Wonen in 1,25 millimeter plaatstaal 24 Artikel Bouwen met staal is niet ongewoon in de utiliteitsbouw in ons land. Maar in de woningbouw ligt voor de liefhebber van staal nog een groot terrein open. Ten behoeve van de bouw van energiezuinige en duurzame wonin- gen wordt aan staal ongekende mogelijkheden toegekend. Een gat in de markt waarop TESC BV in Emmen zich met de productie van staalframes heeft geworpen. Een reep sendzimir verzinkt staal van 25 cm breed en met een dikte van slechts 1,25 mm is het uitgangsmateriaal voor de staalframes die bij TESC uit de fabriek komen. Het bandstaal wordt in rollen aangeleverd en door een rolvormmachine omgezet in een C-profiel. Het productieproces is volledig geprogrammeerd. De staalprofielen wor- den automatisch op de juiste lengte afgeknipt en waar nodig worden ver- diepte schroefgaten en uitsparingen voor de verbindingen aangebracht. De profieleinden worden verjongd om een geheel vlakke verbinding tot stand te kunnen brengen. Ook de kanaaldoorvoeren en de doorvoeren voor elektra worden automatisch door de machine uitgestanst. Aan het einde van het productieproces worden de profielen gemerkt, zodat zij door de assembleerders in de fabriek op de juiste plek in het frame kunnen worden gemonteerd. "De jongens zitten er niet meer aan met de flex of met ander gereedschap, ook niet op de bouwplaats", vertelt eigenaar en directeur Ren? Wehkamp van TESC. "De installateur kan op de bouwplaats al het leidingwerk een- voudig in de plafonds en in de wanden aanbrengen, zonder hak- en breek- werk. Hij hoeft de aannemer niet voor de voeten te lopen." Volledig geautomatiseerd In de fabriekshal in Emmen staan twee productielijnen voor de fabricage van C-profielen. Een voor profielen met een rugmaat van 150 mm die voor de opbouw van gevels worden gebruikt. En een tweede voor profielen met een rugmaat van 89 mm, bestemd voor onder andere de binnenwanden. Voor de vloeren en plafonds worden vakwerkliggers gebruikt of profielen van 300 mm, die nog niet in eigen huis kunnen worden gefabriceerd. De productielijnen zijn gebouwd en geleverd door het Nieuw-Zeelandse bedrijf Framecad. Dit bedrijf heeft ook het gelijknamige computerprogram- ma ontworpen waarmee de machines worden aangestuurd. Software en productieapparatuur vormen een integrale eenheid die een volledig geau- tomatiseerd systeemontwerp mogelijk maken. In beginsel kan elk bouwontwerp in het Framecad-programma worden in- gevoerd, legt technisch tekenaar Harald Mulder uit. "Omzetten van een tekening in goed mogelijk, maar het kost wel extra tijd. Onze voorkeur gaat uit naar een architect die gevoel heeft voor staalframebouw en die industri- eel kan denken." Wonen in 1,25 millimeter plaatstaal Bert Hidding Het jonge bedrijf TESC BV uit Emmen produceert staalframe componenten en casco?s voor de bouw. Het bouwsysteem is in Nieuw-Zeeland ontwikkeld en wordt daar al op ruime schaal toegepast. Staalframebouw wordt door zijn Nederlandse aanhangers beschreven als een industri?le en duurzame techniek die een revolutie teweeg kan brengen in de bouw. In Nederland en in de ons omringende landen is staalframebouw nog betrekkelijk onbekend. TESC wil daar verandering in brengen. Een reep sendzimir verzinkt staal van 25 cm breed en met een dikte van slechts 1,25 mm is het uitgangsmateriaal voor de staalframes die bij TESC uit de fabriek komen. Het bandstaal wordt in rollen aangeleverd en door een rolvormmachine omgezet in een C-profiel. FOTO'SBERTHIDDINg Wonen in 1,25 millimeter plaatstaal 25 Artikel framebouw een alternatief voor beton kan bieden, niet alleen in de utiliteits- bouw maar juist ook in de woningbouw. TESC claimt een woning tegen een vergelijkbare kostprijs fors energiezui- niger te kunnen bouwen dan een conventionele bouwer. De woningen van TESC hebben een schilisolatie met een minimale warmteweerstand van rc = 4,5 m2 K/W (bij een conventionele woning ligt de rc-waarde rond 2.5 m2 K/W ). En dat zonder dat de koper op extra kosten wordt gejaagd, bena- drukt Wehkamp. Ondanks de hogere warmteweerstand weet TESC de schildikte te beperken tot 380 mm bij een opgemetselde buitengevel. Wordt de gevel afgewerkt met spakwerk, dan blijft de schildikte zelfs be- perkt tot 265 mm. Het geheim van die hoge isolatieweerstand schuilt in het Framecad berekent de exacte maatvoering van de frames en van de pro- fielen, waarna de gegevens, na een laatste check door de constructeur, worden doorgestuurd naar de productie-eenheden in de fabriek. Na de assemblage worden de staalframes in de fabriek eenzijdig bekleed met vezelversterkte wandplaat, waarin de gevelopeningen (deurposten, raam- kozijnen, enzovoort) en de openingen voor de stopcontacten al zijn uitge- freesd. Daarmee is het frame klaar voor vervoer naar de bouwplaats. Staalframebouw Anders dan bij staalskeletbouw, dat vooral in de utiliteitsbouw wordt toe- gepast en waarbij het staalskelet op de bouwplaats wordt opgebouwd, worden bij staalframebouw complete geprefabriceerde wanden op de bouwplaats afgeleverd, legt Wehkamp uit. In dat opzicht is staalframe- bouw vergelijkbaar met houtskeletbouw. Wehkamp: "Het voordeel van onze techniek zit ?m vooral in het materiaal. De staalprofielen die we gebrui- ken zijn zeer licht en toch leveren ze een oersterke constructie op. Elke stijl kan een gewicht torsen van 3,5 ton, daarmee kun je gemakkelijk tot acht verdiepingen hoog bouwen." Volgens Wehkamp onderscheidt staal zich ook van hout door zijn maat- vastheid en zijn robuuste weerstand tegen weersinvloeden en vocht (na verzinking). De oprichter van TESC durft zelfs de stelling aan dat de pro- ductie van staal duurzamer is dan hout. "Staal is voor 100 procent recycle- baar zonder kwaliteitsverlies. Wereldwijd komt de productie van staal al voor helft voort uit hergebruikt staal. Wij zeggen wel eens, een gemiddelde woning van ons bouwen we met het materiaal van vijf afgedankte auto?s." Concurrent Houtskeletbouw is niet de grootste concurrent waartegen staalframebouw het moet opnemen, beseft Wehkamp. Dat is ongetwijfeld de in ons land dominante bouwwijze op basis van beton. Hij is er van overtuigd dat staal- Een ploeg van TESC monteert de frames op de bouwplaats en het enige dat de aannemer doet is het afwerken van de gevel en het dak. De vernieuwende technologie van staalframe componenten en casco's voor de woningbouw blijft bescheiden achter het stoere metselwerk verborgen. FOTOTESC Wonen in 1,25 millimeter plaatstaal 26 Artikel feit dat het grootste deel van de isolatie in het frame wordt aangebracht, verklaart Wehkamp. Als tweede voordeel noemt hij de geringe tijd die het kost om een woning te bouwen. "De frames worden binnen een dag geplaatst en de afbouw vergt maximaal drie maanden. Waarmee de tijd die op de bouwplaats wordt doorgebracht in vergelijking met een conventionele manier van werken met de helft wordt bekort. Naast tijdwinst mag de bouwer rekenen op minder faalkosten en een substantieel kleinere afvalberg op de bouwplaats." Eigen beheer Ten behoeve van de afzet van haar staalframes ontwikkelt TESC in eigen beheer woningen die onder de merknaam OKHuis worden aangeboden. De woningen worden verkocht door de gelijknamige verkooporganisatie, waarin TESC samenwerkt met zeven door het land verspreide makelaarskantoren. Enkele vaste aannemers tekenen voor de uitvoering van de bouw. Ondanks de innovatieve techniek stelt staalframebouw geen overdreven eisen aan de vakkennis van aannemers die er mee aan de slag willen, ver- klaart Wehkamp, onbekendheid met de techniek hoeft de Nederlandse bouwers niet af te schrikken. "Het gaat heel eenvoudig in z?n werk. Een ploeg van TESC monteert de frames op de bouwplaats en het enige dat de aannemer doet is het afwerken van de gevel en het dak. We verwachten wel dat de fundering en de vloerplaat vakkundig zijn aangelegd, het casco moet direct goed in het lood staan." Ook de opdrachtgever en architect hoeven hun wensenlijstje niet aan de techniek aan te passen, aldus Wehkamp. "We zijn zo flexibel dat je als klant hier binnen kunt komen met een eigen schets of met een tekening van een architect. Dat maakt niet uit, alles wat je wenst kunnen wij bouwen." Bij een kijkje in de catalogus van OKHuis valt het traditionele uiterlijk van de aangeboden woningtypes op. De gemiddelde huizenkoper wil nu eenmaal een gewoon huis van baksteen, weet Wehkamp. En TESC kan deze met een staalframe bouwen, zonder dat dit van buiten zichtbaar is. De vernieu- wende technologie blijft in dat geval bescheiden achter het stoere metsel- werk verborgen. Ontwerpvrijheid De grote ontwerpvrijheid van staalframebouw illustreert de directeur van TESC graag met het paradepaardje van zijn jonge bedrijf, een tandarts- praktijk in het Drentse Eelderwolde. Wehkamp: "De architect wilde een constructie in warmgewalst staal met een dakoverstek van 3,5 m. Maar dat bleek niet uitvoerbaar en ook met houtskeletbouw konden ze de over- spanning niet realiseren. Wij waren aanvankelijk ingeschakeld voor het dak en hebben geadviseerd om de hele woning in 1,25 mm staalframe te bou- wen. We hebben alles omgegooid en herberekend en uiteindelijk heeft het de klant nog een flinke kostenbesparing opgeleverd." De tandartspraktijk in Eelderwolde laat volgens Wehkamp ook de architec- tonische mogelijkheden zien die staalframebouw biedt. Staalframebouw nodigt uit tot een eigentijdse strakke vormgeving waarvan de waarde zijns inziens nog te weinig wordt ingezien. De gemiddelde Nederlandse huisei- genaar is kennelijk nog niet klaar voor moderne architectuur, stelt hij spijtig vast. Opbouwfase De introductie van een nieuwe bouwtechniek is in ons land geen sinecure. Daarom heeft TESC in de opbouwfase van het bedrijf er voor gekozen zich te concentreren op een voorzichtige verkenning van de particuliere markt. In de komende jaren verwacht het bedrijf de productie van frames en casco?s, die momenteel nog onder de maximale capaciteit ligt, verder op te schroeven. Daarbij is het de bedoeling om de mogelijkheden die staal- De staalprofielen worden automatisch op de juiste lengte afgeknipt en waar nodig worden verdiepte schroefgaten en uitsparingen voor de verbindingen aangebracht. De profieleinden worden verjongd om een geheel vlakke verbinding tot stand te kunnen brengen. Ook de kanaaldoorvoeren en de doorvoeren voor elektra worden automatisch door de machine uitgestanst. Wonen in 1,25 millimeter plaatstaal 27 Artikel framebouw biedt gaandeweg meer uit te buiten, vertelt Herman Idema, adviseur strategie van TESC. "De woningmarkt is momenteel een giganti- sche vechtmarkt. Dus je moet zoeken naar de niches, waar je gebruik kunt maken van de unieke kwaliteiten van het product." En die zijn er volop, meent Idema. Het lichte gewicht in combinatie met de sterkte van de constructie en de prefab fabricage maakt staalframebouw bij uitstek geschikt voor het verhogen van bestaande gebouwen in binnen- stedelijke gebieden. "Een tweede maaiveld cre?ren, dat kan niet conventi- oneel en ook niet met houtskeletbouw. Alleen een staalframeconstructie kan de windbelasting voldoende opvangen." De mannen van TESC kijken ook met een schuin oog naar de plannen van de woningcorporaties om hun woningvoorraad energiezuinig te maken. Bij de corporaties is staalframebouw zo goed als onbekend, weet Idema, die jarenlang als vastgoedontwikkelaar in de corporatiesector werkzaam was. Bij de uitbouw van woningen en de vervanging van gevels biedt staal- framebouw aantrekkelijke mogelijkheden voor de corporaties, verwacht hij. "Je kunt de gevels kant en klaar aanvoeren, je huurt een kraan en binnen een dag zijn ze wind- en waterdicht geplaatst, en alles super ge?soleerd. Je hoeft nauwelijks bouwmaterialen aan te voeren, dus de bouwplaatskosten zijn verwaarloosbaar." Ook ten aanzien van het in de hand houden van de woonlasten voor hun huurders meent Idema de corporaties goede diensten te kunnen bewijzen: "Wij willen daarover graag met de corporaties in discussie. Op het moment dat wij zeggen, we kunnen voor dezelfde kosten een woning realiseren, waarin jullie huurders honderd euro minder per maand aan stookkosten kwijt zijn, moet ik nog zien dat een corporatie nee zegt." Modernisering De verovering van de markt zal niet gaan zonder verdere modernisering van de productie, erkent Wehkamp. Wil zijn piepjonge bedrijf in de bouw- wereld voet aan de grond krijgen, dan zal de fabricage van frames en casco?s op industri?le leest moeten worden geschoeid. "Wij zijn druk bezig om een techniek te ontwikkelen waarmee we de binnenwanden al in de fabriek tweezijdig kunnen sluiten. De installateur hoeft dan alleen alles nog maar plug-and-play aan te sluiten. In de toekomst zullen we steeds meer voorbereidend werk doen in de fabriek zodat je tijdwinst maakt op de bouwplaats. We gaan steeds meer op de toer van SlimBouwen." De verrichtingen van Wehkamp en zijn medewerkers zijn inmiddels ook opgemerkt in bestuurlijke kringen in Drenthe. Het jonge bedrijf ontving al meerdere prijzen voor zijn innovatieve werkwijze en in september van het vorig jaar, bij de offici?le opening van de productielijn, roemde gedepu- teerde Tanja Klip van de provincie Drenthe het "revolutionaire", bouwsys- teem uitbundig. TESC past perfect in de plannen van de drie noordelijke provincies die in de komende jaren jaarlijks 5000 energiezuinige woningen willen bouwen. De provincies willen daarmee ook een stimulans geven aan innovatieve ontwikkelingen in de bouwsector in het Noorden en TESC staat model voor deze noordelijke ambitie. Voor zijn voorbeeldfunctie werd het bedrijf al beloond met een provinciale bijdrage van 200 duizend euro voor de bouw van een zeer energiezuinige modelwoning in staalframe- bouw in Nieuw Amsterdam. Als het aan de noordelijke bestuurders ligt, zullen er meer woningen volgen. Tandartspraktijk Eelderwolde Ontwerp Derk Flikkema, Bureau- Noordeloos, groningen Gebouwtype tandartspraktijk Constructie Staalframebouw Bouwjaar 2009 Vloer beton, RC>3,5 Gevel C150 mm staalframe; isolatie: Ecotherm 30 mm en Knauf Ecose glaswol 160 mm, RC>3,5 Dak C150 mm staalframe; isolatie: 30 mm Ecotherm, Knauf Ecose glas- wol 160 mm, RC>3,5 Plafonds Fins vuren meubelplaat, 22 mm, bevestigd onder het staalframe Binnenwanden C150 mm staalframe / C89 mm staalframe; isolatie: Knauf Ecose glaswol 100 mm, aan beide zijden bekleed met 12,5 mm Fins vuren zichthout De productielijnen zijn gebouwd en geleverd door het Nieuw-Zeelandse bedrijf Framecad. Dit bedrijf heeft ook het gelijknamige computerprogramma ontworpen waarmee de machines worden aangestuurd. "Wij zijn druk bezig om een techniek te ontwikkelen waarmee we de binnenwanden al in de fabriek tweezijdig kunnen sluiten. De installateur hoeft dan alleen alles nog maar plug-and-play aan te sluiten", aldus directeur Wehkamp van TESC. De tandartspraktijk in Eelderwolde is volgens Wehkamp het paradepaardje van het bedrijf uit Emmen. "Het laat de architectonische mogelijkheden zien die staalframebouw biedt. FOTOBuREAuNOORDElOOS,DERKFlIKKEMA