Dat ambachtelijk geklungel met buis en draad levert geen enkele bijdrage aan de flexibiliteit van een woning. Integendeel. Een traditioneleelektrische installatie in buis en draad blokkeert de levensloopbestendigheid. Het kan allemaal anders: montagevriendelijker, eenvoudiger en flexibeler. Vergelijk het met de elektrische installatie in een auto. Die wordt in circa twintig minuten compleet gemonteerd. De kabelboom ligt naast de productielijn klaar. Doorvoeren en bevestigingen zijn al bij het ontwerp voorbereid. Inklikken en klaar. Bij de juiste bouwdetails is deze eenvoud ook bij woningbouw mogelijk. De Q-woning bewijst het. De achtergronden van de Q-filosofie en een kijkje bij de demonstratiewoning in Ede.
nr 3 2009 het huis zonder buis38
techniek
Dat ambachtelijk geklungel
met buis en draad levert
geen enkele bijdrage aan de
flexibiliteit van een woning.
Integendeel. Een traditio-
nele elektrische installatie
in buis en draad blokkeert
de levensloopbestendig-
heid. Het kan allemaal
anders: montagevriendelij-
ker, eenvoudiger en flexibe-
ler. Vergelijk het met de
elektrische installatie in een
auto. Die wordt in circa
het huis
zonder buis
ing. Bob Verheul
twintig minuten compleet
gemonteerd. De kabelboom
ligt naast de productielijn
klaar. Doorvoeren en beves-
tigingen zijn al bij het
ontwerp voorbereid. Inklik-
ken en klaar. Bij de juiste
bouwdetails is deze
eenvoud ook bij woning-
bouw mogelijk. De Q-wo-
ning bewijst het. De achter-
gronden van de Q-filosofie
en een kijkje bij de demon-
stratiewoning in Ede.
In het vriendelijk ogend huisje,
de Q-demo-woning, zijn de
nieuwste innovaties verwerkt.
pdkfoto,peterdekoning
nr 3 2009het huis zonder buis 39
Een groep bij de bouw betrokkenen ? de co?peratieve vereniging Q,
ontstaan uit een initiatief van het ministerie van VROM ? keek een
aantal jaren geleden met zorg naar de snel slinkende voorraden eindi-
gende grondstoffen. In Limburg zijn we een fraaie berg kwijt. Hebben
we tezamen met een flinke portie Groningse aardgasbel omgezet in
cement en CO2
. De met dit cement gebouwde woningen slopen we
over vijftig jaar. Grootschalige verspilling. Architect Edwin Smit van MIII-
architecten in Rijswijk is de initiator van de Q-woningen waarvan de
kiem is gelegd in een tijd toen de term Cradle-to-Cradle nog niet was
uitgevonden. De Q-woning is voor meer dan 90 procent geconstrueerd
uit hergroeibare materialen: hout en vlaswol aangevuld met gemakkelijk
te recyclen gipsplaat. Hout als bouwmateriaal is zeker geen novum. Op
vele plaatsen ter wereld zelfs de gewoonste zaak. "Als je een stuk bos
kapt en van het hout een woning bouwt staat er over 35 jaar bij goed
beheer weer een nieuw kaprijp bos. Als de eerder gebouwde woning er
nog staat, is er milieuwinst geboekt", licht Smit een stukje van de Q-fi-
losofie toe. Het werkt nog verder door. In iedere ton hout wordt onge-
veer 4 ton CO2
gebonden. Grootschalige toepassing van hout levert
een positieve bijdrage aan de oplossing van het CO2
-probleem. Bij
sloop van dit soort woningen kan het organische materiaal worden
omgezet in elektriciteit, olie of gas. De technieken daarvoor bestaan en
ontgroeien in snel tempo de kinderschoenen.
IFD
De Q-woningen worden samengesteld uit doorontwikkelde houtskelet-
elementen en worden behoudens de fundering in de fabriek vervaar-
digd. Op de bouwplaats vergt de assemblage niet meer dan enkele
dagen met de industrieel vervaardigde dragende elementen die met
grote maatnauwkeurigheid worden aangeleverd. De woningplattegron-
den worden gebruikelijk ontworpen rond een kern met de technische
installaties en die een cruciale rol bij de stabiliteit speelt. Rond de kern
zijn vele indelingsvarianten denkbaar waarover de toekomstige bewoner
pas in een laat stadium beslissingen hoeft te nemen. De niet-dragende
binnenwanden zijn zeer installatieluw en demontabel. Bij latere herinde-
ling van de woning is een puinbak voor de deur niet nodig. De hout-
skelet-elementen zijn van binnen naar buiten opgebouwd uit 15 mm
vezelversterkte gipsplaat, een luchtlaag van 25 mm, circa 110 mm vlas-
wol en een regendichte dampopen folie ter afsluiting aan de buitenzijde.
Geen dampremmende lagen binnen de constructie. Er vindt dampuit-
wisseling met de buitenlucht plaats. Toch treedt geen condensatie op.
De vlaswol accumuleert vocht. De dampopen wanden zorgen voor een
aangenaam binnenklimaat
MassIEFHoutEn VErDIEpIngVloErEn
Een promovendus bij de TU-Delft heeft vijf houten vloeren aan een
grondig onderzoek onderworpen. Naast alle technische relevante
onderwerpen, zoals sterkte, akoestische en brandtechnische eigen-
schappen, werd ook de kostprijs in de vergelijking meegenomen. Hier-
uit bleek dat de financieel gunstigste vloer ook de beste bouwkundige
eigenschappen had. Een fraaie houten vloer die met een eenvoudige
laklaag kan worden afgewerkt en daarbij binnen het budget van een
kanaalplaatvloer blijft. De vloer wordt samengesteld uit balkjes met een
hoogte van 140-160 mm, met een sponning onderling gekoppeld en
gefixeerd met deuvels. Hiermee kunnen vloervelden van 2,5 x 17,5 m
vanuit de fabriek worden aangeleverd. De balkjes met een breedte van
58 mm bevatten elk een kanaaltje van 20 x 20 mm voor elektrische
bekabeling. De centraaldoosloze installatie is hiermee binnen bereik
gekomen; een lang gekoesterde wens om niet al in de nieuwbouw de
Stukje uit de massiefhouten deuvelvloer met leidingkanaaltjes.
De overvloed aan leidingkanaaltjes in de massieve vloer maakt
centraaldoosloos installeren mogelijk.
pdkfoto,peterdekoningpdkfoto,peterdekoning
nr 3 2009 het huis zonder buis40
plaats van de tafel in de kamer te fixeren. In Nederland worden deze
vloeren gedistribueerd door Heko-spanten uit Ede.
lEVEnsloopBEstEnDIg BouwEn
Het zijn vooral de technische installaties die de flexibiliteit van een woning
bepalen. Daarbij speelt de elektrische installatie een dominante rol. De
werktuigbouwkundige voorzieningen hebben doorgaans een levensduur
van een jaar of vijftien en als badkamer of keuken aan vernieuwing toe
zijn beperkt het zich tot een herinrichting van de betreffende ruimte.
Verplaatsing van een keuken in de woning van rechtsvoor naar linksach-
ter komt nauwelijks aan de orde. Door badkamer, keuken en toilet rond
de kern te situeren, wordt een grootschalige technische infrastructuur
voorkomen. Q past lage temperatuurverwarming in de steenachtige
begane grondvloer toe. Op de verdiepingen worden de binnenwanden als
stralingspanelen ingezet. Wandenfabrikant Faay uit Vianen heeft zijn
wandsysteem hierop aangepast. Bij flexibiliteit komt het aan op de elektri-
sche installatie. In alle hoeken en gaten worden contactdozen op prijs
gesteld. De tv-antenne-, telefoon- en pc-aansluitingen maken flinke
omzwervingen door het huis gedurende de levensduur van de woning.
De flexibiliteit van een woning wordt vooral bepaald door de keus van de
binnenwanden en de uitvoering van de elektrische installatie. Aan deze
aspecten heeft Q veel aandacht besteed.
gEstEkkErDE ElEktrIscHE InstallatIE
Een elektrische installatie kan uitstekend worden opgebouwd uit gepre-
fabriceerde flexibele leidingen die fabrieksmatig zijn voorzien van
connectoren en de bijbehorende aftakblokjes ? zeg maar driewegstek-
kers. De materialen zijn voorzien van alle nodige keuringscertificaten.
NEN1010, de veiligheidsbepalingen voor elektrische installaties, stelt
elektrische installaties opgebouwd uit flexibele componenten volledig
gelijk aan de traditionele opbouw met buis en draad met een massieve
kern. Al meer dan twintig jaar worden de flexibele leidingen van fabri-
kant Wieland uit Duitsland toegepast in elektrische installaties in kanto-
ren en scholen. Sinds een aantal jaren is er een miniuitvoering beschik-
baar die beter in de kleinschaligheid van een woning kan worden inge-
past. In de Q-woningen worden in hoofdzaak kabeltjes met een lengte
van 1, 2 en 3 m toegepast. Met een zeer beperkt assortiment materia-
len kunnen woningen volledig worden ge?nstalleerd.
DragEr Van E-InstallatIEs
Zoals eerder betoogd, hangt de montage-effici?ntie van de technische
installaties volledig af van de bouwkundige detaillering. Op dit vlak
hebben de Q-woningen een eenzame hoogte bereikt, zoals met succes
te zien is in de Q-demonstratiewoning in Ede. Het casco werd in twee
dagen neergezet. Vervolgens werden de buiten- en binnenzijde afge-
werkt en wat tijdelijke elektrische voorzieningen getroffen. Daarna werd
er ingericht, het meubilair neergezet. Toen na wat aanvankelijke
verschuivingen de juiste inrichting werd bereikt, werd pas achteraf met
het aanbrengen van de elektrische installatie gestart. De ontwerper van
de Klik&Klaar gestekkerde elektrische installaties, lid van het Q-ont-
werpteam, wilde zich ervan vergewissen door achteraf te installeren dat
het binnen de Q-woningen ook mogelijk is gedurende de gehele levens-
duur van de woning wijzigingen in de elektrische installatie door te
voeren. Alle componenten kunnen worden ontstekkerd′en∈eenandereconfiguratiedirectwordenher≥bruikt;Crad≤-→-Crad≤∈e≤k-trische∈stallaties.Datererg∨laandachtv∞rdebouwdetailsnodigwas,behoeft≥enbe→og.Indehoutske≤twandenbev∈dtzichdirectachterdegipsbek≤d∈gvandeb∈≠nzijdeeenho<evan25mm.Teza-menmetde15mmgipsontstaater40mmdieptev∞r∈bouwdozen.Decontactdozen,heth∞fdbestanddeelvandee≤ktrischeuitrust∈gvandewon∈g,wordencomp≤etbedraaden≥monteerdopdebouwaan≥≤verd∈specia≤40mmdiepehol≤wand-∈bouwdozenv∞rzienvaneenstekkerverb∈d∈g.Al≤houtske≤twandenzijnoverdevol≤h∞>ev∞rzienvandeho<evan25mm.Hetisdaard∞rmo≥lijkopiederewil≤keuri≥plaatscontactdozenaantebren≥n.Ditbetekent∨lvrijheidv∞rdebewo≠r.DeFaay-b∈≠nwandenke∩envanoudshervertica≤≤id∈gkanaa<jes.Meteenk≤∈ewijzig∈g∈demaat-Wandcontactd∞svol≤digaf≥monteerd∈∈bouwd∞smetstek-keraansluit∈g.Monta≥d∪rts≤chtsenke≤minuten.herbertwig≥rmanfo→grafienr32009hethuiszonderbuis41voer∈gzijndezekanaa<jesν≥sχkt≥maaktv∞rhetministekker-systeem.Ook∈deb∈≠nwandenzijnaansluit∈≥nb∈≠neenfijnr∗erterealiseren.Achteraf≠emˉepl∫enzijnzowel∈dedra≥ndealsdeniet-dra≥ndewanden≤id∈gho<es≥spaard.Dekeuzev∞r≤id∈gaan≤gachterdepl∫isnietzovreemdimmershetmerendeelvandee≤ktrischeaansluit∈≥n∈eenwon∈gbev∈dtzich∈deonderstemetervandewanden.Aanzienlijkeffici?nterdanbijeentraditio≠≤centraald∞sinstallatiemetal≤≤id∈govermaat∈dewandenvanhetplafond→tdelaag≥monteerdeaansluit∈≥n.Na∗het≤id∈gkanaalonder∈dewandzijnkana≤n≥spaardopdeover-gangwandplafondbedoeldv∞rde≤id∈gaan≤gvanafdemeterk∗naarde÷ersewandsectieszonderonderbrek∈≥n,bijv∞rbeeld∈devormvandeuropen∈≥n.cEntraalD∞slozEInstallatIEIneenwon∈gzital≤en∈dewcdecentraald∞sblijvendopdegoedeplaats.Bijal≤anderedozenisdatmeestalniethet≥val.W∞ncorpo-ratiesbouwenhetliefstwon∈≥nwaarbijhetaantalkamersbijnieuw-bouwnogopenblijft;2,3of4kamersnadertebepa≤nalsdeaanvra-≥nvlakv∞r∈≥bruiknamebekendzijnofovervijftienjaaralsdedemografievandewijkis≥wijzigd.Decentraald∞sblijfteenstruikel-blok.InhetQ-conceptke∩enwedezeprob≤menniet.Demassiefhou-tenvloer,samen≥stelduitbalkjes,heeftperbalkjeeen≤id∈gkanaa<jever≥lijkbaarmetdekanaa<jes∈deFaay-wanden.Opiederewil≤keu-ri≥plaatskaneenkanaa<jewordenaan≥b∞rd.Demeestekanaal-tjesheenbovende≤id∈gho<eboven∈dewandeenaansluit∈g.Al≤sstructureelv∞rbereidop∈stallatieaan≤g.Deschakelaarkanvaνitdeplaatsbijdedeurnaardekamer,vrijwela<ijd∈eenb∈≠n-wand,f≤ξbelwordenbekabeldnaarhetlichtaansluitpunt.Ookdraad-l∞sRF(radioequent)biedthiergoedemo≥lijkheden.zorgwonIngEnHetRF-systeemv∞rhetschake≤nvandeverlicht∈gmaaktwatslim-mereschakelvariantenmo≥lijk,zoalscentraalverlicht∈g∈schake≤nbijeencalamiteit.DeconstructievandeQ-won∈gishierv∞roptimaal.Bijbe→nbouwzor>defl∈keportiewapen∈g∈devloerendatdraad-loze→epassin≥nhetvaaklatenafweten.Uit∞gpuntvanbedrijfsze-kerheidverdienteenbekabeldeoplossingnogsteedsdev∞rkeurbovendraadlozesystemen.Hetisnieteffici?ntombijnieuwbouwal≤won∈≥ndirectuitterustenmeteenbekabeld≠twerkjeterwijllangnietal≤won∈≥nbijaanvangeenzorgfunctiekrij≥n.Latereaanpassingisbijtraditio≠≤bouwmoeizaam.DeQ-won∈gbesχktd∞rhetontwerpoverblijvend→egankelijkebekabel∈gsruimte.Bijlatereaanpassingvolstaathetlosha≤nvandepl∫en,bekabe≤nenhetterugplaatsenvandepl∫en.Al≤szonderschadeaandewon∈gmeteenminiμmaanarbeid.V∞rdezwakstr∞mbekabel∈gzijnrecent≥certificeerdekabels≥?ntroduceerddietezamenmetdesterkstr∞mbekabel∈g∈≤id∈gka-na≤nmo≥nworden≥≤gd.Ditmaaktcompacteremonta≥mo≥lijk.BijdeQ-won∈≥nheendeaanpassin≥nv∞rde≤id∈gkana≤n∈wandenenplafondsniet≥≤id→tveρg∈gvandekostprijs.MeeraandachtvanhetQ-team∈hetontwerpheeftwel≥≤id→teenbelang-rijkeverbeter∈gvande≤vensl∞pbestendigheidbij≥lijkblijvendekosten.Derhalveeengunsti≥rprijsprestatieveρud∈g.EnνDElErIngOm∈debouw→tverbeter∈gtekomen,isdesamenwerk∈gvaneenreekspartijennodigdienietalseerste∈steekhetei≥ncommerci?≤belangv∞ropstel≤n.Qnoemthet∫erdiscipl∈airesamenwerk∈g.Overdeei≥ngrenzenheen∈anderevak≥biedenmeedenken.DeQ-won∈giseengoedv∞rbeeldvaneennieuwbouwconcept.Dezezelfdeplanmati≥aanpakmoet∞kbijrenovatievruchtenafwerpen.Denken∈concepten.Meertijd∈dev∞rbereid∈g≥?nvesteerd≤vert∨lrendementopbijdeuitvoer∈genzekerbijeenver≥lijkbaarvol≥ndproject.Danzal∞kblijkendatdev∞rbereid∈g∨lmindertijddan≥bruikelijk∈beslaggaat≠men.Onvoldoendev∞rbereid∈g≤idt→timprovisatieopdebouwplaats.Hetho≥percenta≥faalkos-tenontstaatnietv∞rniets.Onkunde,eentelaagprijsniveauomhetwerkbeh∞rlijkteku∩enuitvoeren,≥brekaancontro≤,te∨ldisci-pl∈este≥lijkopdewerkvloer,hetontbrekenvandui∂ijketussenop≤-ver∈≥n.Hetzijndebekendefac→ren.Ookrenovatiekan≤iden→t≤vensl∞pbestendigheid.De→e≥p∗ebouwcompo≠ntenzijnhier-v∞rbepa≤nd.InFaayb∈≠nwandenenv∞rzetwandenku∩enverwarmingeneen≥stekkerde,dusf≤ξbe≤,e≤ktrische∈stallatieworden≥?ntegreerd.Mobouw′s-Her→≥nbosch≤vertmηl-stud-wandendiezijnaf≥stemdopeen≥stekkerdee≤ktrische∈stallatie.Dearχtectdieuit≥makzuchtkalkzandsteen,gips-ofgasbe→nblok-ken∈zijnontwerpenop≠emt,≤eft∈eenverver≤denenheeft≥enbeνlvan∈dustrieelbouwen.Bouwenkan∨lslimmer.n]Leid∈gkanaalonder∈houtske≤t-e≤ment.Depl∫staatopdevloerbedekk∈g.Hetkanaalblijftdaard∞ra<ijdbereikbaar.Gestekkerdef≤ξbe≤≤id∈≥n∈hol≤wanden.Mηl-studwandmethightech'-onderzijde ondersteunt stekkerend
installeren met flexibele leidingen.
herbertwiggermanfotografie
herbertwiggermanfotografie
herbertwiggermanfotografie
Reacties