gluren bij de buren24 nr 1 2016 RenBEN: een totaalaanpak voor BEN-renovaties aan de hand van drie groepen rijwoningen in private huur. Vlaanderen wil een positief innova- tieklimaat cre?ren voor de grondige renovatie van Vlaamse woningen. Tien proeftuinen moeten leiden tot innovatieve markt- en samenwer- king, met als resultaat de doorbraak tot een volumemarkt van kwalitatief energetische renovaties. erwin mlecnik, passiefhuis-platform vzw/ tu delft debby burssens, passiefhuis-platform vzw kris asnong, ine schils, dubolimburg gluren bij de buren Proeftuinen woningrenovatie stimuleren marktopschaling in Vlaanderen Europese gebouwen zijn verantwoordelijk voor 40 procent van het energiegebruik en 36 procent van de CO2 -uitstoot. In 2050 moeten we volgens de EU roadmap 20501 een spectaculaire vermindering van de CO2 -uitstoot van 80 procent behalen. De Vlaamse woningen zijn echter gemiddeld zeer oud en de gemiddelde energieprestatie van het Vlaamse woningbestand is dus zeer slecht2 . Het renovatietempo in Vlaanderen moet bovendien toenemen van minder dan 1 procent renovatie of vervangende nieuwbouw van het woningpark per jaar tot 2,5 procent per jaar in 20202 . Gevolg? Een boost voor de renovatiemarkt! Enkele cijfers bevestigen dit. 90 procent van de Vlaamse gebouwen in 2050 ? dat zijn twee miljoen woningen ? zijn nu al gebouwd. 57 procent van de eengezins- woningen, zowel gesloten als (half)open bebouwing, dateert van voor 19702 . Jaarlijks veranderen zo'n 80.000 woningen van eigenaar2 . Essencia Marketing Bouw (2012) geeft bovendien aan dat Belgen nu al ? zonder rekening te houden met inrichting en decoratie ? 9,9 miljard euro per jaar besteden aan renovatie- en herstelwerken. Allen hopen op een win-winsituatie: de eigenaar of huurder heeft een betere woning m?t lagere energiefactuur, de business groeit voor de ondernemers en de overheden cre?ren een voorbeeldfunctie en voldoen aan de wettelijke verplichtingen. Concrete samenwerkingsver- banden moeten het pad effenen. Hiervoor slaan ondernemers, overhe- den en burgers de handen in elkaar om snellere renovatiemethodieken, innovatieve technieken en processen en ook en vooral samenwerkings- vormen aan te bieden. In augustus 2014 startte zo het Vlaams Kennisplatform Woningrenovatie3 met ondersteuning van het Agentschap Innoveren & Ondernemen - VLAIO, voorheen IWT. Vlaamse federaties uit de bouwsector (Passief- huis-Platform, WTCB, VCB, Bouwunie, NAV, CIB, ORI, VEPR) en weten- schappelijk begeleiders (VITO, KU Leuven, Universiteit Gent) genereren een multiplicatoreffect via tien proeftuinen woningrenovatie4 . De proeftuinen woningrenovatie zijn typisch Vlaamse voorbeeldprojec- ten die via technologische en maatschappelijke innovatie bijdragen tot energiebesparing en milieudoelstellingen. Ze stimuleren elk op hun manier het onderbouwen van een sociale leefomgeving en experimente- ren elk in een bepaald marktsegment. Ze verkennen nieuwe technie- ken, procesverbeteringen en samenwerkingen die bijdragen tot kosten- effici?nte kwalitatieve huisvesting en monitoren de werkelijk gereali- seerde energiebesparing. Ze hebben elk de ambitie om in hun segment op te schalen tot een volumemarkt van kwalitatief energetische renova- ties via het ontwikkelen van een nieuwe klantbenadering, innovatieve samenwerking en slimme financiering. Deze tien proeftuinprojecten zijn geografisch gespreid. Ze zorgen voor betere marktcondities voor grondige woningrenovaties omdat zij: opschaalbare en reproduceerbare renovatieconcepten ontwikkelen; samenwerking tussen leveranciers, ontwerpers en uitvoerders stimuleren; de vraagzijde via een groepsgewijze aanpak en alternatieve financie- ringsvormen opschroeven; de haalbaarheid van kostenoptimale energieprestatieniveaus aantonen. gluren bij de buren nr 1 2016 25 TIEN PROEFTUINEN IN VLAANDEREN ? TIEN GEPLANDE DOORBRAKEN IN DE RENOVATIEMARKT RENOSEEC: Hoofdaanvrager: KU Leuven (KUL) http://www.renoseec.com Dit project ontwikkelt, test en optimaliseert een collectief renovatietraject voor particu- liere woningen in de 19e eeuwse industri?le gordels van steden. Concreet gaat het om tien aaneengesloten 19de-eeuwse woningen in de gordel rond Gent, vaak bewoond door kwetsbare groepen. Het traject mikt op een mix van noodko- pers, eigenaar-bewoners en -verhuurders DE SCHIPJES: Hoofdaanvrager: OCMW Brugge https://www.ocmw-brugge.be/home/3_ nieuws-detail/52_gebouwenzorg-en-energie- optimalisatie-gaan-samen-godshuizen Deze proeftuin realiseert energieoptimalisatie in elf identieke woningen in een monumentaal woonerf in de Brugse historische stadskern. De bewoners zijn ouderen en mensen die `begeleid wonen'. WERFGOED: Hoofdaanvrager: Dubolimburg http://dubolimburg.be/project/werfgoed Door een slimme toeleiding en begeleiding tijdens het renovatieproces worden private eigenaars in Limburg overtuigd om collectief te renoveren in de richting van een BEN- niveau. SAMEN BOUWEN AAN EEN DUURZAME (T)HUIS: Hoofdaanvrager: Stad Roeselare http://www.roeselare.be/inwoners/wonen/ straat-van-morgen Met innovatieve renovatietechnieken, alterna- tieve financieringsmodellen en een intensieve begeleiding op maat, krijgen minstens vijf rijtjeswoningen in een kwetsbare buurt in Roeselare tegen eind 2017 het label "duurzame (t)huis". Het ambitieniveau van dit project ligt op straatniveau en zowel huurders als eigenaars worden betrokken. MUTATIE+: Hoofdaanvrager: Van de Kreeke bvba http://www.mutatieplus.eu Uitwisselbare modules worden toegepast om sociale huurwoningen levensloopbesten- dig te renoveren tot BEN-niveau. Rijtjeswoningen in Genk worden gereno- veerd op het mutatiemoment (in onbewoonde toestand). ECOREN: Hoofdaanvrager: Cordium cvba http://www.ecoren.be Ecoren ontwikkelt universeel toepasbare BEN-renovatieconcepten voor eengezinswo- ningen en appartementsgebouwen voor een renovatie in bewoonde toestand. De eindge- bruiker (eigenaar-bewoner of sociale huurder) staat centraal en een ESCO- model wordt ontwikkeld voor de financiering. Concreet gaat het om twee clusters van vier woningen en een gebouw met negen appartementen. REMOFLEX: Hoofdaanvrager: Bouwgroep B&R http://www.remoflex.be Dit project streeft naar een budgetvriende- lijke renovatie met een korte doorlooptijd, door gebruik te maken van modulaire tech- nieken. Bewoners van sociale huurwoningen uit de jaren `60-'80 in Turnhout worden betrokken door een levendige wijkdynamiek te cre?ren. DRIE HOFSTEDEN: Hoofdaanvrager: Goedkope Woning cvba Dit project test de renovatie van grote sociale flatgebouwen met huurappartementen tot BEN-niveau ? binnen de financieringsplafonds voor sociale woonprojecten. Concreet wordt een flatgebouw in Kortrijk van tien verdiepingen hoog met 124 appartementen aangepakt, bewoond door minder kapitaalkrachtige soci- ale huurders. RENBEN: Hoofdaanvrager: Intercommunale Leiedal http://www.leiedal.be/renben Drie keer tien oude rijtjeswoningen in de regio Kortrijk, Harelbeke, Menen worden integraal gerenoveerd naar een BEN-niveau. Private huurders en kwetsbare doelgroepen worden in dit project benaderd door renovatiebegeleiders. KIELPARK: Hoofdaanvrager: Bureau Bouwtechniek http://b-b.be/nl/nieuws/ontwikkeling-van- kosten-optimale-renovatiestrategien-voor- architectuurhistorisch-waardevolle-woon- blokken-/ Binnen de financi?le limieten voor sociale huisvesting worden innovatieve renovatietechnieken en installaties toege- past. De extra investering wordt doorgerekend in de huurprijzen via een verlaging van de energiekosten. De partners renoveren drie woontorens uit de jaren '50 en '60 met elk 96 appartementen. gluren bij de buren26 nr 1 2016 Omdat de Vlaamse woningen voor meer dan 70 procent in handen zijn van particuliere eigenaars2 illustreren we hier de case Werfgoed. WERFGOED Het project Werfgoed zet een ongewone ambitie neer in de provincie Limburg: eigenaars van particuliere woningen krijgen de kans om geza- menlijk ? en stevig begeleid door deskundigen ? een grondige renovatie van hun woning aan te pakken. Zelfs als die woningen niet in dezelfde straat of gemeente liggen. Werfgoed wil bijna-energieneutrale (BEN) renovaties op grote schaal mogelijk maken en richt zich op zowel wijken (onder meer een Tuinwijk) als op clustering van individuele woningen verspreid over de provincie. Dubolimburg co?rdineert dit project en slaat hiervoor, van september 2014 t/m augustus 2018, de handen in elkaar met twaalf partners. De gemeenten die participeren in Werfgoed engageren zich van Euro- pees tot lokaal niveau: via het Europese Burgemeestersconvenant (ondertekenaars willen meer dan 20 procent CO2 besparen tegen 2020), een samenwerkingsovereenkomst met het Vlaams Gewest, de provinciale ambitie `Limburg Klimaatneutraal tegen 2020' en de eigen klimaatactieplannen van de gemeente. De gemeente Maasmechelen6 pakt bijvoorbeeld uit met `collectieve wijk- en straatrenovaties'en moedigt woningeigenaars aan deel te nemen aan groepsaankopen voor de uitvoering van isolatiemaatregelen, of voor het plaatsen van energie- zuinige ramen of technische installaties of zelfs volledige gevelrenova- ties. Werfgoed onderzoekt mogelijkheden voor opschaling naar 1500 wonin- gen via een aanbod voor wijkrenovatie of clustering van verspreide woningen. Door deze clusters een collectieve renovatie aan te bieden, ontstaat een goedkoper aanbod voor de eigenaars van de woningen. De bewoners krijgen integrale ondersteuning en begeleiding om te komen tot een BEN-renovatie. Voorbeeldrealisaties in een wijk of gemeente trekken klanten aan en technisch, juridisch en financieel haal- bare renovatiescenario's moeten hen overtuigen. Werfgoed onder- steunt ook de keuze van bouwprofessionals en de bewaking van finan- ci?le, energie- en comfortprestaties. De deelnemende gemeenten zien in hun participatie in Werfgoed een mogelijkheid om actief eigenaars te leren mobiliseren en informeren, om eigen initiatieven en beleid beter af te stemmen en om mee te werken aan de vormgeving van de geplande opschaling. De partners uit de aanbodzijde vinden een meerwaarde in het versterken van elkaars competenties, in bouwteams per cluster, met als doel een onderlinge vertrouwensrelatie en samenwerking op langere termijn. De partners bouwen ook voor het eerst ervaring op met de renovatie van historisch waardevolle tuinwijken. Werfgoed begeleidt de bewoner door de renovatie via de Huisdokter- formule van Dubolimburg waarbij een bouwprofessional objectief, aan huis en op maat advies en begeleiding aan de verbouwer verleent. Werfgoed combineert op een slimme wijze het technisch advies met financieel advies bij premies en besteedt extra aandacht aan het inzich- telijk maken van het renovatieproces voor bewoners. De klant kan ook kiezen voor volledige ontzorging. Samen met bouwprofessionals levert het consortium een kosteneffici?nte oplossing op maat en een instru- mentarium voor het onderhouden van de woning. Werfgoed krijgt voor dit aanbod al respons van een groot aantal ge?nte- resseerde bewoners. In het bijzonder het aanbieden van de Limburgse renovatielening biedt een goede insteek voor de markt. Concrete reno- vatietrajecten laten nu toe om expertise en kennis op te bouwen en om realistische energie- en comfortprestaties voor en na renovatie in kaart te brengen. Belangrijke hindernissen zijn het budget van de bewoner, de dalende energieprijzen en de variatie in het patrimonium. Competen- ties en bouwactoren zijn lokaal aanwezig, maar er is een mentaliteitswij- ziging nodig. De communicatie over goede voorbeelden kan scherper, om vooroordelen weg te werken. Werfgoed zal nu bijzondere inspanningen leveren om de drempel voor klanten en bedrijven nog meer te verlagen. Een opvallend initiatief: een business model ? ontwikkeld in het kader van het Europees project COHERENO7 ? definieerde de nood aan een soort service center of dispatching office voor woningen en appartementen. Iedereen moet naar deze `Renovatiepraktijk' kunnen gaan, ook voor kleinere projecten, om er een volledig stappenplan te krijgen, ook al pakt de bewoner vandaag slechts een aspect van de renovatie aan. Deze permanente operationele structuur moet ook de lokale bouwsector activeren en zorgen voor extra tewerkstelling. CONCLUSIE Er is een zeer groot marktpotentieel voor grondige woningrenovaties in Vlaanderen. Het is echter niet eenvoudig om de Vlaamse renovatie- markt op te schalen. De belangrijkste drempels? De bouwtypologie?n zijn zeer divers. Het aanbod is gefragmenteerd. De klant is meestal een eigenaar-bewoner. In de Vlaamse context is de (juridisch beschermde) rol van de architect en de aansprakelijkheid van uitvoerders en ontwer- pers een belangrijk discussiethema. Vlaanderen heeft meer dan ooit nood aan nieuwe renovatiemethodieken, opschaalbare technologische concepten en een kwaliteits- en groepsgerichte benadering van klanten en innovatieve financieringsvormen. De proeftuinen woningrenovatie bieden elk een vernieuwde insteek voor de marktopschaling van woningrenovaties in Vlaanderen. Ze tonen voorbeelden voor het realiseren van een kwaliteitsvol energieperfor- mant woningenpark. Ze dragen bij tot meer vertrouwen dankzij schaal- vergroting. Ze tonen pistes voor de ontzorging van verschillende klant- segmenten met aandacht voor financierbaarheid. De proeftuinen verbeteren continu hun idee?n, optimaliseren hun geplande producten, processen en diensten, evalueren de kosten en baten van hun aanpak en zetten hun praktische gevalstudie om in een gedocumenteerde groeistrategie. De geplande schaalvergroting gaat gepaard met nieuwe samenwerkingsvormen. Voor het versnellen van de besluitvorming van de klant is nog een betere koppeling nodig tussen onafhankelijk advies en directe bijdragen van professionelen. Nieuwe bedrijfsmodellen voor samenwerking moeten zich nu bewijzen over heel Vlaanderen. Vandaag zijn de samenwerkende partners nog pioniers, morgen is hun aanpak een evidentie. REFERENTIES [1] EU Roadmap 2050, actuele informatie op: http://www.roadmap2050.eu/reports [2] Renovatiepact, Vlaams Energie Agentschap, actuele informatie op: http://www.energiesparen.be/ renovatiepact [3] Vlaams kennisplatform woningrenovatie, http://www.kennisplatform-renovatie.be [4] Proeftuin woningrenovatie, http://www.iwt.be/subsidies/proeftuinbouw [5] Covenant of Mayors committed to local sustainable energy, http://www.covenantofmayors.eu [6] IWT-project Werfgoed, Verslag van de Milieuraad van 16 juni 2014, Gemeente Maasmechelen [7] COHERENO, Collaboration for nearly zero-energy housing, Intelligent Energy Europe project met de ondersteuning van de Europese Gemeenschap (EASME), http://www.cohereno.eu