Verlaten utiliteitspanden staan de laatste jaren vaak lange tijd leeg. Ook worden het er steeds meer. Een oplossing lijkt te zijn gevonden door woningen in deze complexen te realiseren, een trend die de afgelopen decennia steeds vaker voorkomt. Daarvoor zijn verschillende verklaringen, zoals dalende vastgoedprijzen sinds de crisis, stimulerend rijksbeleid (versoepeling Bouwbesluit, verlaging verhuurderheffing, instellen Expertteam Transformatie e.d.), maar vooral het slim inspelen van sommige opdrachtgevers op de nieuwe ‘verbouweconomie’. Prominente voorbeelden komen uit de particuliere sector: Syntrus Achmea (ex-ministerie BZK, Molenwerf Amsterdam), Snippe Projecten BV (Campus Diemen-Zuid) en Camelot (verhuur in o.a. Eindhoven). Minder bekend zijn ‘slimme’ transformaties door woningcorporaties. Ondertussen stijgt de leegstand in bijvoorbeeld de kantoor-, onderwijs-, zorgsector.

Onderzoeksbureau DSP-groep heeft in 2014 de praktijk van transformatie naar sociale huurwoningen doorgelicht. Op basis van analyse van twintig projecten en opdrachtgevers (vooral corporaties) is een handleiding (zie onderaan dit artikel) samengesteld voor gemeenten, corporaties en eigenaren.

Juist door de proactieve houding van bestuurders en medewerkers van deze organisaties komen projecten tot stand, daarbij geholpen door de genoemde positieve ontwikkelingen waarin zij kansen zien om in eerste instantie hun eigen doelstelling te realiseren. Voor corporaties is dat het realiseren van sociale woningen tegen zo laag mogelijke kosten of een onrendabele top. Voor gemeenten is dit het revitaliseren van gebieden, het verbeteren van de leefkwaliteit en het voldoende beschikbaar hebben van betaalbare woningen in de gemeente. Dat daarmee ook andere doelstellingen worden gerealiseerd, is meegenomen en verbreedt het maatschappelijk draagvlak voor transformatie.

Het is de ambitie van het Expertteam om de ervaringen van corporaties te delen met een zo groot en divers mogelijk gezelschap van betrokkenen. Daarom organiseerde het ministerie van BZK samen met RVO.nl, DSP-groep, Aedes en VNG, op 12 maart 2015 het seminar Slim Transformeren. In een groot transformatieproject in Nieuwegein kwamen circa 170 personen bijeen, verdeeld over de takken corporaties, overheden, bouwbedrijven en adviseurs.

De opzet en output van het seminar beantwoordden aan de gestelde verwachtingen van de organisatoren. Het grootste deel vond plaats als kennisoverdracht aan de hand van concreet uitgevoerde projecten. Deze werden ingeleid door de betreffende bestuurder of opdrachtgever in 24 (alternerende) workshops van circa vijftien personen.

Bij de aftrap en afsluiting haalde dagvoorzitter Jan Paternotte (D66-fractievoorzitter Amsterdam) plenair de belangrijkste uitgangspunten en aanbevelingen naar voren. Hij deed dat samen met corporatiedirecteuren Margaret Zeeman (Jutphaas Wonen) en Gerard Anderiesen (Stadgenoot), Marc Calon (voorzitter Aedes), Paulus Jansen (wethouder Utrecht), Ralph de Vries (gedeputeerde Utrecht) en de vertegenwoordiger van BZK. De dag werd afgesloten met een rondleiding door project Bakenmonde, een voormalig kantoorgebouw dat binnenkort door Jutphaas Wonen en transVORM wordt opgeleverd als 106 tweekamerwoningen in de sociale huursector.

Samengevat werden de volgende succesfactoren voor slim transformeren naar (sociale huur)woningen benoemd: