nr 5/6 2009 project eindhoven22 Eindhovenaren spraken van oorlogsbeelden bij de aanblik van de tot kap en casco gestripte woningen in de Barrier. Renovatie van de woningen is volgens senior planontwikkelaar Marieke Ghijsen van Woonbedrijf niet de goede benaming. "Het is meer een renovatie van de tijdgeest van de jaren dertig." eindhoven tijdgeest jaren dertig project 3 tekst wilbert leistra foto's barrier nr 5/6 2009project eindhoven 23 De cijfers liegen er niet om: renovatie van 123 woningen en 1 winkel; sloop van 394 woningen; nieuwbouw van 319 woningen, onder te verde- len in 69 seniorenwoningen voor de huur- en koopmarkt en 250 eenge- zinswoningen, eveneens voor huur en koop. Dit zijn de kale cijfers van het wijkvernieuwingsplan voor de Barrier in Eindhoven. Initiator was Woonbe- drijf uit de lichtstad. Marieke Ghijsen is als senior planontwikkelaar van de wooncorporatie bij aanpak van de buurt betrokken. De plannen voor de wijk zijn in de periode 1997-1999 ontwikkeld. "Voor mijn tijd", zegt Ghij- sen. De wijk had in die tijd te kampen met leefbaarheidsvraagstukken. Ook vertoonden de woningen technische gebreken. Renovatieopgave was een combinatie van de bouwstijl uit eind jaren twintig van de vorige eeuw met de hedendaagse wooneisen. "Dit is een te mooi stukje Eindho- ven om weg te doen, dat was het uitgangspunt. We hebben het hier over het eerste tuindorp van Eindhoven. Een karakteristieke omgeving met centraal gelegen de vijver en het veld. De woningen rondom die centrale plekken hebben we gerenoveerd. De overige woningen zijn gesloopt en nieuwgebouwd. Het straatpatroon is echter hetzelfde gebleven. En de nieuwbouw heeft typische kenmerken gekregen uit de jaren dertig, bijvoorbeeld qua kleurstelling van het metselwerk en de patronen erin. Ook de raamkozijnen zijn kenmerkend voor die tijd, net als de hagen als erfafscheiding. Met de gemeente hebben we de openbare ruimte ook aangepakt. Een prima staaltje integrale samenwerking, dus." planninG De wijkvernieuwing van de Barrier vereiste een nauwgezette planning, "Men vroeg zich af of het compleet strippen van de woningen wel reno- vatie was. Ja dus, maar een heel uitgebreide ? en niet te vergeten heel kostbare ? manier van renoveren." Ghijsen legt uit waarom voor deze uitvoering is gekozen. "Een van de redenen was dat een deel van de renovatiewoningen monument zijn. Alleen daarom al verdienden ze in stand te worden gehouden. Daarnaast leidden veel uitgangspunten voor de nieuwe invulling van de wijk tot een architectuur met veel details en met een lange levensduur. Behoud van de bestaande woningen kon dus alleen maar op deze manier." Het draagvlak van de bewoners voor de drastische aanpak, was deels te wijten aan de planning van de werkzaamheden, vertelt Ghijsen. "Per fase werd gestript en gesloopt en direct erna begon de (op)bouw. Hier- door zagen de bewoners gelijk het resultaat. Dat gaf hun positieve energie, maar ons ook." MaatWERk De bouwstijl uit de jaren dertig van de vorige eeuw is erg populair onder bewoners. Renovatie van die woningen is voor liefhebbers, stelt Ghij- sen. "Dat is echt maatwerk. Je hebt het niet over prefab woningen, maar veel karakteristieke elementen van die woningen werden als het ware ter plekke besloten en aangebracht. Met spannende hoekjes en nissen als gevolg. Bijna geen enkele woning was gelijk aan de andere. De maatvoering was vrijwel overal anders. Voor de renovatie bete- kende dat, dat de beslissingen bijna op woningniveau moesten worden genomen. Voor de aannemer een grote uitdaging. Maar van de kant van de aannemer Groenen uit Veldhoven hoorden we dat men het leuk vond om aan te werken, juist omdat elke woning in feite anders is." Aanpassen aan de huidige woonwensen, betekende onder andere dat de geluidsoverdracht tussen de huizen minder moest en dat de thermi- sche isolatie moest worden verbeterd. "Daarom moest de hele buiten- schil worden weggehaald en weer worden opgebouwd. Niet voor niets dat de algehele opvatting is dat het wel nieuwbouw lijkt. Geen gekke gedachte, want aan de buitenkant zie je het verschil met de nieuwbouw- woningen alleen aan de hoogte van de voordeur. In de jaren dertig van de vorige eeuw mochten verdiepingen namelijk lager worden gebouwd", legt Ghijsen uit. kEuzEMoGElijkHEdEn De renovatie van de buitenschil stond vast, maar voor de invulling achter die schil bood Woonbedrijf haar bewoners verschillende keuze- mogelijkheden. Ghijsen: "De bewoners hadden invloed op de invulling van de plattegrond, bijvoorbeeld een dichte of een open keuken. Een badkamer met een douche, met een ligbad met douche of bijvoorbeeld een douche met een zitje en andere hulpmiddelen om de voorzieningen levensloopbestendig te maken." Ook voor de invulling van de keuken hadden de bewoners keuzemogelijkheden. "Dan moet je denken aan de kleur van de kastjes, de handgrepen en dergelijke. In feite kon men kiezen van de kastjes tot en met de kranen toe." De renovatiemaatregelen hebben geleid tot een nieuwe, hogere huur- prijs. Geen belemmering voor de zittende bewoners, want die zijn alle- maal teruggekomen. "De terugkerende bewoners hebben een korting op de nieuwe huurprijs gekregen. Maar bij mutaties geldt de nieuwe huurprijs als maat. Dat deze hoger is dan eerst, is niet vreemd. De kwaliteit van de huizen is namelijk sterk verbeterd, helemaal volgens de Kenmerkend voor de tuindorpgedachte ligt centraal in de Barrier een vijver en een groot veld. nr 5/6 2009 project eindhoven24 PROJECTGEGEVENS Naam en Plaats wijkvernieuwing de Barrier te Eindhoven Aantal woningen en typen 124 reno- vatie woningen en 319 nieuwbouwwo- ningen Bouwjaar oorspronkelijk 1929 Eigenaar Woonbedrijf SWS Hhvl Architect MAAT Architecten Aannemer Groenen (renovatie), Moeskops (nieuwbouw) Uitvoering 2004-2008 Uitvoeringswijze in fasen, traditioneel Projectfase Gerealiseerd MAATREGELEN IN HOOFDLIJNEN I SCHIL 1 Dak geheel vervangen 2 Dichte gevel nieuwe buitenspouw- blad en isolatie 3 Gevelopeningen nieuwe houten kozijnen 4 Balkon N.v.t. II WONING INTERN 5 Keuken nieuw, keuzemoment voor bewoners 6 Douche nieuw, keuzemoment voor bewoners 7 Toilet nieuw, keuzemoment voor bewoners 8 Indelingswijziging (binnen casco) nieuw, keuzemoment voor bewoners 9 Vergroting casco (uitbouw/ opbouw) N.v.t. III INSTALLATIES 10 Cv-/mv-units individueel, HR-ketel 11 Rest woninginstallatie mechani- sche ventilatie IV GEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTEN 12 Entree N.v.t. 13 Trappenhal en/of galerij e.d. N.v.t. 14 Lift N.v.t. 15 Bergingen inpandig e.d. N.v.t. V WOONOMGEVING 16 Erfafscheidingen/buitenber- gingen e.d. hagen, in collectief beheer 17 Inrichting omgeving/achterpaden e.d. mandelige gebieden KOSTEN PER WONING onbekend PRIJS/KWALITEIT onbekend Bijschrift plattegronden nr 5/6 2009project eindhoven 25 Renovatie van wonin- gen uit de jaren dertig is vanwege de karakteristieke elementen voor liefhebbers. eisen van deze tijd. De huizen zijn ook heel wat energiezuiniger gewor- den. Dat resulteert in lagere woonlasten voor de bewoners", geeft Ghijsen als verklaring. CoMMuniCatiE Vanaf het begin van het project is er veel contact met de bewoners geweest. In 2002 werden de plannen van Woonbedrijf opgenomen in het gemeentelijke beleid van wijkvernieuwing. Voordat deze plannen definitief werden hebben de bewoners inspraak gehad. "Daarna hebben wij als Woonbedrijf alle stappen van het traject met de bewoners besproken en aanpassingen teruggekoppeld. Het valt niet te ontkennen dat een dergelijke renovatie grote gevolgen heeft voor de bewoners. Ze moesten verhuizen naar wisselwoningen. In die tijd is er heel wat afverhuisd, 668 keer in totaal. We begonnen met 60 wisselwoningen, in de wijk en elders in de stad. Sommigen zijn in de eerste fase uit hun huis gegaan en pas in de laatste fase teruggekomen. Die hebben zo'n vier jaar elders gewoond. Dat is heel ingrijpend voor het leven van die mensen. Dat moet je goed voor ogen houden. Maar ze zijn allemaal teruggekomen", zegt Ghijsen trots. De senior planontwikkelaar van de wooncorporatie beaamt dat de communicatie van groot belang is geweest. "Communicatie met de bewoners was erg intensief. Ook intern bij Woonbedrijf en van ons als opdrachtgever naar de bouwpartners toe. Ik heb het nog even opge- zocht, maar sinds de start van de uitvoering in 2004 hebben we intern 122 keer vergaderd, 84 uitvoeringsoverleggen gedaan en 100 bouwver- gaderingen gehad. Het hele communicatietraject met de bewoners is minstens even zwaar en belangrijk geweest dan het technische gedeelte. Het succes van een project staat of valt met de tevredenheid van de bewoners. soCialE duuRzaaMHEid Met de renovatie en nieuwbouw van de woningen is de fysieke duur- zaamheid van de Barrier aangepakt. Minstens zo belangrijk is de sociale duurzaamheid van de buurt, stelt Ghijsen. "Die bepaalt immers het leef- plezier in de buurt. Daarom is na de oplevering van de renovatiefase vorig jaar een buurtcontract getekend. Hierin staat wat de partners ? onder andere Woonbedrijf, Samenwerkende Woon- en Zorgvoorzienin- gen, Welzijn Eindhoven, Stichting de Barrier en Politie Woensel-Zuid ? concreet ondernemen op fysiek, sociaal-maatschappelijk en econo- misch gebied. Belangrijkste speerpunt is dat de Barrier zich de komende jaren verder ontwikkelt als een plezierige, leefbare en veilige wijk. Het project van wijkvernieuwing is nu afgerond en het is nu zaak dat de positieve ontwikkelingen in stand worden gehouden en voortge- zet. Aan de woningen zal het niet liggen, want de karkassen van de Barrier zijn een parel voor Eindhoven geworden", besluit Ghijsen.