"Bij verandering is de cultuurcomponent van doorslaggevend belang" Foto'sPeterdeKoning Waarom is de bouw zoals hij is? 9 Visie Frens Pries Pries beschouwt zichzelf als de combinatie van een praktijkman en een theoreti- cus. "Toen ik zelf bouwkunde ging studeren wilde ik net als iedereen ontwerper worden. Dan blijkt echter dat de helft van de mensen niet kan ontwerpen en bij deze helft hoorde ik." Na die tijd heeft Pries bij verschillende bedrijven gewerkt en heeft hij zich beziggehouden met strategie- en organisatieontwikkeling, innovatie, en procesbeheersing. Pries:"Ik vind het leuk om projecten te doen, maar ik vind het ook leuk om daar boven te zweven en meer fundamentele vragen te stellen, waar- onder de vraag: Waarom is de bouw zoals hij is?" "De bouw is namelijk een rare sector. Vergelijk het maar eens met de elektronica- sector waar de snelheid van een computer jaarlijks verdubbelt en de producten toch steeds goedkoper worden. Als dit in de bouw zo zou gaan, zou een woning nauwelijks meer iets kosten. Maar, in de bouw is elk project weer een prototype. Kun je je dat in de auto-industrie voorstellen? Stel dat je de Mercedes-fabriek zou vragen om een unieke auto van zes meter lang en drie meter dertig breed... ze lachen je vierkant uit. Toch doen we dit maatwerk in de bouw dagelijks. We bouwen jaarlijks 70.000 grotendeels identieke woningen en slagen er in om voor elke wo- ning een uniek ontwerp te maken." Veranderingen Pries wil met zijn lectoraat veranderingen in de bouwkolom initi?ren. Er zijn vol- gens de lector verschillende redenen waarom dit noodzakelijk is. "Neem bijvoor- beeld de arbeidsproductiviteit. Er is een theoretisch maximum dat ligt op ongeveer zeventig procent van de tijdsbesteding. Twintig jaar geleden haalden we deze ze- ventig procent nog, maar nu zitten we zeker twintig procent lager. Bouwvakkers zijn dus een groot gedeelte van de tijd bezig met zoeken, wachten en repareren. Er is momenteel simpelweg te weinig kennis over de bouwplaats. Als er iets verkeerd gaat ? en er gaat altijd wel iets verkeerd ? stoppen we dat in de pot onvoorzien. De normen waarmee je een volgende project instapt zijn dus per definitie verkeerd." "De reden waarom we niet leren van onze fouten is dat we te springerig zijn, we rennen maar door en bouwen ondertussen geen kennis meer op. Soms is het daar- om beter om een stapje terug te doen en alles van een afstandje te bekijken. We moeten echt weer gaan meten op de bouwplaats: meten is weten." Regisseur Andere uitdagingen waar de bouwsector volgens Pries momenteel voor staat, zijn het tekort aan vakmensen, de te lage duurzaamheid en het imago van de sector. "Verder zijn de faalkosten in de bouw te hoog. Hiervan is de oorzaak dat de processen niet goed zijn. Er zijn veel partijen betrokken bij het proces en iedereen let alleen op zijn eigen deelprocesje. De ontwerper let vooral op esthetica, de aannemer is alleen bezig met de uitvoering en de bouwfysicus kijkt puur naar de bouwfysica... Het grote pro- bleem is dat er geen regisseur is en daar heeft de bouw wel behoefte aan." De geplande EPC-verlaging in 2011, van 0,8 naar 0,6, zal de markt volgens Pries dwingen tot meer samenwerking. "Deze EPC-verlaging zorgt voor een revolutie in de bouw. Nu is het meestal zo dat we eerst een woning bouwen en er achteraf een installatie in prutsen. Dat is straks uitgesloten. Dan moet je wel kijken naar andere oplossingen, zoals warmte- en koudeopslag en lage temperatuurverwarming met thermische activering van bouwdelen. Allemaal maatregelen waarvoor je wel moet samenwerken en dan heb je iemand met een regiefunctie nodig." Visie Frens Pries Waarom is de bouw zoals hij is? Joost BruystersFrens Pries is lector `nieuwe cultuur in de bouwketen' aan de Hogeschool van Utrecht.`Nieuwe cultuur' impliceert dat de oude cultuur niet meer voldoet en dat is tot op bepaalde hoogte wel zo volgens Pries. Toch wil hij geen negatief verhaal afsteken: "De bouw is een wereld van techniek, waar we de mooiste dingen maken. We hebben een passie voor bouwen en we denken in termen van oplossingen. Als er dus ergens iets mis gaat, kun je maar het beste een bouwer naast je hebben staan. Toch wordt het tijd dat de cultuur in de bouwsector verandert en daar wil ik aan bijdragen" Frens Pries dr ir Frens Pries (1956) studeerde Bouwkunde aan de tU delft. Hij werkte daarna bij elementum, Aro, Kd/Consultants, nBM-Amstelland Bouw en infra, Cementbouw, Amstelland ontwikkeling en tno-Bouw. in 1995 promoveerde hij aan de erasmus Universiteit op het onderwerp innovatie- management in de bouw. Pries is sinds 2004 directeur en partner van Balance&result en sinds 2007 van Pro6managers. op 1 februari 2008 is hij ge?naugureerd als lector `nieuwe cultuur in de bouwketen' aan de Hogeschool Utrecht. info: www.hu.nl. Waarom is de bouw zoals hij is? 10 Visie Frens Pries Weiland "Bovendien is bouwen vandaag de dag niet meer hetzelfde als het jaren geleden was. Vroeger bouwden we voor zeventig procent op een weiland en hoefde je al- leen koeien te managen. Nu bouwen we voor zeventig procent in de binnenstad. Hier komt veel meer bij kijken. Zo zijn de bouwplaatsen krapper en is het lastiger om je materialen op de plaats van bestemming te krijgen. Bovendien moet je meer rekening houden met de omgeving. Je kunt moeilijk om half zeven`s ochtends met een shovel een wijk binnenrijden." Tot slot waarschuwt Pries voor de juridisering van de bouwsector. "De juristerij is de sterkst groeiende tak in de bouw en dat is in mijn ogen een slechte ontwikke- ling. Juristen zijn contraproductief. Elke jurist neemt de plek in van zes bouwvak- kers. Elke euro die je aan een jurist uitgeeft kan niet aan een gebouw worden be- steed. Deze ontwikkeling zegt iets over de cultuur in de bouw. Er is blijkbaar zo weinig vertrouwen in elkaar dat we het zoeken in nog meer regels en nog dikkere bestekken. En,...hoe gedetailleerder een bestek, hoe groter de kans dat er ach- teraf iets niet aan klopt." Structuur en cultuur De bouwketen staat voor een aanzienlijke veranderopgave en dit is volgens Pries niet eenvoudig. "Verandering kent twee dimensies: structuur en cultuur. Als tech- neuten denken we graag in structuur: contracten, schema's en bestekken. Wat je niet kunt meten bestaat niet." De cultuurcomponent wordt momenteel onderbelicht. We vinden het te soft, niet concreet genoeg. Bij verandering is de cultuurcomponent echter van doorslagge- vend belang, betoogt de lector. Het ontkennen van deze dimensie is dan ook de kortste weg naar het mislukken van innovatie-inspanningen. Maar wat wordt dan precies verstaan onder cultuur? Het is de wijze van denken en doen van het collectief en wordt in de sociale context aangeleerd. Het bevat de ongeschreven regels van het sociale spel. De kern van cultuur wordt gevormd door waarden, opgesplitst in formele en informele waarden. De formele waarden vind je bijvoorbeeld in jaarverslagen. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzaamheid en diversiteit van de personeelsopbouw. Paradigma Pries houdt zich vooral bezig met de informele waarden, ook wel het paradigma genoemd. Dit is het stelsel van normen en waarden dat personen of groepen hante- ren bij hun dagelijks doen en laten. Het is een bril die onze visie op de werkelijkheid kleurt. Deze informele waarden worden minder expliciet uitgesproken en hebben bijvoorbeeld betrekking op de interne pikorde en het kortetermijndenken. Omdat deze informele waarden minder grijpbaar zijn, zijn ze het moeilijkst te veranderen. Mensen die toetreden tot een nieuwe organisatie of beroepsgroep, nemen onbewust het heersende paradigma over. Hierdoor houdt het zichzelf in stand. Pries: "In de bouw is bijvoorbeeld 95 procent van de mensen techneut. Je maakt pas carri?re als jouw gedrag lijkt op dat van je baas. Hierdoor verandert er helemaal niets." Overigens is het niet alleen kommer en kwel en heeft het heersende bouwpara- digma ook positieve kanten, relativeert Pries. "Er is een enorme passie en gedre- venheid in de bouw en we zijn hartstikke solidair met elkaar. Verder denken we in oplossingen. Als je een probleem hebt, kun je maar het beste een bouwer naast je hebben staan. Hij lost het op." "Het grappige is dat we in de bouw zelf negatiever zijn over de sector dan de men- sen daarbuiten. Het imago van de bouw is helemaal niet zo slecht als we wel eens beweren en jongeren vinden de sector echt wel gaaf. Het is een wereld waar je dingen maakt, een wereld van techniek. Laten we daarom met z'n allen ambassa- deur van de sector zijn." Waarom is de bouw zoals hij is? 11 Visie Frens Pries Teamwork Basis voor de beoogde cultuurverandering in de bouwsector van Pries ligt bij een betere samenwerking. "We werken in de bouw met veel verschillende partijen. Een goed team kan elk project aan, een slecht team kan elk project verprutsen. Team- work is dus essentieel. Maar, om met elkaar te kunnen samenwerken moet je elkaar vertrouwen. Je vertouwt elkaar pas als je elkaar begrijpt en om elkaar te begrijpen moet je elkaar kennen. Dit gaat niet alleen om het kennen van elkaars positie, maar het gaat echt om het kennen van de andere persoon. Als je elkaar kent, kun je reac- ties immers beter duiden en beter gebruik maken van elkaars competenties." Pries haalt een enqu?te aan waarin de vraag is gesteld `hoe goed ken je de andere partijen in het bouwproces?'. Projectontwikkelaars geven zichzelf een zes, bou- wers geven zichzelf een vijf en architecten geven zichzelf zelfs maar een drie. "Dat zijn schrikbarende cijfers. Als je de ander niet kent, hoe kun je dan met hem samen- werken?" Communicatie Het elkaar leren kennen schuilt overigens in heel eenvoudige zaken, zo blijkt uit het betoog van de lector. Je moet gewoon zorgen dat je met elkaar communi- ceert. Een simpel voorbeeld is de bouwkeet. Het is volgens Pries onbegrijpelijk dat elk bedrijf of discipline op een bouwplaats zijn eigen bouwkeet heeft. "Een goed team zit bij elkaar!" Niet alleen de communicatie tussen de verschillende partijen van het bouwproces moet verbeterd, ook de communicatie met de maatschappij moet en kan beter volgens Pries. Als voorbeelden noemt hij de resonerende Erasmusbrug en de roes- tende Calatravabruggen. "Het eerste wat de betrokken wethouder roept is`hier gaan we de aannemer op aanspreken'. Deze slaagt er vervolgens onvoldoende in om zich te verweren, terwijl hij gewoon heeft gewerkt volgens het bestek dat hij heeft gekregen. In de publieke opinie is de schade dan al geschied." Bij het verbeteren van de communicatie van de sector ziet Pries een sleutelrol weg- gelegd voor het onderwijs. "De studenten van nu zijn de managers van morgen." MKB Tot slot wil Pries nog een lans breken voor het midden- en kleinbedrijf. "Er wordt vaak gezegd dat innovatie iets is voor de grote bouwbedrijven, maar dat is onzin. Veranderen doe je in de regio. Een kleine bouwer die een particulier helpt met zijn dakkapel doet bijvoorbeeld al lang aan design and construct." "Dan heb je ook nog de discussie of het MKB de onderaannemer moet zijn van de grote bedrijven. Daar geloof ik absoluut niet in. Het MKB is de motor van de bouw en moet zich niet in de hoek laten zetten. Als je kijkt wat er in de bestaande woning- voorraad moet gebeuren... De overheid is van plan 300.000 woning per jaar op te knappen. Dat kunnen de grote bedrijven alleen nooit aan. Hier liggen prachtige kansen voor het MKB."