F E B R UA R I 2005 1 bebouwde gedeelte (het Park) is een park- landschap met tussen de diverse functies ruimtescheidende coulissen. Het Veld, het Bos en het Park sluiten aan op elkaar, maar ook op de omgeving. In het Veld en het Bos is een verkeersoefen- terrein aangelegd; het Park is opgedeeld in verschillende kamers met daarin de gebou- wen. In de planfase is een inschatting ge- maakt van de ecologische waarde van het ter- rein. De ecologische waarde en biodiversiteit bleek met de plannen te kunnen toenemen. Op rij-opleidingscentrum Strijpse Kampen in Oirschot worden militairen opgeleid tot chauffeur van de meest uiteenlopende voer- tuigen, in een omgeving waarin zo veel moge- lijk is uitgegaan van de bestaande ecologie en landschapstructuur. Het plan kent vier pei- lers: een wervende architectuur met profes- sionele uitstraling, het integreren van duur- zaamheid en ecologie door duurzaam bou- wen en aandacht voor energie, maar ook voor de bestaande natuur en het landschap. De milieuambities zijn hoog ingezet. Dat geldt niet alleen voor de gebouwen, maar nadrukkelijk ook voor het landschap en de omgeving: met aandacht voor flora en fau- na. Ook de ambitieniveaus voor verminde- ring van het gebruik van fossiele brandstof- fen en van de CO2-uitstoot (met als doel 70% minder uitstoot) liggen hoog. Terrein Bij de inrichting van is een indeling gemaakt in drie delen, waarbij men zich heeft laten inspireren door de aangetroffen bestaande ecologie. In het oostelijk gedeelte (het Veld) ligt de nadruk op het open karakter, waarbij het beekje De Ekkersrijt onderdeel is van het integraal waterbeheer. Het zuidelijk gedeelte (het Bos), dat grenst aan bestaand bos, is in- gericht als nieuw natuurlijk bosgebied. Het Ger de Vries O i r s c h o t ? S t r i j p s e K a m p e n Natuurwetgeving Ook het ministerie van Defensie heeft zich te houden aan Flora- en Faunawet, de Natuur- beschermingswet en de Vogel- en Habitat- richtlijnen. De nieuwe wetgeving vraagt om bijzondere aandacht bij het beheer en gebruik van defensieterreinen, vooral waar deze liggen binnen beschermde gebieden. Indien beschermde dier- of plantensoorten voor- komen op een plek waar werkzaamheden moeten worden uitgevoerd in verband met bouwwerkzaamheden, aanleg van infrastruc- tuur, inrichting van terreinen of beheerswerk- zaamheden moet een vergunning worden aangevraagd. De Flora- en faunawet is wat dat betreft overal van toepassing, maar in of nabij Natura 2000 gebieden, de Ecologische Hoofdstructuur of andere beschermde gebie- den gelden nog extra beschermingsregels. Bij de aanleg van Strijpse Kampen werden exemplaren van een zeldzame vleermuis aangetroffen. Mede hierdoor is het plaatsen van de windturbines met zeker een halfjaar vertraagd. Voormalige weilanden in Oirschot (bij Eindhoven) zijn omgevormd tot een militair rij-opleidingscentrum: een oefenterrein met ecologische waarden, met roofvogels, waterinfiltratiegebieden, regenwateropvangvijvers, heuvels en helofytenfilters. En, niet te vergeten, her en der gebouwen. PROJECTBESCHRIJVING Een overzicht van het terrein op maquette. Linksboven de gebouwen in het Park, rechtsboven het Veld met in- filtratiegebieden en onder het Bos. Het blauwe vlak in het midden is de `vaarbak' voor het trainen met amfi- bievoertuigen. In het Park links van boven naar bene- den: de legeringsgebouwen rond de grote vijver, het simulatorgebouw, het lesgebouw met links de sporthal, het bedrijfsgebouw met stafvleugel en links het restau- rant aan het water. Foto:JoostBrouwers,Rotterdam Bron: BUROBEB Het Veld Het ParkHet Bos Opmerkelijk Ook materiaalgebruik kreeg de nodige aan- dacht. Zo zijn bij voorkeur natuurlijke ma- terialen en vernieuwbare en recyclebare grondstoffen toegepast. Samengestelde ma- terialen zijn zo veel mogelijk vermeden. Op- merkelijk is de keus voor schelpkalk als met- selspecie en het gebruik van watergedragen of high solid verfsystemen. Maar ook aan het binnenmilieu is gedacht. Zo zijn eisen gesteld aan luchtkwaliteit, thermisch com- fort, daglichttoetreding en geluid, en is er speciale aandacht voor individuele be?nvloe- ding van de werkplek door klimaatregeling en zonwering. En, last but not least, de ar- Het terrein is zo ingericht dat de vervoerslij- nen zo kort mogelijk zijn en onnodig ver- voer wordt voorkomen, door gebouwen bij elkaar te plaatsen in plaats van verspreid over het terrein. In de rijopleidingen is er aandacht voor brandstofbesparend en veilig rijden, in aansluiting op het overheidspro- gramma Het Nieuwe Rijden. De gebouwen hebben een collectief warmte- en koudedistributiesysteem, waarop alle ge- bouwen zijn aangesloten. Andere energiege- relateerde maatregelen betreffen minimali- sering van energiegebruik, toepassing van duurzame energie, het benutten van vrijko- mende restwarmte en effici?nt gebruik van fossiele brandstoffen. Projectgegevens gebouwen 2 F E B R UA R I 2005 Het restaurant met waterpartij en helofytenfilter op de voorgrond PROJECTBESCHRIJVING Aan Strijpse Kampen heeft een groot aantal partijen en organisaties meegewerkt, die hier niet alle kunnen worden benoemd. Hierbij dus slechts enkele kerngegevens. opdrachtgever: Ministerie van Defensie, Koninklijke Landmacht, Dienst Gebouwen Werken en Terreinen (DGW&T) ontwerp: Dienst Gebouwen Werken en Terreinen (DGW&T) en BUROBEB, Amsterdam adviseur duurzaam bouwen: Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE), Bussum gebruiker: Opleidings- en Trainingscentrum Rijden, Oirschot ingebruikname: september 2003 totale kosten: 60-65 miljoen kosten milieumaatregelen: 8% van het project- budget is besteed aan duurzaam bouwen- maatregelen en specifiek esthetische aspecten locatie: Oirschot, Eindhovense Dijk informatie: DGW&T, Centrale Directie, Kennis- centrum Ruimtelijke Ordening en Milieu, tel. 070?3188459, www.dgwt.nl. De auteur De projectbeschrijving is verzorgd door Ger de Vries (V&L Consultants-Rotterdam, redacteur van Puur Bouwen en gastdocent Milieutechnisch Ontwerpen in relatie tot de Architectuur, Faculteit bouwkunde, TU-Delft). Ambitie en programma In de opdracht voor Strijpse Kampen is de volgende alinea opgenomen: `Voor dit project dienen in principe de huidig bekend zijnde DUBO-maatregelen optimaal te worden toegepast, met dien verstande dat er een hoge mate van uitstraling van dit kazerne complex zal uitgaan en wel tot stand gebracht door een architectonisch op zich samenhangend geheel aan gebouwen en faciliteiten in een afgewogen stedenbouwkundig plan.' Hieraan is inhoud gegeven door onder andere de bestaande landschappelijke kenmerken van het terrein zoveel mogelijk te behouden en waar mogelijk te versterken en door extra aandacht te besteden aan kwaliteit, welzijn en uitstraling. Daarbij werd uitgegaan van integraal waterbe- heer en zijn duurzame energie- en diverse gebouwgebonden maatregelen toegepast. Het programma van Strijpse Kampen omvat de volgende elementen: oefenterrein rijopleiding, woongebouwen, lesgebouwen, vijf hallen voor instructie en onderhoud, simulatorgebouw, sport- hal, stafcentrum, werkplaatsen en restaurant. Foto:JoostBrouwers,Rotterdam Foto:JoostBrouwers,Rotterdam B O V E N Het bedrijfsgebouw, met links de stafvleugel en rechts de vleugel waar de rijopleidingen plaatsvinden. O N D E R De zonnecollectoren op het dak van de installatieruimte die aan ??n kant in een talud is opgenomen. Op de achtergrond twee van de drie legeringgebouwen. Foto:JoostBrouwers,RotterdamFoto:JoostBrouwers,Rotterdam chitect kreeg ook de opdracht mee aandacht te schenken aan de flexibiliteit van de gebouwen, vanwege een mogelijke functieveran- dering. Integraal waterbeheer op het terrein gaat uitdroging van de bodem tegen en heeft geleid tot vermindering van het gebruik van drinkwa- ter. Een bijkomend voordeel blijkt een toegenomen belevingswaarde van de omgeving door vijvers, infiltratiegebieden en schoonwater- bekkens. Regenwater en grijswater worden opgeslagen in een ber- gingsbassin met een overloop naar een infiltratiesloot. Het bergings- bassin voedt een pompput die de doorwaadbak, de slipbaan en de wasplaats van het opleidingscentrum voorziet van water. Via een zandvang, een afscheider en een filter gaat het water terug naar de pompput voor hergebruik. Een bron kan voor aanvullend water zorgen. De milieuambities zijn vooraf doorgerekend met het programma Gr- eenCalc, waarbij alle gebouwen een hoge milieu-index kregen (zie kader). Hoewel hier en daar misschien in de praktijk iets is ingele- verd, blijkt Strijpse Kampen toch een opmerkelijk project. ?????? 4 F E B R UA R I 2005 Simuleren Een van de gebouwen op rijopleidingscentrum Strijpse Kampen is het simulatorgebouw. Het op steeds grotere schaal inzetten van simulato- ren levert een belangrijke bijdrage aan het verminderen van de mi- lieubelasting door de activiteiten van Defensie. Oefenen is een van de pijlers van het opleiden tot militair, maar lang niet altijd hoeft dat met een ronkende motor. Een rij- of vliegsimulator bespaart een zeer aanzienlijke hoeveelheid energie, terwijl ook getraind kan worden op situaties die in `het gewone leven' niet kunnen worden nagebootst. PROJECTBESCHRIJVING Het simulatorgebouw. Kolommen in de vijver rond de stafvleugel. Legeringgebouwen aan de grote vijver. Het lesgebouw is gebouwd rond een atrium met sheddak waarin ook zonnecellen zijn opgenomen. Foto:JoostBrouwers,Rotterdam Foto:JoostBrouwers,RotterdamFoto:JoostBrouwers,Rotterdam Foto:JoostBrouwers,Rotterdam Uitgangspunten locatie gebruik van bestaande landschappelijke elementen: begroeiing, waterlopen, hoogte- verschillen rekening houden met grondwater, bodemkundige gegevens en geomorfi- sche structuur terugdringen autogebruik en aanleg korte vervoerslijnen beperken lengte van kabels en leidingen regenwater vasthouden in infiltratiebekkens en regen- water-opvangvijvers; grijswaterbekkens met natuurlijke waterzuivering in helofytenfilters; beide met overstort gebruik van regenwater voor toiletspoeling, teveel aan regen- en grijswater naar infiltratiesloten gebruik van regen- en grijswater voor reinigen van voertuigen, vullen van vaarbak, besproeien slipbaan, tuin en sportvelden (met waterzui- vering in een gesloten systeem) waar mogelijk open verharding of geen verharding; water van verhardingen naar vuilwaterriool groen rond gebouwen: natuurlijke af- scheidingen, verschillende boomsoorten en milieuvriendelijke beschoeiing en vegetatie Uitgangspunten voor de verschillende gebouwen energie +++ thermische isolatie Rc = 4 m2.K/W HR++-glas passieve zonne-energie/atrium compartimentering/zonering extra gebruik daglicht daglichtafhankelijke dimrege- ling aanwezigheidsdetectie (schemer-, bewegingsdetectie) veeg- en pulsschakeling verlichting schakelbaar per vertrekzone zonneboilers voor douchewater 250 m2 col- lectoren (72.500 kWh per jaar) 200 m2 transparante zonnecellen (16.000 kWh per jaar) gebruik windenergie (gepland): 5 turbines met een gezamenlijke opbrengst van 1.800.000 kWh per jaar voorkomen van airconditioning in de gebouwen warmte- en koudeopslag in de bodem (aquifer) met warmte- en koudenet (ringleiding) naar alle gebouwen, met warmtepomp en vloerverwarming/-koeling, aangevuld met luchtverwar- ming/-koeling (energie voor verwarmen voor 80% uit de bodem, 20% NOx-arme HR-ke- tel voor piekmomenten) warmte/krachtkoppeling natuurlijke ventilatie waar mogelijk warmteterugwinning uit ventilatielucht en douchewater nachtventilatie in de zomer kunststof bodemwisselaars voor voorverwarmen/-koelen van ventilatielucht gebouw- beheersysteem met energiemanagementmodule en afstandsbeheer enthalpieregeling materialen en constructies ++ houten kolommen en vakwerkspanten van Siberisch lariks duurzaam geproduceerd (hard)hout, voornamelijk Robinia (zowel binnen als buiten) onderhoudarme materia- len materiaalgebruik aanpassen aan de levensduur tegengaan van kit en PUR geen composietmaterialen gerecycled pvc schelpkalk als metselspecie anhy- driet gietvloeren kalkzandsteen gemetselde borstweringen en polyesterbetonplaten als buitenafwerking watergedragen acrylaatverf binnen high solid verfsysteem bui- ten watergedragen transparante lak voor hout binnen binnenriolering van PE kunststof waterleidingen binnenmilieu ++ geluidwerende/-beperkende voorzieningen tegen buitenlawaai emissievrije of -arme materialen lagetemperatuur-verwarmingssysteem individuele regeling per vertrek maatregelen tegen oververhitting in de zomer individueel bedienbare/be?nvloedbare zonwering buiten/binnen ventilatie natuurlijk waar mogelijk, gebalanceerd waar nodig voorkomen van elektrische velden te openen ramen dakoverstekken en luifels voorkomen van afval ++ hergebruik sloopmateriaal scheiden bouwafval in 11 fracties demontabele con- structies geprefabriceerde producten repareerbare en vervangbare componenten gescheiden inzameling van kantoorafval en huisvuil in verschillende fracties GFT- voorziening in keuken/pantry; eigen compostering van groen afval diversen gesloten grondbalans flexibele indeling scheiding drager/inbouw functiemen- ging (logies en werken) Milieumaatregelen Oirschot ? Strijpse Kampen Bovenstaande is een opsomming van de milieumaatregelen van de gebouwen. De milieuthema's water en groen zijn in het overzicht van de milieumaatregelen van de locatie opgenomen. Vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn in boven- staand overzicht niet genoemd. Er is een subjectieve beoordeling gemaakt van de mate waarin aan een bepaald milieuthema aan- dacht is besteed: o weinig, + redelijk, ++ aanzienlijk of +++ veel. F E B R UA R I 2005 5 Hoge score op milieu-index De hoge milieuambities van Strijpse Kampen zijn doorgerekend met rekenprogramma GreenCalc. Van alle gebouwen blijkt de milieu-index hoog, vooral door hoge thermische isolatie, warmteterugwinning, het grijswatersysteem, warmtepompen en windenergie. Afgezien van het plaatsen van windmolens (mogelijk komen die er nog) zijn alle maat- regelen gerealiseerd. De berekende milieu-indexen: ? woongebouwen cursisten 263 ? stafgebouw 228 ? instructieruimten 238 ? restaurant 237 ? lesgebouw 292 ? werkplaats 323 ? sporthal 310 ? simulatorgebouw 214 Ter vergelijking de milieu-index van enkele andere utiliteitsgebouwen in Nederland: ? kantoorgebouw DWA, Bodegraven 254 ? kantoor VROM, Haarlem 225 ? kantoor RWS, Terneuzen 218 Bron: Rijopleiding `Strijpse Kampen' te Oirschot, NIBE, Bussum, 2001. Het atrium van het bedrijfsgebouw, met houten vakwerkliggers en lichtstroken in het dak. Foto:JoostBrouwers,Rotterdam