38 A U G U S T U S 2005 mag worden. Een aantal opvallende kenmerken: het ge- bouw is veranderbaar en flexibel, waardoor het zich kan aanpassen aan de in de tijd wijzigende eisen, er is sprake van koude- en warmtebuffering in de bodem, warmte- en vochtuitwisseling (geen recirculatie!) door middel van warmtewielen, duurzaam materiaalgebruik, gevels met een maximum aan daglicht, hoge thermische isolatie, dag- lichtgestuurde verlichting bij de gevels en een sedumdak. De met GreenCalc berekende milieu-index is overtuigend hoog: 212. In mei hielden de direct betrokkenen een informatiebij- eenkomst voor collega's in het kader van het programma Duurzaam Beslissen van de Rijksgebouwendienst (zie ka- der). Tijdens deze bijeenkomst liet de architect van het zie- kenhuis, Henk de Jong van De Jong Gortemaker Algra Architecten, zich ontvallen zich eigenlijk niet zo goed te kunnen vinden in het begrip duurzaam bouwen. De inte- grale wijze van werken bij dit ziekenhuis is hem echter dermate goed bevallen, dat hij zich nu zelfs een warm voorstander noemt van duurzaam beslissen. Uiteindelijk ging het duurzame karakter van het ziekenhuis hem zelfs nog niet ver genoeg; hij had graag PV-cellen op de entree- partij gerealiseerd. Samenwerking De werkwijze waarvoor bij het Deventer Ziekenhuis is ge- kozen kan bijzonder worden genoemd. Het meest opval- lende is de (vanuit het ziekenhuis bedongen) samenwer- king tussen architect en installatieadviseur in een v.o.f. Dit was mogelijk doordat de verhouding tussen de kosten van de installatie en die voor de bouw ongeveer gelijk lagen. Dankzij de v.o.f. was een nauwe samenwerking onont- koombaar, werd er vrijwel automatisch integraal gewerkt en bleven de kosten onder controle. Daardoor, en dankzij een gunstige aanbesteding, bleek het mogelijk veel milieu- maatregelen te treffen. Er was uiteindelijk geen extra geld beschikbaar in de vorm van subsidies voor de meerkosten Imagine Cancer treatment centers built without materials linked to cancer Pediatric clinics free of chemicals that trigger asthma Hospitals with healthy food, fresh air, sunlight Imagination is becoming reality today Met deze po?tische tekst wordt in de Verenigde Staten `the Green Guide for Healthcare' aangeprezen. Deze gids biedt ziekenhuizen, architecten en aannemers een helpende hand bij het bouwen van wat wij in Nederland duurzame ziekenhuizen noemen. Daarbij gaat het niet alleen om ma- teriaalkeuze en energie- en waterbesparing. Ook zoge- naamde `indoor healing gardens' ? prettige wandelroutes buiten het gebouw en pauzeruimtes met een aantrekkelijk uitzicht voor het personeel ? maken deel uit van de ont- werprichtlijnen. Vanzelfsprekend Het klinkt ook zo vanzelfsprekend: gezond bouwen bij ziekenhuizen. In de praktijk valt daar helaas in Nederland nog nauwelijks iets van te merken. Slechts op twee plaat- sen wordt, voor zover bekend, in ons land serieus reke- ning gehouden met duurzaamheids- en gezondheidsaspec- ten bij ziekenhuisbouw: bij het Erasmus MC in Rotter- dam en het Deventer Ziekenhuis in Deventer. Daarbij moet natuurlijk wel worden opgemerkt dat het aantal nieuwe ziekenhuizen dat in ons land wordt gebouwd ge- ring is. De bouw van het Erasmus MC, een enorme operatie in het hartje van de stad, is nog maar in het prilste begin. Het staat ook nog niet vast of de ambitieuze doelstellingen met betrekking tot milieu en gezondheid daadwerkelijk wor- den gehaald. In Deventer worden de ambities in ieder ge- val in hoge mate gerealiseerd. Daar is de bouw in septem- ber 2004 gestart en worden de contouren zichtbaar van wat toch wel degelijk een duurzaam ziekenhuis genoemd Anke van Hal D u u r z a m e z i e k e n h u i z e n Zo af en toe wordt er in Nederland een nieuw ziekenhuis gebouwd. In 2004 is de bouw gestart van het nieuwe Deventer Ziekenhuis. Daarbij is opvallend veel rekening gehouden met duurzaamheids- en gezondheidsaspecten. Een fraai voorbeeld van Duurzaam Beslissen. gezondheid D e v e n t e r b i j t d e A U G U S T U S 2005 39 rie van VROM meent echter dat de nieuwe situatie ook de ruimte zal bieden aan nieuwe financi?le arrangementen zoals PPS-constructies (publiek-private samenwerking) die gunstig kunnen uitpakken. Het duurzaam WILLEN bouwen blijft ook in de toekomst echter de belangrijkste voorwaarde voor succes. In Deven- ter kwam deze wil enerzijds voort uit de verwachting dat de eisen op dit gebied op het gebied van duurzaam bou- wen op termijn aangescherpt zouden worden en men tus- sentijdse aanpassingen wilde voorkomen. Interesse van enkele leden van het bouwteam voor het onderwerp speel- de ook een rol. Maar vooral, zo benadrukte Breedijk, is het `gewoon leuk' om uit te blinken. Deventer heeft nu het meest duurzame ziekenhuis van Nederland en daar kun- nen alle betrokkenen terecht trots op zijn. ???????????I als gevolg van milieumaatregelen. En volgens de directeur van het ziekenhuis, Ad Huismans, was dit maar goed ook: "Duurzaam bouwen betekent tenslotte verstandig om- gaan met milieu, met materialen en met het gebouw, maar ook met exploitatiekosten. Duurzaam bouwen heeft niets met subsidies te maken, maar met je eigen verantwoorde- lijkheid als ziekenhuis om op een verstandige manier met het milieu om te gaan." Volgens Marien Breedijk, projectmanager van de nieuw- bouw, is het onder meer gelukt om doelstellingen te halen doordat er een helder programma van eisen lag en omdat er een `terri?r' binnen het ziekenhuis was die zich vastbeet in de doelstellingen en bleef volhouden tegen alle weer- stand in. Bovendien, zo stellen alle betrokkenen, is het goede resultaat ook te danken aan de prettige samenwer- king tussen alle partijen. Zo was er een, uit alle geledingen van het ziekenhuis samengestelde, zeer gemotiveerde werkgroep duurzaam bouwen die het programma van ei- sen opstelde en gedurende het gehele proces actief bleef. Integraal werken De aanpak van Deventer loopt enigszins vooruit op de werkwijze zoals die in de nabije toekomst voor alle zie- kenhuizen moet gaan gelden. Tot nu toe lag integraal wer- ken niet erg voor de hand, omdat in de gezondheidszorg investeren en exploiteren twee gescheiden werelden zijn. In de toekomst gaat dit veranderen; de ziekenhuizen wor- den zelf verantwoordelijk voor zowel investering als ex- ploitatie. De afhankelijkheid van het ministerie van VWS zal afnemen. Uit de discussie tijdens de presentatiemiddag werd overi- gens niet duidelijk of dit als voordeel of als nadeel gezien moet worden. Henk Nicolaas, van het College Bouw Zie- kenhuisvoorzieningen, gaat ervan uit dat de mogelijkhe- den voor het treffen van milieumaatregelen zullen afne- men, omdat de directie de investeringen zelf zal moeten te- rugverdienen in de exploitatie. Hans Cox van het ministe- s p i t s a f Duurzaam Beslissen Het Deventer ziekenhuis maakte samen met het Erasmus MC deel uit van het inmiddels afgeronde programma Duurzaam Beslissen van de Rijksgebouwen- dienst. In dit programma stonden de besliservaringen binnen een aantal duurzaam gebouwde utiliteitsgebouwen centraal. Behalve gebouwen voor de gezondheidszorg betrof het hier ook onderwijsgebouwen, sportcomplexen en een conferentiecentrum annex hotel. De ervaringen uit dit programma zijn vastgelegd in het `Draaiboek, bouwen met ambitie'; voor 19,95 te bestellen bij Uitgeverij ?neas in Boxtel (www.aeneas.nl). Het nieuwe Deventer Ziekenhuis (hier de maquette): toonbeeld van integraal ontwerp met duurzaam resultaat. FotoTomKroeze,www.fototomkroeze.nl FotoTomKroeze,www.fototomkroeze.nl In het nieuwe Deventer Ziekenhuis treedt veel daglicht binnen. De Jong Gortemaker Algra architecten en ingenieurs