Etos staat voor eendracht, toewijding, overleg en samenwerking. De voormalige Etos-bakkerij aan de Essenstraat in Eindhoven begon haar lange geschiedenis in 1919 toen het als Philips coöperatie werd opgericht op initiatief van Anton Philips. In 1931 kwam het op eigen benen. Na eenlange bloeiperiode moest Etos tenslotte het hoofd buigen voor de toenemende concurrentie. In 1973 begon de bakkerij aan een nieuw leven. Het fraaie gebouw werd gezamenlijk gehuurd door een collectief van kunstenaars en muzikanten. Een kleine 25 jaar later begon het gebouw aan zijn derde jeugd: studentenhuisvesting, ateliers en bedrijfsruimten.
20PROJECT 2
eindhoven
NR 3
juni 2008
Etos staat voor eendracht,
toewijding, overleg en
samenwerking. De voorma-
lige Etos-bakkerij aan de
Essenstraat in Eindhoven
begon haar lange geschiede-
nis in 1919 toen het als
Philips co?peratie werd
opgericht op initiatief van
Anton Philips. In 1931 kwam
het op eigen benen. Na een
lange bloeiperiode moest
Etos tenslotte het hoofd
buigen voor de toenemende
concurrentie. In 1973 begon
de bakkerij aan een nieuw
leven. Het fraaie gebouw
werd gezamenlijk gehuurd
door een collectief van
kunstenaars en muzikanten.
Een kleine 25 jaar later
begon het gebouw aan zijn
derde jeugd: studentenhuis-
vesting, ateliers en bedrijfs-
ruimten.
project 2
eindhoven
wonen en
werken in
creatievevrijstaat'21PROJECT2e∈dhovenNR3juni2008Hetv∞rhuisvandev∞rmali≥E→s−bakkerijaandeEssenstraat∈E∈dhovenis≥reno∨rd,al≤serachterisvervan≥nd∞rnieuwbouw.Het→ta≤werkis≥tekendd∞rarχtectenbureauOdeondatsinds−dien∞k≥vestigdis∈eendeelvanhet≥reno∨rdev∞rhuis.Dekeuzev∞rstudentenhuisvest∈gachterhetv∞rhuisiseenhe≤logi−sche.E∈dhovenisνeenmaaleenstadmeteenv∞rtdurendebehoefteaangoedestudentenhuisvest∈g.Ookdecomb∈atiemetateliersopdebega≠grondli>v∞rdehand,verte<≥biedsbeheerderJ∞pteKortschotvanVestide,destudentenhuisvesterdiealsopdracht≥ver,∈itiatief≠meren∈vesteerderbijhetpandbetrokkenis.Eindhoven kent een aantal gerenommeerde creatieve opleidingsinstitu-
ten, bijvoorbeeld de Design Academy. De creatieve geesten die daar
rondlopen willen we graag aan de stad binden. Natuurlijk, als ze klaar
zijn met de studie en voor zichzelf willen beginnen, dan zijn deze ateliers
wat aan de krappe kant. Maar de start in Eindhoven is dan al wel
gemaakt.' De ateliers en appartementen voorzien duidelijk in een
behoefte. Al≤eenhedenzijnconstantbezet.Hetiseenprimav∞rzie−n∈gdichtbijopenbaarvervoerenopl∞pafstandvanhetcentrum.'TW∃FASENOpdebega≠grondlig≥nde25ateliersmetal≤maaleenomvangvanon≥∨r20vierkantemeter.Opdedriela≥ndaarbovenbev∈denzichde58studentenwon∈≥n.Deka≤h∪rprijzenvari?renvan195→t225europermaand.Opdebega≠grondmakendebewo≠rs≥zamenlijk≥bruikvaneengroteafsluit¯efietsenstall∈g.Tijdensdeeerstefasevandesl∞p,renova−tieennieuwbouw∈2002werdenzeventienateliersen42appartemen−ten≥cre?erd.Tijdensfasetwee∈2006kwamenernogeensachtateliersenzestienappartementenbij.Eenver∂∈gvanhetwerk∈tweefasenwasn∞dzakelijkomdatnietal≤benodigdegrond∈??nkeerkonwordenaan≥kocht.TeKortschotnoemtdeappartementenzitslaapkamerkeukens' omdat de functies woonkamer, slaapkamer en
keuken in ??n ruimte zijn gecombineerd. Elk appartement heeft zijn
eigen douche, toilet, meterkast en warmwatervoorziening. De ateliers
hebben een eigen keukentje, toilet en meterkast, maar zijn uitsluitend
gebruiksruimte. Het huren van een atelier is mogelijk voor studenten
aan een creatieve opleiding in Eindhoven of niet-studenten met een
creatieve broodwinning. De appartementen zijn voorbehouden aan Eind-
hovense studenten. Het tegelijk huren van een appartement en een
atelier is mogelijk maar komt volgens Te Kortschot nauwelijks voor.
V∞rdezedoelgroepwordendemaandelijkseh∪rl∗endanwelh∞g,envanwe≥tweeaparteh∪rsommenzith∪r⊂sidieerniet∈.'CV−KETELTJEDeappartementenuitdeeerstebouwfaseheen∈÷idue≤e≤ktrischeverwarming.Eengoedwerkendmaarachteraf≥zienvrijd∪rsysteem.Als we toen hadden geweten
hoe duur energie zou worden, hadden we dat waarschijnlijk niet gedaan.
Niet voor niets hebben we in de tweede bouwfase in elk appartement
een hr cv-keteltje opgehangen.' Een ander aandachtspunt volgens Te
Kortschot is de loopbrug tussen bouwfase ??n en twee. Datiseenheelopenenwat→chti≥constructiediebijs≤chtweerwe∈igbeschu∈gbiedt.Mo≥lijkgaanwehiernogeenoplossingv∞rzoeken.'Ei≥naarvandeateliersenstudentenhuisvest∈gisdecorporatieW∞nbedrijf,hetbeheeris∈handenvanVestide.Dezebeheerderfun≥ertals??nvande¬endistrictenvanW∞nbedrijfenbeheertv∞rdecorporatieal≤studentenhuisvest∈g∈heelE∈dhoven.Een
gebied met een doorsnede van zo'n 20 kilometer,' schetst Te Kortschot
de omvang van zijn werkgebied. Ondertussen zijn Woonbedrijf en
Vestide al weer druk met het volgende project voor studentenhuisves-
22PROJECT 2
eindhoven
NR 3
juni 2008
ting: 46 wooneenheden in een leegstaand kantoorpand aan de Bosch-
dijk, niet ver van het Centraal Station, uitgaanscentrum Stratums Eind
en het Eindhovense winkelhart. Er komen drie tweekamerappartemen-
ten en voor de rest eenheden met ??n kamer. Dit project zit nu in de
ontwerpfase. Of daadwerkelijk alle eenheden worden gereserveerd
voor de reguliere Eindhovense student is nog niet helemaal duidelijk. Te
Kortschot: InE∈dhovenis∞kgrotebehoefteaanw∞nfaciliteitenv∞rshortstay:buitenlandsestudentendieeenvol≤dig∈≥richtew∞nruimtezoekenv∞reenv∗≥steldeperiode,vari?rendvanenke≤weken→teenpaarjaar.Dieafweg∈≥ngaanweνmaken.'VERHUURDINBROKJESArχtectendirecteurWil≤mvanderPaschvanOdeonArχtectenzocht∈1997eenp≤kommeubilairopteslaan.Hijbekeekonderanderedev∞rmali≥E→s−bakkerij,opdatmomenteenkunstz∈ni≥vrijstaatwaareenbonteverzamel∈gcreatievell∈≥nal≤r≤iactiviteitenontpl∞ide.Zesduizend vierkante
meter in twee lagen, het stond er helemaal vol. En ik had maar 24
meter nodig. Het hele pand was verhuurd in brokjes van zes tot 500
vierkante meter. Een onwaarschijnlijke puinhoop,' vertelt Van der Pasch.
Maard∞rdetroepheenzagikdirect:ditismijnkan→or.Ikwasopslagverliefdenvroegmeaf:hoekomik∈degunstvanmijn≥liefde?Wieisdeei≥naar?Datwasnieteenvoudig,wanthet≥bouwwas∈30jaarzeskeervanei≥naarverwisseldzondertransportbijde¬a−ris.'Uite∈∂ijkb≤ekhetpandopnaamtestaanvandebekenderally−coureurTo∈eHezemans.MethembereikteVanderPaschs≠lover−eenstemming.ToenVanderPaschhet≥bouwaantrof,straaldehetaanal≤kantencreatievee≠rgieuit.Datkarakterwildehijbehouden.Ik wilde hier
gaan werken op een creatieve grondslag en ook voor alle andere
toekomstige gebruikers van het pand was dat mijn doel. De bestem-
ming wonen/werken die al op het gebouw zat, kwam dus prima uit. De
keuze voor creatieve studenten en ateliers lag voor de hand. Toen ook
de goedkeuring van de gemeente vlot geregeld was, gingen we op
zoek naar goede partners. De samenwerking met Stichting Studenten-
huisvesting Eindhoven (SSHE, later opgegaan in Vestide ? red.) was
snel rond.'
PROJECTGEGEVENS
naam en plaats het atelier
eindhoven
aantal woningen en typen
58 studentenwoningen
bouwjaar 1999 kantoor, 2002
(fase 1 woningen), 2006 (fase 2
woningen)
eigenaar memphis vastgoed
(kantoor), vestide (woningen)
originele architect frans korte
weg bna
architect renovatie odeon
architecten
aannemer van straten/moeskops
adviseur kosten odeon
architecten
bouwmanagement odeon
architecten
uitvoeringswijze traditioneel
projectfase gerealiseerd
start initiatief 1997
start uitvoering 1998
oplevering 1999
aanleiding economisch
toelichting aanleiding hergebruik
industrieel complex
PRIJS / KWALITEIT
kale huurprijs appartementen
fase 1 197 euro
kale huurprijs appartementen
fase 2 195 euro
kale huurprijs ateliers fase 1
225 euro
kale huurprijs ateliers fase 2
205 euro
schaal 1 op 200
schaal 1 op 100
23PROJECT 2
eindhoven
NR 3
juni 2008
Het stoere voorhuis met de voorname entree over drie verdiepingen en
de typische lijst van kleine raampjes is een icoon in de Eindhovense
binnenstad. De donkere paarse kleur onderstreept het robuuste karak-
ter. Hetwasonzeopzetomzonderbom¯ieeenherkenbaarstukkwaliteitterugteplaatsen∈destad.Datisonske∩elijk≥lukt,wantwekre≥nv∞rditprojectdepublieksprijsv∞rarχtect∪r∈E∈dho−ven,'verte<VanderPasch.Zijnarχtectenbureauheefthijonder≥−brachtopdeeersteverdieπngen∈dekelder,bijelkaarzo'n800vier−kantemeter.Deresterende950vierkantemeter∈hetv∞rhuiszijnverh∪rdaaneenreclamebureau,eendigita≤drukkerij,eentrafficbu−reaueneenw∈kelmethoutenspeelgoed.LIFTKOKEREenstruikelblokwashetaanbren≥nvaneenlift.V∞rdeliftputmoesteendeelvandekelder−vloerwijkenendatg∈gnietzonderprob≤menmethetgrondwater.Bovendiens≠eddeliftkokerdwarsd∞rdebe→nvloeren.Dat hebben
we een beetje onderschat,' wil Van der Pasch wel toegeven. Een≥metseld≥bouwmethoutenspantenendeelsonderkelderdgaatwerkenalsjehetharteruitsnijdt.En∞khetn∞dzakelijkegat∈de≥veldeeder≥engoedaan.Weheendatop≥lostd∞raandeb∈≠nkantnieuwedra≥ndebuitenμrenteplaatsen.Eenenke≤scheur≠menweopdek∞p→e.'Ookdegalmendeakoestiek∈dev∞rmali≥bakkerijsteldedearχtectv∞reenverrassing.Akoesti−scheplafondsheendatprob≤emgrotendeelsondervan≥n.Al≤medewerkersvanhetarχtectenbureauzienbijelkaar∈eene∥e∥halwaar∈onmisken¯ee≤mentenuitdevervlogenE→s−dece∩iamoeitel∞ssamenvloeienmetdemoder≠tijd.VanderPasch≥eftgraageenkorterond≤id∈g.Als ik over dit gebouw vertel, doe ik
dat niet alleen als architect, maar vooral als een initiatiefnemer met een
sociaal-geografisch gevoel.'
schaal 1 op 800
Reacties