18 D E C E M B E R 2005 Dubai is booming. Dankzij de olie beschikken de Verenig- de Arabische Emiraten over rijkdom. Deze rijkdom wordt in Dubai zichtbaar in een indrukwekkende skyline waar in razend tempo kantoorgebouwen, shopping-malls, hotels en luxe woongebouwen oprijzen. Momenteel wordt in de wijk Burj Dubai de hoogste wolkenkrabber van de hele wereld gerealiseerd. De 560 m hoge toren zal volgens plan- ning in 2008 gereed zijn en kost circa 1,8 miljard dollar. Contrasten Maar Dubai is ook een stad die gekenmerkt wordt door contrasten. Naast al de supermoderne projecten met high- tech klimaatinstallaties zijn er ook talrijke oude moskee?n en levendige souks. In dit artikel geen aandacht voor de moderne architectuur, maar voor een technisch hoog- standje uit het verleden: windtorens ? in het Arabisch `Badgir' ? een uitgekiend systeem waarmee zelfs bij zeer hoge buitentemperaturen nog een aangenaam koele bin- nentemperatuur in de gebouwen wordt bereikt. De windtorens werden in de negentiende eeuw naar Du- Birgit Dulski W i n d t o r e n s i n D u b a i Airconditioning is een energieverslindende voorziening in moderne huizen en gebouwen. Windtorens zorgden in Perzi? vele eeuwen geleden al op buitengewoon effectieve manier voor koeling in huizen. In Dubai zie je die oude techniek nog volop in werking. Zonder stroom natuurlijk! Met de zomer in haar hoofd ging Birgit Dulski voor ons kijken in Dubai. azi? Natuurlijke koeling Dubai is een van de zeven Verenigde Arabische Emira- ten. Tegenwoordig leven er circa 1,7 miljoen mensen in Dubai, maar de bevolking groeit snel. Het merendeel leeft in de stad. De binnenstad van Dubai groeide aan beide zijden van een natuurlijke zeestraat, de Dubai Creek. Daardoor zijn er twee zakenwijken: Deira in het noorden en Burj Dubai zuidelijk van de Dubai Creek. In het noorden grenst de stad aan het emiraat Sharjah. In het westen en zuiden groeiden langs de kust de wijken Satwa, Jumeira en Umm Suqeim. Buiten de stad, in de woestijn, is het emiraat heel dun bevolkt. Kijk voor meer informatie over de moderne wolkenkrabbers in Dubai op www.wolkenkratzer.dubai-city.de Foto:BirgitDulski Foto:BirgitDulski D E C E M B E R 2005 19 der daklandschap met een heel eigen identiteit. Bekende voorbeelden zijn de stad Yazd in Iran en de wijk Bastakia in Dubai. Passaat Een windtoren is een dakopbouw, die voor toevoer van koele lucht en afvoer van warme lucht zorgt. Afhankelijk van de regio waarin ze voorkomen, zijn windtorens recht- hoekig of hebben ze de vorm van een cilinder. In Dubai zijn de rechthoekige torens te vinden. De torens hebben aan alle zijden openingen. Binnen in de torens scheiden bai ge?mporteerd vanuit Perzi?. Het betreft in beide regio's hetzelfde principe, zij het met regionale verschillen in de uitwerking. Beide regio's hebben in de zomer (zeer) hoge temperaturen. In Dubai bedraagt de gemiddelde tempera- tuur overdag in juli zo'n 41 graden Celsius, maar 50 gra- den komt ook voor. In deze regio's was dus ook in het ver- leden dringend behoefte aan koeling, ook al was elektrici- teit nog niet beschikbaar en airconditioning nog niet uit- gevonden. De windtorens werden meestal toegepast op huizen met twee tot drie woonlagen. Omdat er in deze tijd vele windtorens werden toegepast, ontstond er een bijzon- bij 45 graden Celsius DE AUTEUR Birgit Dulski is senior adviseur Duurzaam Bou- wen bij het Ne- derlands Instituut voor Bouwbiolo- gie en Ecologie (NIBE) te Bussum. Foto:BirgitDulski 20 D E C E M B E R 2005 Accumulerende massa De windtoren is een inspirerende bouwkundige oplossing die echter niet voor ieder klimaat geschikt is. Voorwaarde voor een effectieve koeling met behulp van windtorens is onder meer een voelbaar temperatuurverschil tussen dag en nacht. In de zomersituatie stroomt dan 's nachts de koelere buitenlucht naar binnen, maar overdag worden bij hoge temperaturen de openingen gesloten om te voor- komen dat de hete buitenlucht naar binnen stroomt. De traditionele huizen in Bastakija hebben massieve leem- wanden met een hoge warmte- en koude-accumulerende massa. Mede daardoor blijven de huizen ook overdag koel. Aanvullende koeling via verdamping (via de water- bakken en de natte doeken) is niet mogelijk bij een zeer hoge luchtvochtigheid. Er kan dan aanzienlijk minder wa- ter verdampen waardoor de koelcapaciteit afneemt. Voor een tropisch klimaat met weinig temperatuurverschillen tussen dag en nacht en een hoge luchtvochtigheid, zoals bijvoorbeeld de Nederlandse Antillen, is het systeem daar- om niet geschikt. In een droog woestijnklimaat met hoge temperaturen overdag en afkoeling 's nachts werkt het systeem optimaal. Een voorbeeld dus voor een goed op de lokale omstandigheden aangepast systeem. Wat niet weg- neemt dat regionale en moderne interpretaties mogelijk zijn. ?????????????????????????????????????????????s wanden in de vorm van een X de ruimte in acht comparti- menten: vier bovencompartimenten en vier benedencom- partimenten. In Arabi? waaien bijna constant passaatwinden uit dezelf- de richting. Aan de zijde die op de wind is gericht stroomt de koelere buitenlucht naar binnen. Aan de tegenoverlig- gende zijde stroomt de warme lucht ? afkomstig uit het huis ? naar buiten. De koelere lucht stroomt door de windkracht naar beneden. De warme lucht stijgt in de an- dere compartimenten vanuit de kamers naar boven. In pe- rioden waarin geen koeling gewenst wordt, kunnen de openingen worden gesloten. Waterbak Soms wordt direct onder de toren een waterbak geplaatst. Het verdampende water zorgt dan voor extra koeling. Vanuit dezelfde gedachte worden soms ook vochtige doe- ken in de toren opgehangen om de instromende lucht nog extra te koelen. Ook zijn er voorbeelden voor extra koe- ling door een kelder onder het huis te bouwen. De wind die door de torens wordt ingevangen, wordt dan eerst door de koelere kelder geleid, en vervolgens naar de ove- rige ruimten in het huis. De waterbakken (soms zelfs fon- teinen) en de natte doeken zijn vooral te vinden in Dubai. De kelders en souterrains komen vaker voor in Irak. azi? westerse windtorens Er zijn enkele voorbeelden in ons klimaat, die vergelijkbare principes gebrui- ken ? al dan niet ge?nspireerd door de ori?ntaalse voorbeelden. Onder ande- re de Belgische Architect Lucien Kroll heeft een vergelijkbaar principe op een school in Frankrijk toegepast. En ook in Noorwegen zijn vergelijkbare torens op een school toegepast. Voor de ventilatie en in de zomer ook voor de koe- ling zijn hier zogenaamde zonneschoorstenen toegepast. Boven elk klaslokaal is een zonneschoorsteen geplaatst, die met behulp van de wind voor de af- voer van de lucht uit de ruimten zorgt. De verse lucht wordt hier niet via het dak maar via de kelder toegevoerd. In dit klimaat heeft de grond een con- stante temperatuur van 12?C. In de zomer is daardoor de toegevoerde lucht circa 5?C koeler dan de buitenlucht en in de winter circa 5?C warmer. In de winter kan de toegevoerde lucht ook nog extra worden voorverwarmd. En in periodes waarin er te weinig wind is, zorgt een ventilator ervoor dat er toch voldoende lucht door de zonneschoorstenen wordt afgevoerd. Foto:BirgitDulski Foto:BirgitDulski