stroomversnelling het ware verhaal: de bewoner8 nr 3 2015 er raast een tornado door de straat Een zomerse ochtend in Tilburg. Werklieden lopen in en uit de als keet ingerichte woning aan de Le Sage ten Broekstraat in Tilburg. In korte tijd heeft de straat in de volksbuurt een ware transfor- matie ondergaan. De nieuw uitziende woningen doen nog een beetje onwerkelijk aan tussen de andere arbeiders- huisjes. Het resultaat mag er zijn, maar: wat heeft de bewoner er eigenlijk aan? Door de straten van Tilburg en Stadskanaal reed de laatste maanden een verduurzamingstrein van de Stroomversnelling. Achttien woningen van Tiwos en 22 van Lefier krijgen het predicaat `nul-op-de-meter'. Dat klinkt mooi; een duurzame woningvoorraad is in ons aller belang. Maar ondertussen zit de bewoner met de ongemakken. Die leeft vaak al jaren met veel plezier in de woning en krijgt ineens te maken met ingrijpende werkzaamheden. Het Stroom- versnellingsteam (zie kader `Het ware verhaal') dat de twee projecten onder haar hoede heeft, beseft dat terdege. Samen met de betrokken woningcorpo- raties probeert het de business case ook voor bewoners sluitend te krijgen. OVERLAST Bijna alle participanten hebben zich verkeken op de impact die de drastische woningverbeteringen met zich meebracht. Vooral toen naast de buitenschil ook nog keuken, badkamer en toilet werden gerenoveerd. Saskia Smit houdt zich als bewonersparticipant bij Lefier bezig met bewonerscontact binnen projecten. In Tilburg wordt de nieuwe voor de oude buitenwand geplaatst riesjardschropp tekst robert dingemans stroomversnelling het ware verhaal: de bewoner nr 3 2015 9 Een rijtje nul-op-de-meterwoningen aan de Purmerlaan in Stadskanaal HET WARE VERHAAL De Stroomversnelling raast in sneltreinvaart door Neder- landse wijken. De eerste nul-op-de-meterrenovaties zijn al voltooid. Verschillende teams van stroomversnellers leren elke dag bij en innoveren zo de techniek en het proces. Een van die teams ? bestaande uit Ballast Nedam, De Loods archi- tecten en adviseurs, Ursem Modulaire Bouwsystemen en Schouten Techniek ? zet haar deuren een jaar lang open voor Renda. De vier werken samen aan de iQrenovatie, waarin Ballast Nedam de nul-op-de-meterrenovatie heeft omgedoopt. "Als je samen zo'n innovatietraject ingaat, weet je van tevoren dat er zaken niet goed gaan", zegt Bart Kruyning van Ballast Nedam. "Dat is ook helemaal niet erg, daar moeten we van leren. We hebben in Nederland een gezamenlijk belang en nodigen via deze weg iedereen uit met oplossingen te komen zodat we in rap tempo dit land kunnen verduurzamen." AAN DE KNOPPEN Dit team van stroomversnellers wil de bewoner aan de knoppen zetten. Georgeanne van Liebergen: "Daarvoor hebben we een dash- board ontwikkeld met acht `knoppen', die bewoners op den duur moeten kunnen afstemmen zoals zij dat willen: trots, centen, betrok- kenheid, garanties, informatie, comfort, oplossen klachten en duur- zaamheid. De knoppen werken als een equalizer; als je ze allemaal tegelijk openzet, blaas je je speaker op. Staan ze allemaal dicht dan komt er geen geluid uit. In het begin hebben we alleen ingezet op de knoppen duurzaamheid en comfort. Voortaan bekijken we dat breder door met bewoners in overleg te gaan. Uiteraard moeten we die knoppen van tevoren goed afstemmen. Je kunt niet alles openlaten voor bewoners. In samenwerking met corporaties gaan we de kaders afstemmen waartussen kan worden gekozen." Trots Centen Betrokkenheid Garanties Informatie Comfort Oplossen klachten Afstemmen zoals jij dat wilt! Duurzaamheid i "Het lijkt soms wel of er een tornado door de straat raast. Dat hebben we toch wel een beetje onderschat. Voor een bewoner is dat zo ingrijpend. Voor je huis boren ze een bron voor de warmtepomp, je gevel wordt in de steigers gezet, ondertussen wordt er in je dak een gat geboord en verwij- deren vakmensen ook asbest uit de woning. In elke ruimte van het huis gebeurt iets. Je hebt nergens privacy. Dat is de bewoners op voorhand verteld, maar dat het zo'n impact zou hebben, kon ik toen niet inschatten. In de toekomst moeten we met zijn allen ? dus ook met bewoners ? over- leggen of bewoners dat wel op deze manier willen of dat ze liever wat minder overlast hebben, verspreid over meer dagen." Verder worden ook al nieuwe oplossingen bedacht om overlast te beperken. "Het is leuk als de renovatie binnenshuis in twee weken is afgerond, maar als je woning daarbij zes weken in de steigers staat, duurt het gevoelsmatig langer", weet Roy Nicolaye, uitvoerder bij Ballast Nedam. "Daarom kijken we nu of we de straat stukje voor stukje in de steigers kunnen zetten, alleen op de plekken waar we aan het werk zijn." NIET ALLEEN EEN LEUK CONCEPTJE De nul-op-de-meterrenovaties in Stadskanaal en Tilburg zijn onderdeel van de tweede fase van de Stroomversnelling, de planmatige aanpak. Hierbij worden 2750 woningen onder handen genomen. Een spannende fase, lefier stroomversnelling het ware verhaal: de bewoner10 nr 3 2015 waarin op gebied van bouw en techniek een hoop wordt geleerd en door- ontwikkeld. Ondertussen is van belang dat de bewoner niet uit het oog wordt verloren. Georgeanne van Liebergen is projectleider bij De Loods en nauw betrokken bij de renovaties. "Het gaat niet alleen om een leuk conceptje. Voor de bewoner moet veel meer kloppen. De Stroomversnel- ling steekt vooral in op enthousiasmeren met de factoren duurzaamheid en comfort, maar bewoners hebben hele andere zorgen: `hoeveel ga ik uiteindelijk betalen en hoe is het gesteld met de overlast?' Ook het uiterlijk van de woning is een factor. Huurders gaan van een oud uitziende woning naar een huis dat er aan de buitenzijde als nieuw uitziet. Positieve effecten daarvan werden op voorhand onderschat. Dat leerden we in Tilburg en daar konden we vervolgens in Stadskanaal al rekening mee houden." WHAT'S IN IT FOR ME? Als bewonersconsulente is Annemieke Koolen-van Boekel namens De Loods verbonden aan het project in Tilburg. Ze merkt op dat communi- catie aan de voorkant over meer gaat dan duurzaamheid en comfort. "Voor veel bewoners is het financi?le plaatje of de trots die zo'n mooie, nieuwe woning met zich meebrengt minstens zo belangrijk." Dus er zijn meer factoren die van belang zijn in de communicatie vooraf. Duurzaam renoveren is het uiteindelijke doel en een lage energierekening is leuk. Maar als hij dankzij de energieprestatievergoeding nog steeds net zo veel betaalt als voorheen, wat schiet de bewoner er dan mee op? "Het gaat erom dat je bewoners van tevoren enthousiast maakt over al deze verschillende onderwerpen." Zowel Tiwos als Lefier slaagden op dit punt: 100% van de bewoners stemde in met de maatregelen. BEWONERSCOMMUNICATIE De corporaties kozen een verschillende aanpak voor de communicatie in de uitvoeringsfase. In Stadskanaal werd gekozen dat gedeelte uit handen te geven aan de aannemer, in Tilburg bleef de corporatie veel meer betrokken bij het proces. "Wij hebben daar jarenlang ervaring mee", zegt Gert Jan van Sluijs, projectleider bij Tiwos. "Het zou jammer zijn die kennis niet te gebruiken." Nicolaye: "Op de bouwplaats zijn wij aanspreekpunt voor de bewoner. Als we iets signaleren, zijn de lijnen met Tiwos kort. Je wilt niet het risico lopen dat bewonersonvrede onder de oppervlakte suddert, dat kan een kettingreactie onder huurders veroorza- ken." Van Sluijs geniet vooral van het samenspel tussen aannemer en corporatie. "Bewoners weten wie ze op de bouwplaats moeten aanspre- ken en als er iets speelt, bereikt ons dat snel. Dat is de perfecte combi." In Stadskanaal kozen ze voor een andere aanpak. In het voortraject speelde de corporatie nog een grote rol. Zij informeerde bewoners over de plannen en voerde de gesprekken voor het krijgen van instemming voor projectdeelname. In de uitvoeringsfase lag de bewonerscommunicatie volledig in handen van de aannemer. "Daar deden we al ervaring mee op bij proefwoningen van de Stroomversnelling", zegt Gerard Slagter, project- leider bij Ballast Nedam. "Het was intensief en we zitten wat dat betreft ook in een leercurve. Van dit project leerden we vooral dat we verwachtin- gen van bewoners beter moeten managen. De beloofde doorlooptijd was twaalf dagen, de praktijk bleek echter weerbarstiger door de nodige tegen- vallers. Vooraf moeten we die mogelijkheid al samen met bewoners incal- culeren." Hij is het ermee eens dat vele werkzaamheden gelijktijdig in en rond het huis een behoorlijke impact op de bewoner hebben. "Toch komen die vooral voort uit tegenvallers, zoals we die hadden met de inpan- dige berging en de kopgevels. Als we de tegenvallers uit ons proces filte- ren, beperken we de bewonersoverlast tot een minimum." NIET OVER EEN NACHT IJS De partners binnen iQrenovatie leren wekelijks van elkaar en lessen worden direct toegepast. Maar het duurt nog even voordat de proces- sen zijn uitgekristalliseerd. "Het is allemaal zo nieuw", vindt Saskia Smit. "Bij het bedenken van de concepten gingen we uit van de tech- niek; de bewoner kreeg een afgebakend concept voor zijn kiezen. Daar moest hij het mee doen. De volgende stap is dat we de bewoner al op voorhand betrekken; hij is expert in het wonen in deze buurt." Van Liebergen haakt in: "We blijven hobbels tegenkomen. Het mooie concept is maar het topje van de ijsberg, dat beseffen wij nu ook. Inno- veren gaat niet over een nacht ijs." "ONGEMAK HOORT ERBIJ" Willemien Alkema woont met haar drie kinderen aan de Purmerlaan in Stadskanaal. Ze ging de renovatie met veel enthousiasme tege- moet. De communicatie vooraf had wat haar betreft wel wat beter gemogen. "Ik wist dat ze in mei aan de slag gingen, maar hoorde niets. Opeens viel er een brief op de mat dat er een bijeenkomst was waar ik de kleur van de tegeltjes en keukenkastjes mocht uitkie- zen. Dat vond ik dan wel weer erg leuk." Een kritische noot wil Alkema nog wel kraken. "De berging zou een nieuw dak krijgen, dus het dak werd er heel enthousiast al vanaf gesloopt. Alleen was de dakdekker nog niet zover en werd ook nog een dag ziek. In de tussentijd ging het flink regenen; heel de vloer stond blank. Daar baalde ik flink van." Desondanks neemt ze de ongemakken die de renovatie met zich meebracht voor lief. "Ach, dat hoort erbij toch. Ik ben zo blij met mijn nieuwe woning. Buiten is het 30 ?C, hier binnen is het lekker koel dankzij de goede isolatie. Bovendien profiteren mijn twee jongens van het verbeterde binnenklimaat; zij hebben merkbaar minder last van hun astma." Willemien Alkema verbleef een week in de proefwoning In Renda 2015/4 meer van dit team van stroomversnellers. Coos Schouten (Schouten Techniek) en Ab Niezen (Ursem Modulaire Bouwsystemen) geven hun visie over de modulaire renovatieprocessen. stroomversnelling