20 J U N I 2005 Bakker en Poolen Architekten werden door vastgoedont- wikkelaar Amstelland benaderd en ontwierpen in samen- werking met onder meer adviesbureau Nibe het prijswin- nende (en uitgevoerde) idee `Perspectief'. Jan Poolen: "Een prijsvraag is altijd prikkelend. Natuurlijk maak je daarmee meer inspirerende idee?n los, gebaseerd op de plek en de prijsopgave, dan bij een gewone ontwerpopga- ve. En met zo'n niet-programmatische aanpak is het toch vrijer dan wanneer je een lijstje hebt van dat en dat moet erin." Resultaat is een fraai wijkje dat goed aansluit bij de omge- ving, waaronder de beeldbepalende `Kunstbaan'; een pro- ject met in het landschap ge?ntegreerde kunst. De omge- ving is doorgetrokken in taludwoningen en in groene da- ken. Het duurzame karakter van de wijk is onder meer te- rug te vinden in halfverharding, handhaving bestaande groenopstanden, waterafvoer en infiltratie, toepassing van zonne-energie, materiaalgebruik en in de compartimente- ring. Daarnaast is er een grote diversiteit aan typologie?n, wat ook de duurzaamheid van het buurtje vergroot. John de Vries (beleidsmedewerker milieu bij de gemeente Zeewolde): "Zo'n prijsvraag is natuurlijk een briljante ma- nier om te ontdekken wat de markt kan en wil. Ik denk dat de markt veel meer kan dan de overheid denkt. En de marktpartijen geven ook signalen af dat ze wel meer willen op dit gebied. Maar dan moet de overheid wel meer ruimte bieden, door te prikkelen zonder een keurslijf op te leggen." Openbare aanbesteding Een meer recent Flevolands project is nieuwbouwwijk De Landerijen in Lelystad, met plek voor 1.600 woningen, waaraan sinds 2000 wordt gebouwd. De ambities van de gemeente Lelystad waren van aanvang af hoog, ook wat betreft het dubo-gehalte. Daarom legde de gemeente voor de projectmatige bouw vijf taakstellingen vast, gebaseerd op de criteria van het WNF voor de zogeheten Pandawo- De plannen voor het Nieuw Flevolands Peil komen niet uit de lucht vallen. De afgelopen jaren is in een aantal pro- jecten ervaring opgedaan met aspecten die nu als uit- gangspunten in dit manifest samenkomen: een marktge- richte aanpak, gebaseerd op prestatiegerichte afspraken, waarbij marktpartijen geprikkeld worden hun creativiteit te gebruiken bij het maken van duurzame en ook op an- dere aspecten kwalitatief hoogwaardige en integrale plan- nen, in heldere en transparante procedures. Alex van Oost (Regionaal DuboConsulent voor Flevoland en senior adviseur Milieu en Stedelijke ontwikkeling, Duurzaam Bouwen & Energie van Almere): "In Flevoland hebben we te maken met een grote groeiopgave, in een ge- bied dat onder andere ruimtelijk kansen biedt voor bij- zonder opdrachtgeverschap. We kunnen hier tegelijkertijd zowel robuust (in grote uitleggebieden) als zorgvuldig (op gebouwniveau) opereren. Dat maakt Flevoland uniek. We hebben hier dan ook de kans een hogere kwaliteit te am- bi?ren ?n realiseren dan elders. Dat zie je ook terug in deze projecten in Zeewolde, Lelystad en Almere." Prijsvraag Toen Zeewolde in 1994 10 jaar bestond, vierde de ge- meente dat door een prijsvraag uit te roepen voor de in- vulling van een stukje gemeentegrond in Zeewolderhoek, in de vorm van een taartpunt met ruimte voor 10 tot 50 woningen. Zeewolde nodigde zeventien marktpartijen uit met een voorstel te komen voor invulling hiervan. Het programma van eisen vroeg nadrukkelijk om een plan met een innoverend en experimenteel karakter, met een grote mate aan diversiteit en een hoogwaardige ruimtelijke en architectonische kwaliteit. Ook duurzaam bouwen was een van de aandachtspunten, zonder precies te defini?ren hoe dit uit te werken. Hoewel al wat ouder, blijkt dit pro- ject nog steeds een inspirerend voorbeeld van hoe de markt kan worden gestimuleerd tot creativiteit. Anne Marij Postel N i e u w F l e v o l a n d s P e i l a v a n t l a l e t t r e Projecten in Zeewolde, Lelystad en Almere laten zien hoe de markt geprikkeld kan worden tot duurzaam en ook anderszins kwalitatief hoogwaardig bouwen. Nieuw Flevolands Peil in de praktijk dus, avant la lettre. flevoland Praktijk van hoge Foto:JannyStapel J U N I 2005 21 ningen (de voorloper van de Zonnewoning). Het gebruik van FSC-hout en duurzame-energiemaatregelen (EPC 0,75) springen het meest in het oog. De toepassing van deze criteria op wijkniveau betekende een enorme opscha- ling, daarv??r ging het bij de WNF-projecten om niet meer dan tientallen woningen per project. Voor De Landerijen is een openbare aanbesteding cluster- gewijs uitgeschreven in vier tenders, waarbij de taakstel- ling van het WNF werd opgenomen in de grondaanbie- ding. De bouwplannen werden niet alleen beoordeeld op de vastgelegde criteria, maar ook was er op de bouwplaats toezicht op de uitvoering. Een van die tenders is gegund aan projectontwikkelaar Kingma Bouw; een Flevolands bedrijf met landelijke erva- ring in houtskeletbouwprojecten. Jan Groenewoud (des- tijds ontwikkelaar van dit project, nu algemeen directeur bij Kingma Bouw): "Er was gezamenlijk primair overleg met de gemeente. Die startbijeenkomst kan ik me nog goed herinneren; het was een goede kick-off. Van een van de betrokken ambtenaren kregen we een echte peptalk: `We gaan hier echt iets van maken.' Dat was inspirerend." Mede vanwege het vereiste dubo-gehalte benaderde King- ma Bouw architect J?n Kristinsson. Die ontwierp een `Er- kerwoning' die ori?ntatie-ongevoelig is wat betreft bezon- ning; een `kwadrantplattegrond' resulteert in een zonne- erker aan zowel voor- als achterzijde. Kristinsson: "Ik ben nog steeds heel enthousiast over deze woning, je kunt er letterlijk alle kanten mee op. Het ontwerp is voor ons nu de basis bij de ontwikkeling van weer een volgend wo- ningtype, met een kas als warmtebron en met `ademende ramen'." Dankzij de houtskeletbouwconstructie (deels af- gewerkt met keramische tegels) is de woning ook goed uit- breidbaar en optopbaar. Groenewoud: "Bij dat optoppen zie je wel gelijk weer beperkingen; het bestemmingsplan moet ervoor worden aangepast. Daar zouden gemeenten en provincies iets aan moeten doen." (dubo)ambities Bron:bureauKristinssonBron:bureauKristinsson Voor De Landerijen in Lelystad zijn hoge dubo-ambities vastgesteld. Na een openbare aanbesteding is een deel van het proejct gegund aan Kingma Bouw, die er `Erkerwoningen' naar ontwerp van architect J?n Kristinsson bouwde. Een prijsvraag in Zeewolde resulteerde in het verrassend fraaie en duurzame wijkje Perpectief, dat goed aansluit op de omgeving. Foto:JannyStapel 22 J U N I 2005 minder zoeken in technische oplossingen. Al in het woord `dubo-maatregelen' hoor je dat dat gaat over `iets toevoe- gen'. Voor eventuele `extra's' van duurzaam bouwen wil de consument ook niet betalen. Al in het ontwerp moet je waardevolle aspecten integreren zoals flexibiliteit, levens- loopbestendigheid en multifunctionaliteit ? dat hebben we ook gedaan in De Landerijen; dat is minstens zo duur- zaam en kost ook veel minder." Kingma Bouw is een van de partijen die graag het NFP zal ondertekenen. Groenewoud: "Het NFP sluit aan op onze visie en beleid inzake duurzaam bouwen. Wij willen en kunnen van hieruit een bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van de praktijk van bouwen en wonen in Flevoland. Wij zien uit naar de vernieuwde samenwer- kingsmogelijkheden!". Voor Alex van Oost sluiten de er- varingen met De Landerijen al duidelijk aan op de doel- stellingen van het NFP: "Mede door de WNF-criteria was transparant waarvoor het project stond en was het goed communiceerbaar. Er was duidelijk sprake van een ge- biedsgerichte aanpak, waarbij ook op gebouwniveau de afspraken helder waren." Doorbraak De plannen voor het Columbuskwartier-Oost in Almere- Poort bevinden zich momenteel in het begin van concrete Wijnand Stinissen (projectadviseur Milieu en energieco?r- dinator van de gemeente Lelystad) is enthousiast over het resultaat, maar constateert dat het verhogen van de (dubo)kwaliteit bij projectmatige woningen makkelijker is te realiseren dan bij particuliere bouw: "De Landerijen bestaat deels uit vrije kavelbouw. Natuurlijk hebben we ook daar geprobeerd te enthousiasmeren en informeren. Maar je moet daar met een lager resultaat genoegen ne- men; je kunt het niet afdwingen. De rijksoverheid mikt op 30% particulier opdrachtgeverschap. Dat is mooi, maar wat voor betreft het duurzaamheidsniveau van al die wo- ningen hou ik m'n hart vast." Toetsen aan de markt Marktgerichtheid is een van de pijlers onder het Nieuw Flevolands Peil. Komt dat tot uiting in de Landerijen? Groenewoud: "De consumenten hebben zonder meer en- thousiast gereageerd op het ontwerp. We gingen dan ook niet over `een nacht ijs'; onze afdeling ontwikkeling heeft het ontwerp eerst getoetst aan de markt. Dat we dicht op de markt zitten zie je ook terug in de pers; niet voor niets stonden we met deze woning in `VT-wonen'." Voor Jan Groenewoud staan de ervaringen in De Lande- rijen model voor een aanpak met toekomstperspectief: "Wat betreft duurzaam bouwen moet de bouw het veel flevoland Foto:AlexvanOost De Landerijen in Lelystad toont een grote diversiteit aan aantrekkelijke duurzame woningen in een fraaie stedenbouwkundige setting. J U N I 2005 23 trix. De matrix is een soort referen- tiedocument van ruimtelijk toepas- bare aspecten die bijdragen aan het vormgeven van duurzaamheid. De meerwaarde is dat met meer diep- gang, meer gestructureerd en daar- door ook meer in samenhang is geke- ken naar deze pijler onder de plan- vorming. Inmiddels is deze werkwij- ze verder vormgegeven in de ontwik- keling van het DuurzaamheidsKan- senKompas. Zichtbaar Projectleider Aleida Winkelman: "Duidelijk is in ieder geval dat we duurzame architectuur in deze wijk heel zichtbaar willen maken. Ook willen we dat in een deel van het ge- bied het hemelwater aan de opper- vlakte word afgevoerd. Op gebouw- niveau zal een groot aantal (500) wo- ningen met behulp van het certificaat Zonnewoning worden ontwikkeld." Almere hanteert wat betreft duur- zaam bouwen sowieso een aantal vaste maatregelen. Verder is voor Al- mere-Poort een aantal extra maatrege- len vastgesteld in het kader van de energietender die met Nuon is afgeslo- ten. Winkelman: "Daar liften we op mee; de EPC komt daardoor 20% la- ger te liggen dan de landelijke norm." Het Nieuw Flevolands Peil is bij een deel van de plannen voor het Colum- buskwartier-Oost zeker al expliciet uitgangspunt. Winkelman: "Wij zien er in Almere meer in om de ontwik- kelaars te prikkelen met prestatiege- richte afspraken dan om ze dingen op te leggen. In de Europese aanbeste- dingsprocedure bij dit project mogen de ontwikkelaars in concurrentie la- ten zien wat ze kunnen op het gebied van duurzaamheid, ook in het open- baar gebied." Alex van Oost concludeert: "We zien, dat wat we voor- staan werkt. Op de keper beschouwd levert onze benade- ring van verleiden en verbinden het meest op, we winnen in de volle breedte, zowel wat betreft de kwaliteit van bouwen als die van wonen. Onze boodschap is optimis- tisch. En we zien ook aan het enthousiasme van de pro- jectontwikkelaars die we aan tafel krijgen dat duurzaam- heid nog steeds prikkelt. Maar dat neemt niet weg dat er een duidelijke rol is weggelegd voor gemeenten. Als wij er geen werk van maken, blijven veel kansen voor duurzame en hoogwaardige kwaliteit onbenut." ???????????????I bouwplanontwikkeling; het ontwikkelingsplan is nog maar net goedgekeurd door de gemeenteraad. De lat ligt bij het Columbuskwartier-Oost nog hoger dan bij De Lan- derijen. Alex van Oost: "Wat we hier doen is een door- braak in de Almeerse werkwijze en moet `de klap op de vuurpijl' worden wat betreft architectonische en duurza- me kwaliteit. Er ligt een totaalpakket aan ambities wat be- treft duurzaamheid op verschillende niveaus, sociaal, fy- siek en economisch; we hanteren ook het triple P (People Planet Profit)-principe." In de gemeentelijke planvorming is duurzaamheid handen en voeten gegeven met behulp van een duurzaamheidsma- Columbuskwartier-Oost, Almere Duurzaam, kindvriendelijk en variatie: dat zijn de uitgangspunten voor het oostelijk deel van de wijk Columbuskwartier in Almere-Poort. De bouw van de circa 1.000 woningen start in 2007. Duurzaamheid en milieu zijn belangrijk bij de ontwikkeling van deze wijk. Dus is er onder meer aandacht voor het combineren van werk, zorg voor kinderen en huishouden. De wijk krijgt een cluster van wijkgebonden winkels en voorzieningen zoals scholen en kinderopvang. De bedoeling is woningen in verschillende prijsklassen te bouwen voor mensen van alle leeftijden en diverse leefstijlen. Ontwikkelaars en bouwers van woningen worden uitgedaagd deze zo te ontwerpen dat ze eenvoudig aanpasbaar zijn. Ook in milieukundig opzicht wordt Columbuskwartier-Oost een duurzame wijk. Zo krijgt de wijk minimaal 500 zogeheten Zonnewoningen: milieuvriendelijk, energiezuinig ?n comfortabel. In de wijk wordt het regenwater zo veel mogelijk gescheiden van het huishoudelijk afvalwater afgevoerd. Vervuild regenwater wordt via filterbermen afgevoerd naar het oppervlaktewater. Het zuidelijk deel van de wijk wordt openbaar aanbesteed in een tender voor bijna 400 woningen, 3 basisscholen (waarvan 2 permanente en 1 tijdelijke) en enkele maatschappelijke voorzieningen zoals kinderopvang en een buurtontmoetingsruimte. Ook omvat de opdracht het maken van een steden- bouwkundig plan. Randvoorwaarden zijn onder andere dat het zogeheten Kinderpad ? een veilige kindvriendelijke en aantrekkelijke route tussen woningen, scholen en voorzieningen ? gehandhaafd blijft en dat de milieu- en andere duurzaamheids- maatregelen goed worden uitgevoerd. Ook dient een aantal plannen van (collectief) particuliere opdrachtgevers te worden ingepast. Info: Gemeente Almere, Aleida Winkelman, tel. 036-5277272, www.almere.nl. Het Kinderpad Bron:GemeenteAlmere