bonden en bos- en houtbedrijven. Na jarenlange protesten
tegen commerci?le ontbossingspraktijken besloten zij dat
een eigen FSC-keurmerk voor duurzaam geproduceerd
hout de markt moest lostrekken.
En zo geschiedde. Het areaal FSC-gecertificeerd bos is ge-
groeid tot ruim 50 miljoen hectare en de bosindustrie is
wakker geschud. Toch, echt doorgebroken is FSC niet.
Zelfs in Nederland, een van de weinige `echte' FSC-lan-
den, is het marktaandeel met 12% bescheiden. Hoe kan
dat, terwijl iedereen de mond vol heeft van duurzaam bos-
beheer?
De oorzaken zijn te vinden in alle schakels in de handels-
keten. Aan de aanbodzijde (boseigenaren en -beheerders)
is het lastig te voldoen aan de strenge FSC-principes van
Koffiekopjes worden neergezet, lepeltjes rinkelen. Dan
wordt het stil. Want bij houthandel A. van den Berg in
Nieuwerbrug a/d Rijn begint de bijeenkomst met gebed.
De koopman die opzij stapt voor de dominee, of liever ge-
zegd: voor beider Schepper ? voor directeur Arie van den
Berg en zijn medewerkers is het geloof (en het respect voor
de schepping) nog een drijvende kracht. Dat is tevens ??n
van de redenen waarom het bedrijf mede-oprichter is ge-
weest van de Nederlandse tak van het `Forest Stewardship
Council', FSC.
Twaalf procent
FSC is ingesteld in 1993 door een bont internationaal ge-
zelschap van milieu- en mensenrechtenorganisaties, vak-
Michel Robles
H a n d z a m e b e s l i s i n s t r u m e n t e n n o d i g o m
De bouw loopt verrassend genoeg achter op andere afzetmarkten van duurzaam geproduceerd hout.
Hoe zijn gemeenten, projectontwikkelaars, woningcorporaties en bouwbedrijven te prikkelen tot
bewuster houtgebruik?
hout
Sprookjes spelen `go
Houtoogst volgens FSC-
richtlijnen (hier in Safien-
tal, Grisons Canton,
Zwitserland).
Bron:FSCNederland
A U G U S T U S 2005 13
Gemeenten kunnen stimuleren en sturen, maar hun macht
is beperkt, zeker wanneer zij niet de bouwgrond bezitten.
Gemeenten zullen bouwvergunningen niet licht aan FSC-
eisen koppelen, al was het maar vanwege de schijn van
verkapte bedrijfssteun. De werkelijke `besliskracht' ligt
dan ook bij de commerci?le marktpartijen: de geprivati-
seerde corporaties en de projectontwikkelaars.
uiterst zorgvuldige kap en bescherming van de biodiversi-
teit en de belangen van inheemse bevolkingsgroepen en
werknemers. Een FSC-certificaat verwerven kost tijd en
(soms veel) geld. Bovendien moeten gecertificeerde hout-
producenten en handelaren een aparte FSC-houtadminis-
tratie bijhouden. Dat schrikt kleinere kandidaten af.
Daarbij komt dat exporteurs in tropenlanden moeite heb-
ben de vaak ongebruikelijke houtsoorten te slijten die uit
het selectieve kapproces in FSC-bossen afkomstig zijn. Eu-
ropese timmerfabrieken hebben er de machinerie niet
voor (of er niet goed op afgesteld) en houtgebruikers dur-
ven er niet aan. Het gevolg is dat het meeste FSC-hout uit
Europa komt en niet uit de bedreigde tropenwouden,
waarvoor het FSC in eerste instantie is opgericht.
Ook concurrentie speelt FSC parten, want de bosindustrie
heeft als weerwoord een hele riedel tegen-keurmerken ge-
lanceerd. Die zijn minder veeleisend, maar bewerkstelligen
wel dat sindsdien ook in niet FSC-gecertificeerde streken
gaandeweg voorzichtiger met bossen wordt omgesprongen.
Het belangrijkste keurmerk is PEFC. Dit van oorsprong
Finse keur voor Europese regionale en nationale bosbeheer-
systemen omvat inmiddels wereldwijd 122 miljoen hectare,
ruim twee maal zo veel als bos met FSC-certificaat.
Aversie
De Nederlandse houtwereld, ten slotte, lijdt nog aan post-
koloniale liefde voor tropisch hardhout, zoals meranti
voor kozijnen. Toen FSC-meranti nauwelijks leverbaar
bleek, had FSC voor veel aannemers meteen afgedaan,
nog afgezien van de aversie tegen alle rompslomp die `mi-
lieu' met zich zou meebrengen. Nee, FSC kan aannemers
niet bekoren. Van de meer dan vijfduizend bouwbedrijven
in ons land hebben er precies twaalf een FSC-certificaat.
Opdrachtgevers die om FSC-hout vragen, worden gere-
geld met een kluitje in het riet gestuurd: FSC heet te duur
te zijn, of niet (op tijd) leverbaar of ongeschikt. Maar wel-
licht het grootste probleem zit bij de opdrachtgevers zelf.
Ooit hebben gemeenten, woningcorporaties en project-
ontwikkelaars massaal duurzaamheidsverklaringen en -
convenanten ondertekend. De vraag is: staan de daarin
neergelegde ambities nog wel overeind?
e e n d o o r b r a a k t e f o r c e r e n
ed hout ' parten
Meerkosten FSC-houtgebruik per woning
De totale bouwkosten van een sociale huurwoning van 80.000 zijn ongeveer
150.000 (re?le bouwkosten 120.000, plus minimaal 30.000 voor bouw-
grond). Voor een vrijstaande villa is dat ongeveer 400.000. Bouwhout (vuren,
grenen) kost per m3 gemiddeld 260, duurder hout meegerekend: 300. Vol-
gens opgave van aannemers wordt voor een moderne woning 2 tot 6 m3 bouw-
hout gebruikt (deels als bekisting e.d.). Maximale houtkosten dus: 6 x 300 =
1.800. Bij gewone moderne huurwoningen wordt hooguit 3 m3 gebruikt.
De meerkosten van FSC-hout zijn maximaal 10 procent: 180. Tel daarbij op:
aanvankelijke certificeringskosten voor kleine, resp. grote aannemers ( 900 tot
2.500), jaarcontroles ( 150 tot circa 1.200 pj), de extra arbeidsuren om ge-
schikt FSC-hout te vinden (maximaal 8 uren = 300) en voor de speciale admi-
nistratie voor FSC-hout (vier uren per opdracht: 150).
kosten in euro's vrijstaande sociale
villa huurwoning
Kosten certificering (1ste jaar):
? kleine aannemer: (900,- over 5 vrije of
20 huurwoningen): 180,- 45,-
? grote aannemer: (2.500,- over 50 vrije tot
200 huurwoningen): 50,- 12,50
Jaarlijkse controle:
? kleine aannemer 150,- (verdeeld over jaarproductie) 30,- 7,50
? grote aannemer 1.200,- (verdeeld over jaarproductie) 120,- 6,-
Vindkosten (bij grote opdrachten eenmalig 300,-):
? kleine aannemer: 300,- 15,-
? grote aannemer: 300,- 1,50
Hout: 180,- 90,-
Administratie: 150,- 25,-
Totaal per woning voor kleine aannemer: 840,- 182,50
Totaal per woning voor grote aannemer: 800,- 135,-
Conclusie: de meerkosten van FSC-gebruik bedragen tussen 0,1 procent (sociale
huurwoning) en 0,2 procent (vrijstaande villa) van de totale bouwkosten van een
woning.
14 A U G U S T U S 2005
vormt voor slechts vier ontwikkelaars bij de houtkeuze
het uitgangspunt. Eentje kiest standaard voor Keurhout.
Daarnaast hebben Bouwfonds MAB en Johan Matser
Ontwikkeling voor bepaalde projecten convenanten afge-
sloten met FSC. Nog zeven andere ontwikkelaars brengen
Keurhout, FSC of ander duurzaam geproduceerd hout
Samen zijn zij goed voor 65.000 nieuwbouwwoningen, de
nodige renovatie en 1,5 miljoen m2 BVO utiliteitsbouw
per jaar. Daarin gaat 1,5 miljoen m3 gezaagd bouwhout
om. Zou dat allemaal FSC-hout zijn, dan was het totale
FSC-marktaandeel (nu circa 800.000 m3/jaar) drie keer zo
groot als nu.
Beleid en praktijk
Hebben corporaties en projectontwikkelaars duurzaam
bouwen vastliggen in hun beleid? Gebruiken ze keurmerk-
hout en welke keurmerken kiezen ze dan? Offici?le cijfers
ontbreken. Reden om zelf te rade te gaan bij 25 grote cor-
poraties en de top-15 onder de ontwikkelaars.
Allereerst de corporaties. Daarvan blijken er zestien een
geformaliseerd dubo-beleid te hebben dat verder gaat dan
het Bouwbesluit. FSC-hout doet het ogenschijnlijk goed.
Het is alom bekend, en zeven corporaties zeggen in prin-
cipe altijd FSC-hout voor te schrijven. Enkele hebben
FSC-convenanten afgesloten of op stapel staan. Zestien
corporaties vragen `zoveel mogelijk' ? soms of regelmatig
? om FSC-hout. Slechts vier corporaties hebben geen FSC-
beleid of prefereren een ander keurmerk.
Maar de praktijk is mistig. Te lange levertijden, de prijs,
de juiste houtsoort niet kunnen vinden, gemeenten of aan-
nemers die niet meewerken: bijna iedere corporatie noemt
wel een rijtje redenen waarom het ideaal geregeld strandt.
Van de vijftien onderzochte ontwikkelmaatschappijen
hebben er acht eigen dubo-beleid geformuleerd. FSC
Toen Woningbouwvereni-
ging Vestia eengezinswo-
ningen in Hordijkerveld
(Rotterdam) renoveerde,
zijn de kozijnen uitge-
voerd in FSC-hout. Vestia
is in onderhandeling over
een corporatiebreed con-
venant met FSC.
Kiezen voor FSC-hout in woningbouw levert toepassing op van nieuwe
hootsoorten. 44 Woningen in Vathorst kregen FSC sapupira kozijnen,
FSC louro preto gevelbekleding en FSC massaranduba voor de carports.
Bron:VestiaGroep
Bron:VestiaGroep
hout
A U G U S T U S 2005 15
zware dubo-eisen in het Bouwbesluit zijn opgenomen.
Schijnbaar kleine issues als FSC-houtgebruik glijden als
eerste naar de achtergrond.
Makelaars
Vorig jaar kwam het antwoord van FSC-Nederland. Om
vraag en aanbod bij elkaar te brengen, werden twee FSC-
makelaars aangesteld. Met succes, zegt Ferry Haijemaije,
de eerste beoefenaar van dit gloednieuwe m?tier: "We
hebben dit jaar zo'n 90% van de assistentieverzoeken
goed kunnen afronden. Duizenden huizen extra, waarin
FSC-hout is verwerkt!"
Waar het vooral om gaat, merkt Haijemaije, is: verwater-
de dubo-intenties van bouwpartijen weer scherp krijgen
en sprookjes en misverstanden ontkrachten. "Dat een
keuze voor FSC concurrentievervalsend zou zijn, bijvoor-
beeld. Onzin! FSC is geen merknaam, het is een kwali-
teitskeur, vergelijk het maar met het Kema-keur. Of dat
FSC alleen voor kozijnen is. Of dat het duur is: die meer-
kosten stellen op de totale bouwkosten niks voor!"
Eveneens vorig voorjaar is door de Nederlandse industrie
bij het Centrum Hout in Almere een `helpdesk gecertifi-
ceerd hout' ingericht. De helpdesk geeft informatie over
alle bestaande houtlabels en brengt desgevraagd partijen
bij elkaar.
Deze partijen hebben volgens Klaas de Vries van Senter-
Novem een belangrijk hiaat opgevuld in de veelgehoorde
leveringsproblematiek. Maar de voorafgaande bestuurlij-
ke en bestekfase zijn daarmee nog niet gedekt. Gemeenten
vragen zich af hoe ze vroegtijdig op houtkeurmerk kun-
nen sturen. Bestekkenschrijvers missen vergelijkende tech-
nische data en kostenplaatsjes voor uiteenlopende hout-
toepassingen.
"Gemeenten moeten niet wachten met hun houtwensen
kenbaar maken tot na de aanbesteding, meent Eric de
Munck van de helpdesk in Almere: "Beslistermijnen wor-
den dan te kort. Het beste werkt een vooraf doordacht
convenant, waar alle partijen hun handtekening onder
zetten. De neiging tot terugkrabbelen is dan kleiner."
`zoveel mogelijk' in bij de onderhandelingen met bouw-
partners. Maar de meeste laten vervolgens de definitieve
beslissing aan de architect, de aannemer of het project-
team ter plaatse.
Achterblijver
En dan de proef op de som: het feitelijke FSC-gebruik. He-
laas, doe-het-zelf-ketens en de grond-, weg- en waterbouw
mogen FSC dan omarmd hebben, onze grootste houtver-
bruiker (de bouwsector) is een opvallende achterblijver.
Naar schatting is het afgelopen jaar bij circa 10% van de
nieuwbouw FSC-hout toegepast, voornamelijk in kozij-
nen (naar schatting ca. 0,32 m3 kozijnhout per woning op
een totaal van 2 tot 6 m3 hout). Omgerekend komt dat
neer op hooguit 2% van het totale houtgebruik in de
bouw, een schril contrast met het landelijke marktaandeel
van 12%.
Waarom laten opdrachtgevers het erbij zitten? Ook dat
blijkt uit de uitgewisselde e-mailtjes en telefooninterviews.
Bouwpartijen pinnen zichzelf en elkaar niet graag vast.
Het vertroebelt de relaties ? niet doen, is de teneur.
"Heel eerlijk gezegd," bekent productgroep-directeur Ando
van de Pol van projectontwikkelaar 3W in Maastricht,
"soms moeten afwegingen worden gemaakt en bepaalde
verantwoordelijkheden willen wij niet van de aannemer
overnemen in de zin van FSC als keiharde voorwaarde stel-
len. Want zodra er iets mis gaat, is het dan: beste meneer
3W, het komt doordat jullie ons eisen opleggen..."
Maar er is meer. De nijpende grote-stadsproblemen ma-
ken dat het accent bij duurzaam bouwen steeds verder op-
schuift naar de sociale kant, naar `integrale duurzaam-
heid'. Maatregelenlijstjes verdwijnen uit beeld, nu diverse
Keurmerken
Het FSC-keur is (volgens milieubeweging en ontwikkelingsorganisaties) het enige
dat wereldwijd garantie biedt op `duurzaam geproduceerd hout'. Daarnaast
bestaan er tientallen andere keurmerken (vooral in het leven geroepen door de
bosbouwindustrie zelf) met telkens verschillende criteria: zoals CSA (Canada), SFI
en ATFS (V.S.), MTTC (Maleisi?) en PAFC (Afrika). De milieubeweging hoont deze
keurmerken merendeels weg als marketingfoefje, maar dat geldt steeds minder
voor PEFC, met 122 miljoen ha gecertificeerd bos momenteel veruit de grootste.
Er zijn nog weinig als PEFC gelabelde houtproducten op de markt, maar bijvoor-
beeld de rondhouthandel en grote papierbedrijven in Nederland streven al naar
dubbele certificering (FSC en PEFC).
De criteria van de `andere keurmerken' komen overigens gaandeweg dichter bij
die van FSC te liggen. PEFC bijvoorbeeld besteedt tegenwoordig meer aandacht
aan zaken als transparantie, harde bos-ecologie en sociale aspecten.
Om meer eenduidigheid te krijgen is in Nederland het keurmerk Keurhout
ingesteld om keurmerken onder te brengen die voldoen aan de Nederlandse
minimumeisen voor duurzaam geproduceerd hout. Over die minimumeisen wordt
echter nog steeds eindeloos gesteggeld. Na jarenlang overleg tussen alle partijen
ligt er nog steeds geen beoordelingsrichtlijn (BRL) duurzaam geproduceerd hout.
Overigens is niet alle hout zonder keurmerk `fout'. Tien procent van het
ingevoerde FSC-timmerhout wordt bijvoorbeeld uiteindelijk zonder stempel aan
de man gebracht. Ook Nederlands hout ? dat vaak wel volgens FSC-criteria
wordt geproduceerd ? wordt meestal verhandeld zonder labeltje.
FotoA.vandenBergBV
Projectontwikkelaar Proper-Stok scoort hoog wat betreft de toepassing van
FSC-hout. Hier woningen met FSC-hout in De Landjes in Rotterdam van
Mecanoo Architecten.
JoostBrouwers
16 A U G U S T U S 2005
Ontwerpers kunnen zo'n maatregelenset regelrecht in hun
bestekken overnemen. De schrijver, BAM-projectontwik-
kelaar Pieter Hameetman benadrukt dat niet kennisge-
brek het probleem is, maar kennismanagement: "Alles is
versnipperd en daardoor lastig te vinden."
Voor wat betreft het thema houtkeuze heeft FSC-Neder-
land twee nieuwe pijlen op haar boog, vertelt makelaar
Ferry Haijemaije. Voor bouwprojectleiders komen er be-
drijfscursussen over FSC en houtgebruik. En in het `digita-
le huis' van architecten/ondersteuningsbureau De Twee
Snoeken (Den Bosch) wordt onder de noemer Het Juiste
Hout op de Juiste Plaats een instrument opgenomen, waar-
mee bestekkenschrijvers kunnen zien welke houtsoorten
geschikt zijn voor kozijnen, de meest omstreden toepassing
voor FSC-hout. Voor andere toepassingen heeft FSC-Ne-
derland al heldere matrices voorhanden. ??????s
Gereedschap
Volgens Klaas de Vries moeten bestekmakers vermijden
om in hun bestek houtsoorten te noemen: "Kwaliteitsei-
sen, daar gaat het om. Voor de soortkeuze blijft dan speel-
ruimte over." Om het gemeenten, ontwikkelaars en bouw-
bedrijven gemakkelijker te maken, heeft BAM Vastgoed
een `Toolkit Duurzame Woningbouw" opgesteld, die in-
haakt op SenterNovems energie-`kwaliteitsprofielen'. De
gereedschapskist bevat een reeks panklare concepten, op
energie-, maar ook op materiaalgebied. Ieder concept past
bij een bepaald dubo-ambitieniveau.
Info:
FSC: www.fscnl.org, www.fsc.org.
Andere keurmerken: www.pefc.org, www.centrum-
hout.nl, www.houtinfo.nl.
Kritisch over PEFC: www.pefcwatch.org.
Keurmerk-vergelijking: www.centrum-hout.nl,
www.fern.org (rapport Footprints in the Forest).
Afrika/PAFC: www.forminternational.nl, www.itto.or.jp,
www.ifiasite.com, www.tt-timber.com.
hout
Beleid en praktijk
Projectontwikkelaars en woningcorporaties zijn de belangrijkste com-
merci?le marktpartijen met invloed op het gebruik van gecertificeerd
hout. In hoeverre maken zij gebruik van gecertificeerd hout? Een top-
15 van grote ontwikkelaars is opgesteld uit de ledenlijst van koepelor-
ganisatie Neprom (ontwikkelaars) en op basis van expertoordelen van
enkele deskundigen. Belangenorganisatie Aedes van woningcorpora-
ties leverde een geschatte top-20 van woningcorporaties met een grote
toekomstige bouwopgave, die is aangevuld met vijf corporaties met
een groot huidig woningbestand. Alle bedrijven is gevraagd of zij be-
leid hadden ten aanzien van duurzaam bouwen, en meer in het bij-
zonder wat betreft duurzaam geproduceerd hout; en welke praktische
problemen zij ondervinden bij het waarmaken van hun principi?le keu-
ze voor bepaalde keurmerken, zoals Keurhout, FSC, PEFC of MTTC.
Dit leidt tot het volgende beeld:
Dubo-beleid bij corporaties (naar eigen opgave)
Geformaliseerd bovenwettelijk dubo-beleid (convenanten, mission state-
ments e.d (16): Vestia, De Alliantie, Portaal, Het Oosten, Woonbron
Maasoevers (voor nieuwbouw), Eigen Haard/Olympus, Woonzorg Ne-
derland, Staedion, Com.Wonen, De Woonmaatschappij, De Nieuwe-
Unie, Vivare, Wonen Limburg, De Woonplaats, Brabant Wonen, Talis
(op energiegebied)
Geen geformaliseerd dubo-beleid (9): Ymere, Rochdale (afgeschaft),
WBR, Mitros, De Key (in ontwikkeling), WonenBreburg, Haag Wonen
(in ontwikkeling), PWS, Corporatieholding Friesland.
Uitgangspunt is altijd FSC (7): Woonzorg Nederland, Staedion, Com.Wo-
nen, Wonen Limburg, WonenBreburg, Het Oosten, De Alliantie
Geen vast principe, wel regelmatig FSC gekozen (11): Portaal, Ymere,
Olympus, Mitros, NieuweUnie, Vivare, Brabant, Talis, De Woonmaat-
schappij, Eigen Haard, PWS (in convenantprojecten)
Soms FSC gekozen (5): Vestia (wordt "altijd"?) , Rochdale, Woonbron
Maasoevers, De Key, Brabant Wonen
Geen FSC-eis (4): WBR (afgeschaft), Haag Wonen, Woningcorporatie
Holding Friesland, De Woonplaats (kiest Keurhout)
Dubo-beleid projectontwikkelaars (naar eigen opgave)
Geformaliseerd bovenwettelijk dubobeleid (8): ABN Amro Vastgoed,
Bouwfonds/MAB, BAM Vastgoed, ING Vastgoed, Heijmans, DuraVer-
meer, JohanMatser, 3W
(Nog) geen geformaliseerd bovenwettelijk dubo-beleid (5): AM Wonen,
Proper-Stok, Schiphol Real Estate, Rabo Vastgoed, Blauwhoed
FSC is uitgangspunt (standaard in Programma van Eisen, of standaardbe-
stekken) (4): Blauwhoed, ING Vastgoed, Proper-Stok, Schiphol Real
Estate
Convenant met FSC (m.b.t aantal projecten) (3):ABN Amro Vastgoed,
Bouwfonds MAB, Johan Matser Projectontwikkeling (mede-oprichter
FSC-Nederland)
"Zoveel mogelijk"/"soms" (7): DuraVermeer, 3W, Bouwfonds MAB,
BAM, Johan Matser, Rabo Vastgoed, AM Wonen.
Andere keuze (1): Heijmans Projectontwikkeling
Geen reactie (2): Fortis Vastgoed, IMCA Vastgoed
Veel gehoord
argument: FSC-hout
is niet voldoende
beschikbaar. Is dat
wel zo? Bron:WNF
Reacties