10 Energie+ nr 2 april 2012"In Lochem kunnen 250 huishoudensmeedoen aan het project en gebruikmaken van energie uit zonnepanelen.Bewoners worden niet alleen gebruikers, maarook producenten van energie en dat raakt dekern van het smart grid", vertelt secretaris PaulStolte van lokaal duurzaam energiebedrijfLochemEnergie. Het project in Lochem is ??nvan de twaalf proeftuinen die met subsidie vanEL&I gerealiseerd gaan worden. Binnen drie jaarmoeten alle aanpassingen aan het energieneten de woningen klaar zijn. Danny de Pater,projectmanager bij Alliander, legt uit wat eensmart grid is: "Het is een energie-infrastructuurdie de energietransitie faciliteert door verande-ringen in energieaanbod, marktverhoudingenen de veranderende energievraag op eenbetrouwbare, effici?nte en veilige manier opelkaar af te stemmen. Dit gebeurt met behulpvan technologische toepassingen en eenge?ntegreerde informatie- en communicatie-structuur." Een smart grid is dus een energienetwaar een meet- en regelsysteem aan istoegevoegd. Het is een belangrijke bron vaninformatie voor netbeheerders om hetenergienet slim te kunnen gebruiken. Europaheeft de richtlijn opgesteld dat 20 procent vande energie duurzaam opgewekt moet worden in2020. Duurzame opwekking kan op grote schaalplaats vinden, maar ook op kleinere schaalkiezen huishoudens steeds vaker vooralternatieve energiebronnen. Ze zijn zo minderafhankelijk van stijgende gas- en elektriciteits-tarieven. In de toekomst hebben we dus nietalleen meer te maken met consumerendehuishoudens en toeleverende energiebedrij-ven, maar kunnen consumenten ook energieaan het net leveren. Een smart grid is noodzake-lijk om decentrale energieopwekking te kunnenverwezenlijken. Het uiteindelijke doel van deslimme energienetten is het robuuster,milieuvriendelijker en goedkoper maken van deenergienetten. Het hart van een slim energienetSmart grid in LochemIn 2012 start in Lochem de aanleg van een smart grid. 250 inwoners vanLochem zijn hierbij betrokken en krijgen een intelligent systeem in huisdat hen inzicht geeft in de energieproductie en -consumptie. Bovendienworden ze naast consument ook producent van energie. Dat tweerich-tingsverkeer van elektriciteit maakt smart grids noodzakelijk.Met behulp van zonnepanelen wordenconsumenten ook energieproducenten.FotoBenGraderTekst, Paulien Dekker, Eatonnr 2 april 2012 Energie+ 11is de slimme meter. Stolte legt uit dat het depoort is van het elektriciteitsnet naar hethuishouden. "De bewoners kunnen er eenvou-dig op zien wat hun verbruik is op elk momentvan de dag en wat ze hebben opgewekt metzonne-energie. Als bewoner krijg je inzicht enzeggenschap over je eigen energie. Daarmeekunnen energie en kosten bespaard worden.Bijvoorbeeld doordat precies zichtbaar is wathet beste en dus het goedkoopste moment isom de wasmachine aan te zetten of om jeelektrische auto op te laden."OverbelastingIn Nederland wordt elektriciteit in toenemendemate ingezet voor de energievoorziening. Eengoed voorbeeld daarvan is de warmtepomp. Diewordt met elektriciteit gevoed om het huis teverwarmen. Een ander voorbeeld is deelektrische auto. De elektrificatie van desamenleving kan voor een overbelasting vanhet elektriciteitsnet zorgen. Freddie Kuipers,business development manager bij Eaton, legtuit: "Dit effect en de veranderende rol van deconsument, die zelf energie gaat leveren aanhet net, vraagt steeds meer om het beter bijelkaar brengen van energievraag en -aanbod opeen specifiek moment. Dit wordt ook weldemand response genoemd. Decentralebruik, energietoepassingen en informatiebe-hoefte. En bovendien is het mogelijk beter tepresteren op het gebied van betrouwbaarheid,besturing, energie-efficiency en verminderingvan de netverliezen", aldus de Pater.Energievraag en -aanbod moeten dus beter opelkaar afgestemd worden. Daarvoor is een slimnet noodzakelijk. Energiemanagement doormiddel van demand response staat hierincentraal. Dit vereist gedragsverandering van deconsument ?n een goed energiemanagement-systeem dat op gebouwniveau de energiestro-men goed en goedkoop regelt. Kuipers legt uit:"Een voorbeeld van demand response is dat deairco in een gebouw `s zomers vijf minuten wordtuitgeschakeld. De reden kan zijn dat er op datmoment een industrieproces in de buurt opstartdat relatief veel energie vraagt die niet voorhan-den is of wel voorhanden is, maar het net zouoverbelasten. De kunst van demand response isnatuurlijkdaternietingeleverdwordtopcomfort.In dit voorbeeld zal niemand hinder ondervindenals de airco vijf minuten niet werkt."SubsidieDe realisatie van een slim energienet is dusnoodzakelijk om alle huishoudens in detoekomst te kunnen voorzien van elektriciteit.Om daarop voorbereid te zijn, is het belangrijkSchematische weergave van een smart gridBron:Allianderenergieopwekking door bijvoorbeeld deplaatsing van zonnepanelen maakt datbewoners minder afhankelijk worden vanenergieleveranciers en in de toekomst mogelijkzelfvoorzienend zijn of zelfs energie gaanleveren aan het net. Om dit allemaal goed teregelen is een goede afstemming van al dezeafnemers en lokale producenten heel belang-rijk." Een belangrijke reden voor de invoeringvan smart grids is dat de huidige elektriciteits-netten niet ontworpen zijn voor lokale stroom-opwekking. Duurzame energiebronnen vormeneen steeds groter onderdeel van het aanbod omaan de lokale elektriciteitsbehoeften tevoldoen. Dit heeft volgens De Pater tot gevolgdat groene energiebronnen in het openbaredistributienet moeten worden ge?ntegreerd."Het is de bedoeling en verwachting dat hetaantal te integreren duurzame energiebronnenin de nabije toekomst een enorme groei zaldoormaken. Volgens de huidige stand vanzaken is het distributienet niet op een dergelijkegroei voorzien. Daarom is het belangrijk om al inen vroeg stadium met slimme energienettenaan de slag te gaan. In Lochem wordt hetbestaande netwerk intelligent gemaakt. Op diemanier kan geanticipeerd worden op deveranderende vraag van klanten en marktpar-tijen in Lochem met betrekking tot energiever-12 Energie+ nr 2 april 2012Apparatuur van Eaton met SASensorFotoEatonSmart grid Lochem? Decentrale opwekking van energie vindt plaats door de plaatsing van zonnepanelen op gebouwenen woningen. Er ontstaat zo tweerichtingsverkeer van elektriciteit. De consument wordt dus ookproducent. Energieco?peratie LochemEnergie gaat dit realiseren. De co?peratie legt voorongeveer 200 huishoudens zonnepanelen op een gemeentelijk dak. Daarnaast wordt er gebruikgemaakt van de zonnepanelen die bij 50 mensen op het dak van de eigen woning liggen.? Er wordt een storingsvrij, veilig en effici?nt smart grid aangelegd in Lochem. Het bedrijf Eatongaat de trafostations op strategische plekken automatiseren. Ze zijn voorzien van verdeelkastenvoor de stroomvoorziening van wijken. Vooraf wordt de huidige situatie vergeleken met debenodigde toekomstige situatie in een smart grid. Waar nodig worden de trafostations voorzienvan intelligente automatisering zodat er aan de eisen van het smart grid voldaan kan worden. Zokan er sneller ingegrepen worden in geval van een storing of kunnen er afhankelijk van destroomvraag stations af- of bijgeschakeld worden.? De inwoners van Lochem die deelnemen aan het proeftuinenproject krijgen feedback over hunenergieverbruik.? Er wordt een intelligente architectuur ontworpen voor de opslag van elektriciteit en het aanbiedenvan elektriciteit ten behoeve van elektrisch vervoer. Door het elektrisch vervoer te koppelen aanhet netbeheer kan mogelijk meer stabiliteit gerealiseerd worden dan wanneer deze koppeling nietbestaat. De proeftuin in Lochem gaat dit in de praktijk te testen. Daarnaast wordt getest is of hetsmart grid sociaal en juridisch haalbaar is.? Open Platform Netwerk Management en Data Systeem worden ge?ntegreerd in het smart grid. Datmaakt interactie tussen de applicaties mogelijk. Samen met de Universiteit Twente en Allianderword het SASensor-platform verder opengesteld. Zo wordt een gebruiksvriendelijk en veiligplatform ingericht waar kennispartijen op een veilige manier eigen algoritmen kunnen makenvoor toepassing in het smart grid.? Met real life-data uit de proeftuin vindt validatie van modellen plaats, kunnen voorspellingenworden gedaan en simulaties worden uitgevoerd. Hierdoor is de proeftuin ook een kennisbronvoor toekomstige businesscases op de gebieden wind, waterkracht en biomassa. Op deUniversiteit Twente zijn de afgelopen jaren modellen van het toekomstige energienet gemaakt enmethoden voor Demand Side Management (DSM) ontwikkeld. Deze modellen kunnen met behulpvan de data verbeterd worden. Daarnaast kan een gedeelte van de methoden uitgeprobeerdworden in de praktijk, zoals de methode om mensen meer inzicht in hun energieverbruik te geven.? Er wordt een transparante koppeling gemaakt met verschillende handelsmarkten om overschot-ten en tekorten economisch optimaal met de markt uit te wisselen. Hierdoor wordt het drieluikbetrouwbaarheid, duurzaamheid en kostenminimalisatie optimaal ge?xploiteerd. Door deze drieaspecten op een integrale manier te benaderen bij het lokaal produceren en leveren van energiekan een werkelijk duurzame energievoorziening gecre?erd worden.Smart grid Lochemkennis op te bouwen en ervaring op te doen mettechnieken en innovaties die het gebruik vaneen smart grid mogelijk maken. Daarom stelthet ministerie van EL&I 16 miljoen euro subsidiebeschikbaar voor het innovatieprogrammaproeftuinen intelligente netten (IPIN). Hierbijgaat het primair om investeringsprojecten meteen voor Nederland nieuwe of vernieuwendetechnologie, functie, aanpak, samenwerking ofeen nieuw of vernieuwend systeem. Het kan ookgaan om een combinatie hiervan. Het doel isondernemers samen met andere partijen demogelijkheden van intelligente toepassingen ineen realistische gebruiksomgeving te latenervaren. Deze toepassingen kunnen optimaalbijdragen aan het realiseren van belangrijkemaatschappelijke baten. IPIN wordt uitgevoerddoor Agentschap NL en er zijn 12 projectengeselecteerd door het ministerie van EL&I. Hetproject in Lochem is ??n van deze projecten.Bas Mooijman van Locamation vertelt dat despeciaal opgerichte projectgroep IN4Energyzich gaat bezighouden met de realisatie van hetproject. Hierin nemen de bedrijven Locamation,Alliander, Co?peratie LochemEnergie, Universi-teit Twente, Eaton Industries en Trianel Energiedeel. "IN4Energy realiseert een ketenoplossingin een bestaande omgeving. Op deze manierkunnen wij onze innovatieve oplossingenoptimaal afstemmen op toepassing in debestaande praktijk en integreren binnen deketen."