Waarom is het toch zo moeilijk om collectief in actie te komen om de wereld als thuis voor ons allemaal te behouden en te verbeteren? Deze vraag stelt Erik Jansen, Lector Sociale Duurzame Praktijken, aan Patrick Hoogenbosch, initiatiefnemer van Dit Adres Zoekt Ondernemers (DAZO).

Deze editie van de brievenrubriek gaat over collectieve actie.

Beste Patrick,

Een aantal jaar geleden benaderde je ons op de HAN met verschillende vragen over hoe we jou konden helpen met De Blauwe Wij(k) Economie in het Spijkerwartier Arnhem. Daar was (en ben je nu nog steeds) als initiatiefnemer met een groep betrokken wijkbewoners bezig om te werken aan circulaire en duurzame initiatieven in de wijk door en voor bewoners.

Ik weet nog dat het me duizelde, zo veel als je aan elkaar knoopte. Van buurtklusbedrijven tot inclusieve arbeid en van oesterzwammen tot energiearmoede. Gestart vanuit een ‘eenvoudig’ initiatief om collectief zonnepanelen op de daken van het buurtgebouw te plaatsen, was er een enorm spinnenweb geknoopt van allerlei projecten waar mensen uit de buurt warm voor liepen en zich voor wilden inzetten. Dat woordje collectief is sindsdien een rode draad geweest, daar kom ik zo op terug.

Ik voelde vaak dat we als HAN alleen maar tekort konden schieten in alles wat je vroeg of nodig had van ons maar ook van anderen, omdat we het antwoord niet hadden of andere zaken voorrang moesten geven. En dat we vervolgens discussies hadden over wat wel en wat niet zou kunnen vanuit de publieke taak en financiering die we als hogeschool hebben versus wat er nodig is in de wereld. Desalniettemin hebben we samen mooie projecten gedaan en de laatste tijd komen we elkaar vooral tegen in het kader van de bestrijding van energiearmoede. Nu niet alleen in de wijk maar in heel Arnhem. Hierbij is inmiddels een heel netwerk van actoren van gemeente-afdelingen tot aan sociaal werk, wijkbedrijven, bewoners en initiatieven betrokken. Ik weet niet beter dan dat projecten bij jou al snel ‘exploderen’ in termen van de nodige en betrokken partijen.

In de loop der jaren heeft dit mij wel geleerd dat collectieve actie alleen kan als individuen met woord en daad gaan staan voor het gemeenschappelijk belang. Ook wijst het wat mij betreft op een boodschap die, en nu zoom ik even drastisch uit, voor ons als mensheid de belangrijkste van allemaal is als we nadenken over hoe we de duurzaamheidscrisis te lijf gaan. We kunnen onze planeet alleen leefbaar houden als we ons samen inzetten voor dat wat we collectief nodig hebben. De laatste jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor dat ’we’ en ’collectief’ moet betekenen dat we ook het meer-dan-menselijke in de natuur mee moeten nemen. Immers, niet alleen mensen, maar al het leven op aarde verdient een waardig en waardevol bestaan.

Los van de vraag waar jij de energie voor dit alles eigenlijk vandaan blijft halen, heb ik je de volgende kwestie altijd al voor willen leggen. Ik realiseer me uiteraard dat je geen volledig antwoord kunt geven. Anders had je dat in je eigen vertrouwde habitat van Spijkerkwartier allang toegepast, maar hopelijk heb je wat aanknopingspunten voor me.

De vraag is de volgende: waarom is het toch zo moeilijk om collectief in actie te komen om de wereld als thuis voor ons allemaal te behouden en te verbeteren?

Alvast dank voor je inzichten, ik zie je snel.

Met warme groet

Erik

Beste Erik,

Dank je voor je vraag. Je hebt gelijk, het is geen makkelijke vraag om te beantwoorden.

Wat tien jaar geleden begon met mijn wens om zonnepanelen op mijn dak te krijgen, is op organische wijze uitgegroeid tot een heuse beweging. Vanuit onze broedplaats Dazo werken we nu aan een circulaire inclusieve wij(k)economie. Dit hadden we nooit kunnen bereiken zonder het geweldige team van betrokken mede-buurtbewoners. Samen hebben we inmiddels acht wijkbedrijven opgezet en talloze projecten gerealiseerd. We zijn actief op veel fronten en vooral bezig met doen. De uitspraak ‘al doende leert men’ past ons perfect.

Inmiddels werken we volgens een methode waarbij we uitgaan van de droom. We werken samen met bedrijven, kennisinstellingen en natuurlijk de gemeente. We houden rekening met elkaars belangen, maar stellen vooral het gemeenschappelijke belang voorop. Alleen door goed samen te werken, kunnen we dingen anders organiseren.

Maar waarom is dit zo moeilijk? Dat zit hem in vele kleine, maar ook grotere zaken. Ik zal er vier benoemen.

We leven in een tijd van verandering. De verzorgingsstaat loopt ten einde en een doorgeslagen markt stelt te vaak het individuele belang van enkelen voorop. Het huidige systeem functioneert niet meer en is aan het veranderen. We zien dat burgers zichzelf steeds meer organiseren. Een goed voorbeeld zijn de vele coöperaties die ontstaan op thema’s als energie, voedsel, mobiliteit, zorg, enzovoort. Dit is een positieve ontwikkeling. Wat nu dringend nodig is, is een herbalancering tussen de overheid, de markt en de opkomende rol van de georganiseerde burgers. Dit vereist een aanpassing van de spelregels, zoals wetgeving, samenwerkingsvormen en de waardering van gecreëerde waarden.

In de aanpak van energiearmoede zien we een duidelijk verschil tussen sectoraal georganiseerde gemeenten en hoe wij in Arnhem integraal denken en werken vanuit de wijken. Samen met de gemeente, de Energiebank en ons BuurtKlusBedrijf realiseren we aanzienlijke besparingen voor huishoudens. Maar we gaan verder dan dat. De klussers vragen bewoners ook: wat kan jij doen voor de wijk? Deze wederkerigheidsvraag verandert de relatie van zorg verlenen naar een relatie gebaseerd op gelijkwaarheidheid en samenwerking. Hierdoor ontstaat een gemeenschap waarin iedereen bijdraagt en zich verantwoordelijk voelt voor het welzijn van de buurt.

Veel bedrijven laten ons geloven dat geluk komt van persoonlijke bezittingen, en ook de overheid en kennisinstellingen richten zich op het individu. Maar kunnen we als individu alle toekomstige bedreigingen aan, of hebben we betere kansen binnen een gemeenschap? Onze wijkbedrijven laten buurtbewoners elkaar weer leren kennen en helpen op basis van gedeelde passies. Vanuit deze relaties ontstaat wederzijdse hulp. Onze uitdaging is het vinden van een balans tussen individuele en gemeenschappelijke belangen. We praten vaak over sociale cohesie en wederkerigheid.

Het veranderende klimaat is een sluipmoordenaar die traag maar gestaag bedreigingen laat zien. De parabel van de kikker die blijft zitten in water dat langzaam aan de kook wordt gebracht, is hier treffend. De meesten van ons lijken geleidelijke veranderingen te negeren, zelfs als deze uiteindelijk schadelijk kunnen zijn. Daarbij komt dat wat ik nu doe, minimale impact heeft op het totaal en in het trage systeem pas over jaren effect zal hebben. Daarom kiezen wij ervoor om geen doemscenario's te schetsen, maar buurtbewoners te enthousiasmeren om samen kleine, leuke stappen te zetten.

Ik vind het inspirerend om te zien hoe partijen samenwerken wanneer het gezamenlijke belang duidelijk is en er begrip is voor ieders individuele belangen. Voor mij is collectieve actie alleen mogelijk als individuen zich inzetten voor het gemeenschappelijke belang, zowel met woorden als daden.

Dit brengt ons bij de kernboodschap voor een duurzame toekomst: we kunnen onze planeet alleen leefbaar houden door gezamenlijk te streven naar wat we collectief nodig hebben, inclusief de natuur. We kunnen veel leren van de natuur; biomimicry zou wat mij betreft een verplicht vak moeten zijn. Laten we ten minste één ding leren: alles is met elkaar verbonden. Ons motto is niet voor niets: samen komen we verder.

Bedankt voor je vraag. Ik hoop dat mijn inzichten je verder helpen. Ik maak graag snel een afspraak met je om te bespreken hoe we vanuit ons gedeelde belang de samenwerking met de HAN nog beter kunnen vormgeven.

Met warme groet,

Patrick