20PROJECT 2 eindhoven NR 3 juni 2008 Etos staat voor eendracht, toewijding, overleg en samenwerking. De voorma- lige Etos-bakkerij aan de Essenstraat in Eindhoven begon haar lange geschiede- nis in 1919 toen het als Philips co?peratie werd opgericht op initiatief van Anton Philips. In 1931 kwam het op eigen benen. Na een lange bloeiperiode moest Etos tenslotte het hoofd buigen voor de toenemende concurrentie. In 1973 begon de bakkerij aan een nieuw leven. Het fraaie gebouw werd gezamenlijk gehuurd door een collectief van kunstenaars en muzikanten. Een kleine 25 jaar later begon het gebouw aan zijn derde jeugd: studentenhuis- vesting, ateliers en bedrijfs- ruimten. project 2 eindhoven wonen en werken in `creatieve vrijstaat' 21PROJECT 2 eindhoven NR 3 juni 2008 Het voorhuis van de voormalige Etos-bakkerij aan de Essenstraat in Eindhoven is gerenoveerd, alles erachter is vervangen door nieuwbouw. Het totale werk is getekend door architectenbureau Odeon dat sinds- dien ook gevestigd is in een deel van het gerenoveerde voorhuis. De keuze voor studentenhuisvesting achter het voorhuis is een hele logi- sche. Eindhoven is nu eenmaal een stad met een voortdurende behoefte aan goede studentenhuisvesting. Ook de combinatie met ateliers op de begane grond ligt voor de hand, vertelt gebiedsbeheerder Joop te Kortschot van Vestide, de studentenhuisvester die als opdrachtgever, initiatiefnemer en investeerder bij het pand betrokken is. `Eindhoven kent een aantal gerenommeerde creatieve opleidingsinstitu- ten, bijvoorbeeld de Design Academy. De creatieve geesten die daar rondlopen willen we graag aan de stad binden. Natuurlijk, als ze klaar zijn met de studie en voor zichzelf willen beginnen, dan zijn deze ateliers wat aan de krappe kant. Maar de start in Eindhoven is dan al wel gemaakt.' De ateliers en appartementen voorzien duidelijk in een behoefte. `Alle eenheden zijn constant bezet. Het is een prima voorzie- ning dichtbij openbaar vervoer en op loopafstand van het centrum.' TWEE FASEN Op de begane grond liggen de 25 ateliers met allemaal een omvang van ongeveer 20 vierkante meter. Op de drie lagen daarboven bevinden zich de 58 studentenwoningen. De kale huurprijzen vari?ren van 195 tot 225 euro per maand. Op de begane grond maken de bewoners gezamenlijk gebruik van een grote afsluitbare fietsenstalling. Tijdens de eerste fase van de sloop, renova- tie en nieuwbouw in 2002 werden zeventien ateliers en 42 appartemen- ten gecre?erd. Tijdens fase twee in 2006 kwamen er nog eens acht ateliers en zestien appartementen bij. Een verdeling van het werk in twee fasen was noodzakelijk omdat niet alle benodigde grond in ??n keer kon worden aangekocht. Te Kortschot noemt de appartementen `zitslaapkamerkeukens' omdat de functies woonkamer, slaapkamer en keuken in ??n ruimte zijn gecombineerd. Elk appartement heeft zijn eigen douche, toilet, meterkast en warmwatervoorziening. De ateliers hebben een eigen keukentje, toilet en meterkast, maar zijn uitsluitend gebruiksruimte. Het huren van een atelier is mogelijk voor studenten aan een creatieve opleiding in Eindhoven of niet-studenten met een creatieve broodwinning. De appartementen zijn voorbehouden aan Eind- hovense studenten. Het tegelijk huren van een appartement en een atelier is mogelijk maar komt volgens Te Kortschot nauwelijks voor. `Voor deze doelgroep worden de maandelijkse huurlasten dan wel hoog, en vanwege twee aparte huursommen zit huursubsidie er niet in.' CV-KETELTJE De appartementen uit de eerste bouwfase hebben individuele elektrische verwarming. Een goed werkend maar achteraf gezien vrij duur systeem. `Als we toen hadden geweten hoe duur energie zou worden, hadden we dat waarschijnlijk niet gedaan. Niet voor niets hebben we in de tweede bouwfase in elk appartement een hr cv-keteltje opgehangen.' Een ander aandachtspunt volgens Te Kortschot is de loopbrug tussen bouwfase ??n en twee. `Dat is een heel open en wat tochtige constructie die bij slecht weer weinig beschutting biedt. Mogelijk gaan we hier nog een oplossing voor zoeken.' Eigenaar van de ateliers en studentenhuisvesting is de corporatie Woonbedrijf, het beheer is in handen van Vestide. Deze beheerder fungeert als ??n van de negen districten van Woonbedrijf en beheert voor de corporatie alle studentenhuisvesting in heel Eindhoven. `Een gebied met een doorsnede van zo'n 20 kilometer,' schetst Te Kortschot de omvang van zijn werkgebied. Ondertussen zijn Woonbedrijf en Vestide al weer druk met het volgende project voor studentenhuisves- 22PROJECT 2 eindhoven NR 3 juni 2008 ting: 46 wooneenheden in een leegstaand kantoorpand aan de Bosch- dijk, niet ver van het Centraal Station, uitgaanscentrum Stratums Eind en het Eindhovense winkelhart. Er komen drie tweekamerappartemen- ten en voor de rest eenheden met ??n kamer. Dit project zit nu in de ontwerpfase. Of daadwerkelijk alle eenheden worden gereserveerd voor de reguliere Eindhovense student is nog niet helemaal duidelijk. Te Kortschot: `In Eindhoven is ook grote behoefte aan woonfaciliteiten voor short stay: buitenlandse studenten die een volledig ingerichte woonruimte zoeken voor een vastgestelde periode, vari?rend van enkele weken tot een paar jaar. Die afwegingen gaan we nu maken.' VERHUURD IN BROKJES Architect en directeur Willem van der Pasch van Odeon Architecten zocht in 1997 een plek om meubilair op te slaan. Hij bekeek onder andere de voormalige Etos-bakkerij, op dat moment een kunstzinnige vrijstaat waar een bonte verzameling creatievellingen allerlei activiteiten ontplooide. `Zesduizend vierkante meter in twee lagen, het stond er helemaal vol. En ik had maar 24 meter nodig. Het hele pand was verhuurd in brokjes van zes tot 500 vierkante meter. Een onwaarschijnlijke puinhoop,' vertelt Van der Pasch. `Maar door de troep heen zag ik direct: dit is mijn kantoor. Ik was op slag verliefd en vroeg me af: hoe kom ik in de gunst van mijn geliefde? Wie is de eigenaar? Dat was niet eenvoudig, want het gebouw was in 30 jaar zes keer van eigenaar verwisseld zonder transport bij de nota- ris.' Uiteindelijk bleek het pand op naam te staan van de bekende rally- coureur Toine Hezemans. Met hem bereikte Van der Pasch snel over- eenstemming. Toen Van der Pasch het gebouw aantrof, straalde het aan alle kanten creatieve energie uit. Dat karakter wilde hij behouden. `Ik wilde hier gaan werken op een creatieve grondslag en ook voor alle andere toekomstige gebruikers van het pand was dat mijn doel. De bestem- ming wonen/werken die al op het gebouw zat, kwam dus prima uit. De keuze voor creatieve studenten en ateliers lag voor de hand. Toen ook de goedkeuring van de gemeente vlot geregeld was, gingen we op zoek naar goede partners. De samenwerking met Stichting Studenten- huisvesting Eindhoven (SSHE, later opgegaan in Vestide ? red.) was snel rond.' PROJECTGEGEVENS naam en plaats het atelier eindhoven aantal woningen en typen 58 studentenwoningen bouwjaar 1999 kantoor, 2002 (fase 1 woningen), 2006 (fase 2 woningen) eigenaar memphis vastgoed (kantoor), vestide (woningen) originele architect frans korte weg bna architect renovatie odeon architecten aannemer van straten/moeskops adviseur kosten odeon architecten bouwmanagement odeon architecten uitvoeringswijze traditioneel projectfase gerealiseerd start initiatief 1997 start uitvoering 1998 oplevering 1999 aanleiding economisch toelichting aanleiding hergebruik industrieel complex PRIJS / KWALITEIT kale huurprijs appartementen fase 1 197 euro kale huurprijs appartementen fase 2 195 euro kale huurprijs ateliers fase 1 225 euro kale huurprijs ateliers fase 2 205 euro schaal 1 op 200 schaal 1 op 100 23PROJECT 2 eindhoven NR 3 juni 2008 Het stoere voorhuis met de voorname entree over drie verdiepingen en de typische lijst van kleine raampjes is een icoon in de Eindhovense binnenstad. De donkere paarse kleur onderstreept het robuuste karak- ter. `Het was onze opzet om zonder bombarie een herkenbaar stuk kwaliteit terug te plaatsen in de stad. Dat is ons kennelijk gelukt, want we kregen voor dit project de publieksprijs voor architectuur in Eindho- ven,' vertelt Van der Pasch. Zijn architectenbureau heeft hij onderge- bracht op de eerste verdieping en in de kelder, bij elkaar zo'n 800 vier- kante meter. De resterende 950 vierkante meter in het voorhuis zijn verhuurd aan een reclamebureau, een digitale drukkerij, een trafficbu- reau en een winkel met houten speelgoed. LIFTKOKER Een struikelblok was het aanbrengen van een lift. Voor de liftput moest een deel van de kelder- vloer wijken en dat ging niet zonder problemen met het grondwater. Bovendien sneed de liftkoker dwars door de betonvloeren. `Dat hebben we een beetje onderschat,' wil Van der Pasch wel toegeven. `Een gemetseld gebouw met houten spanten en deels onderkelderd gaat werken als je het hart eruit snijdt. En ook het noodzakelijke gat in de gevel deed er geen goed aan. We hebben dat opgelost door aan de binnenkant nieuwe dragende buitenmuren te plaatsen. Een enkele scheur nemen we op de koop toe.' Ook de galmende akoestiek in de voormalige bakkerij stelde de architect voor een verrassing. Akoesti- sche plafonds hebben dat probleem grotendeels ondervangen. Alle medewerkers van het architectenbureau zitten bij elkaar in een enorme hal waarin onmiskenbare elementen uit de vervlogen Etos- decennia moeiteloos samenvloeien met de moderne tijd. Van der Pasch geeft graag een korte rondleiding. `Als ik over dit gebouw vertel, doe ik dat niet alleen als architect, maar vooral als een initiatiefnemer met een sociaal-geografisch gevoel.' schaal 1 op 800