“De architect is dood, leve de actie-tect!” Een opmerkelijke uitspraak voor de van oorsprong Duitse en in de Nederlandse traditie opgeleide architect Reimar von Meding. Ruim tien jaar geleden studeerde hij af aan de TU Delft: “Ik had van meet af aan veel problemen met de oude garde”, zegt hij. Nu hij zelf ook niet meer tot de jonkies behoort, ruime ervaring heeft opgebouwd en inmiddels partner is bij KAW architecten in Rotterdam, voelt hij dat de tijd rijp is voor het uitdragen van een lang gerijpt idee over zijn vak. Hij wil niet alleen de designer zijn van het beeld, maar eerder een regisseur van een complex proces. “De architect moet kennis en inbreng van de verschillende partijen bij elkaar brengen en in één ontwerp verenigen.” Bekijk ook de roundtable waar Reimar von Meding aan deel heeft genomen.
nr 1 2012 interview reimar von meding4
"Architect doet
er goed aan af
te dalen van
zijn troon en
met beide
benen in de
modder te
gaan staan"
nr 1 2012interview reimar von meding 5
interview
Toen Reimar von Meding begin 2000 in de Randstad aan de slag ging,
kwam hij terecht in een blue ocean, zoals hij het noemt, een zee van
kansen. De benadering van KAW architecten, opgericht in 1973 in
Groningen, werd gekenmerkt door een sterke maatschappelijke betrok-
kenheid. "Het was een bureau van linkse rakkers met veel aandacht
voor de sociale kant van huisvesting. Ik zag het toen als mijn taak om
die aandacht voor de sociale kant beter in balans te brengen met de
aanblik van een gebouw of een wijk: hoe ziet het eruit? Die balans
tussen sociaal (mensen) en fysiek (ontwerp) is er gekomen en vormt nu
samen met de derde pijler economisch (exploitatiemodellen) het funda-
ment van onze werkwijze", omschrijft Von Meding.
Plasje
Het grote probleem dat er was toen Von Meding begon, is nog steeds
actueel: in de bouw wordt zeer sectoraal gewerkt. Dat geldt voor veel
gemeenten, corporaties, projectontwikkelaars en zelfs aannemers.
Met het opschalen door fusies van corporaties en gemeenten is dit
probleem alleen maar groter geworden, stelt de architect. "In de voor-
fase heb ik bij een corporatie bijvoorbeeld te maken met minstens drie
verschillende mensen, hoofden van afdelingen. Zij hebben onderling te
weinig contact en er wordt onvoldoende samengewerkt vanuit een
gemeenschappelijke visie. Wanneer ik een ontwerp heb bedacht,
geven deze verschillende afdelingen allemaal een andere mening, na
elkaar en los van elkaar. Mijn directe contactpersoon, bijvoorbeeld een
projectleider, is tevreden over het ontwerp en wil slechts aanpassin-
gen. Vervolgens laat een onderhoudsmedewerker weten dat een
bepaald product niet door de afdeling wordt geaccepteerd, en weer
een ander, bijvoorbeeld van de afdeling wonen, geeft aan dat dit niet
past binnen het strategisch woonbeleid." Von Meding benadrukt dat
het altijd achteraf is, een patroon dat eigenlijk overal in de woningbouw
is terug te vinden: pas nadat iemand iets bedacht heeft, gaat iemand
anders er naar kijken. "Het is niet zo dat al die mensen geen gelijk
hebben. Maar het zou beter zijn om dan ook het principe van het
ontwerp opnieuw ter discussie te stellen. Alleen zo kun je maximale
kwaliteit bereiken. Maar die ruimte is er natuurlijk nooit", zegt hij.
Wanneer iedereen zijn plasje over het ontwerp heeft gedaan, blijkt al
snel dat de projectleider het ontwerp niet wil laten (af)schieten. "En
dus wordt er geschaafd, de doodsteek voor een goed integraal
ontwerp", vindt Von Meding. Wanneer een dergelijk ontwerp dan toch
uiteindelijk alle sectoren heeft overleefd, wordt het als zogenaamd af′v∞r≥≤gdaanbewo≠rs.Endiesχetenhetvaakaf,al≤enalomdaekstenfo→′seva-marijesmitDe architect is dood, leve
de actietect!eeno±erkelijkeuitspraakv∞rdevan∞rsprongDuitseen∈deNederlandsetraditieop≥≤idearχtectReimarvonMed∈g.Ruimtienjaar≥≤denstudeerdehijafaandeTUDelft:Ik had van meet af
aan veel problemen met de
oude garde,ze>hij.Nuhijzelf∞knietmeer→tdejonkiesbeh∞rt,ruimeervar∈gheeftop≥bouwden∈mid∂spart≠risbijKaWarχtecten∈Roerdam,voe<hijdatdetijdrijpisv∞rhetuitdra≥nvaneenlang≥rijptideeoverzijnvak.Hijwilnietal≤endedesig≠rzijnvanhetbeeld,maareerdereenregisseurvaneencomp≤xproces.De architect moet kennis
en inbreng van de verschil
lende partijen bij elkaar
brengen en in ??n ontwerp
verenigen.reimarvonmed∈gwww.renda.nlnr12012∫erviewreimarvonmed∈g6schee<directe∥e∥bedra≥n,maalfac→r5,maalfac→r200.Datmoetandersenhetkan∞kanders,ze>hijoptimistisch.acTIeTecTVonMed∈grealiseertzichdondersgoeddathemdienieuwerolvanactietect' wel gegund moet worden. In een oude volksbuurt van Tilburg
is momenteel een "droomproces" aan de gang, zoals hij het noemt. Hem
is gevraagd om van meet af aan het bouwproces 2.0 in te richten, waarbij
ongeveer de ene helft van de woningen wordt gerenoveerd, en de
andere helft gesloopt wordt en nieuw gebouwd. In plaats van de gebrui-
kelijke waslijst aan technische zaken die bij een herstructurering moeten
worden uitgevoerd, kwam corporatie Tiwos in samenspraak met de
gemeente Tilburg met het eenvoudige verzoek: help ons met het beden-
ken van wat we willen. "Een ideaal vertrekpunt omdat in de werkwijze
van een actietect allereerst naar de vraag achter de vraag wordt ge?nfor-
meerd. In enkele bijeenkomsten met alle betrokkenen van de corporatie,
gemeente en bewoners is er openlijk gesproken over de behoeften die
leven in de wijk. Maar ook over de randvoorwaarden waaraan de
herstructurering moest voldoen, werd vrijuit gesproken zodat er geen
valse verwachtingen konden worden gewekt. Deze bijeenkomsten resul-
teerden in een A4'tje met een aantal kernwaarden waarachter iedereen
zich kon scharen. Een kernwaarde was bijvoorbeeld dat het karakter van
de wijk behouden moest blijven', aldus Von Meding.
BeWoNeRs
In de betreffende oude volksbuurt van Tilburg was nogal wat gaande wat
het daglicht niet kon verdragen. Gevolg was, dat bewoners het liefst hun
auto voor de deur parkeerden in plaats van op een parkeerpleintje elders
in de wijk. Daarnaast moesten kinderen kunnen buitenspelen en mocht
het centrale ontmoetingspunt van de wijk, het plein, niet ontbreken. Von
Meding: "Al deze zaken konden worden meegenomen in een eerste ruw
ontwerp van de wijk. Veel wensen zijn gevisualiseerd in het eerste
ontwerp waar je kinderen op een brede stoep ziet spelen. Aan de over-
kant van de straat staan de auto's geparkeerd, en verderop is het groene
gras van het plein te zien." Wat ook opvalt in de schetsen is dat de huizen
witte dozen zijn. Het geeft een Jan des Bouvrie-achtige uitstraling wat niet
past bij de kernwaarde dat het oude karakter van de buurt behouden zou
ze het voor het eerst zien en er nooit iets van hebben mogen vinden.
Zoals bekend gaat in deze startfase veel tijd, geld en energie verloren:
niet alleen bij corporaties, ook bij gemeenten wordt er sectoraal
gedacht en gewerkt. Von Meding werkt regelmatig intensief samen
met verschillende grote aannemers en komt ook daar hetzelfde
probleem van sectoraal denken tegen. "Een grote aannemer heeft
mensen op managementniveau in dienst die niet weten wat hun eigen
metselaars kunnen", vertelt hij. "Je kunt kennis en innovatie uit de
uitvoering aan de voorkant niet inbrengen. Wanneer je vervolgens naar
buiten loopt om met die metselaars in gesprek te gaan, ontstaat er
direct veel enthousiasme. Zij hebben veel kennis en kunde in huis die
ze graag inzetten, al was het maar om de eentonigheid van hun werk
te doorbreken. Maar op managementniveau wordt dat niet gezien."
oPTIMIsMe
In deze tijd van grote uitdagingen en nieuwe kansen heeft Von Meding
geen tijd om pessimistisch te zijn over de bouwwereld. Integendeel; in
zijn ogen is de tijd rijp voor een andere aanpak, zijn aanpak. Hij richt zich
met name op de voorfase van het bouwproces. Uitgangspunt daarbij is
de 1-5-200-regel die laat zien dat kosten om een gebouw te ontwerpen,
ontwikkelen en uit te voeren, in vijfvoud terugkomen in de gebruikskos-
ten. De activiteitskosten daarentegen zijn zelfs factor 200 van de
uitvoeringskosten. De architect is ervan overtuigd dat door aan de juiste
knoppen te draaien in de voorfase, de twee daaropvolgende fasen niet
onnodig worden belast met enorme sommen geld die moeten worden
terugverdiend om de chaos in de eerste fase goed te maken. "In de voor-
fase is grofweg 7 procent van het budget gereserveerd voor de
adviseur(s) en 93 procent voor het bouwproces. Die 7 procent is van
grootste invloed op de 205 procent van de gebruiks- en acitiviteitenfase.
Alles wat ik kan doen om een ander en beter proces op gang te brengen,
Reimar Von Meding is een
van de leden van het blog
panel van renda. lees zijn
blog direct via je smartphone
door de code te scannen.
nr 1 2012interview reimar von meding 7
blijven. Von Meding lacht om de verwarring en verduidelijkt dat de huizen
bewust nog niet ontworpen zijn, tekenend voor het proces van de actie-
tect. "Eerst moeten alle betrokkenen worden gehoord, open en bloot, in
een integraal overleg. Omdat ook de bewoners vanaf het begin betrokken
zijn bij de plannen voor een grootscheepse herstructurering, voelen zij zich
serieus genomen en werkt het juist enthousiasmerend. Hun grondhouding
maak je zo positief. In het traditionele proces wordt hen een ontwerp
gepresenteerd dat per definitie verzet oproept. Niet vanwege de inhoud,
maar door de manier waarop dat gebeurt. Er is niet naar hen geluisterd of
veel te laat. De architect moet dezaal′vanzijnm∞ieontwerpovertui≥n,nogeenkeerennogeenkeer, gaat de architect verder. Maardatistrekkenaaneend∞dpaard.Het≥beurtnogvaakdateencorporatiehetontwerpernietd∞rkrij>ennaarn∞dmid∂engrijpt.Zekopendebewo-≠rsalshetwareomd∞rheelaantrekkelijketij∂ijkewon∈≥nbesχk-baartestel≤nofanderev∞rdee<jes∈hetv∞ruitzichttestel≤n.
RecoRDTIjD
Nu, na ongeveer zes maanden, worden de contouren van de renovatie
in de Tilburgse wijk zichtbaar. In een recordtijd is het gelukt een duidelijk
ontwerp op tafel te leggen voor de hele buurt, binnen de kaders van het
mogelijke en binnen de ruimtelijke aspecten van de wijk. Bovendienwordthetplan≥dra≥nd∞rdebewo≠rsvandewijk, zegt Von
Meding. Eris≥entijd≥s→ken∈dikkerapporten,laatstaan∈∈≥-wikkeldebestekteken∈≥n.Ookiser≥enminarchi' en blijft tect' over.
Als deze tect' in staat is om complexe belangen te verenigen, krijgt hij
ontwikkelingen aan de gang en houdt hij de vaart erin. De architect
wordt een actietect. Nu pas is de term actietect in mij opgeborreld,
maar het zegt eigenlijk precies wat ik al jaren doe", legt Von Meding uit.
coNfRoNTeReND
Von Meding zou deze discussie graag met zijn vakbroeders voeren,
maar ervaart wel een dilemma. "Mijn zienswijze kan heel confronterend
worden opgevat en veel weerstand oproepen, terwijl ik vakgenoten juist
niet tegen de schenen wil schoppen maar ze een nieuw perspectief wil
laten zien. Zeker in deze tijd waarin veel architecten werkloos thuis
zitten. Maar tot mijn verrassing en vreugde heeft de nieuwe generatie
architecten veel meer bewustzijn voor de noodzaak om de houding te
veranderen. Ik ben door de studievereniging van de TU/e gevraagd om
te komen spreken over het onderwerp `ego?sme in de bouw'. Erg leuk
dat ze kennelijk bij mij zijn uitgekomen", zegt hij lachend.
Een goede actietect heeft naast kennis van esthetiek en bouwtechniek
ook vaardigheden nodig zoals goed luisteren en empathisch vermogen,
stelt Von Meding. "Veel architecten leven in de veronderstelling dat zij
zeer goed kunnen luisteren, maar in werkelijkheid valt dat ernstig tegen.
Ook zal elke architect beweren dat hij opgeleid is, en daarom goed in
staat is om integraal te denken en te werken. Daarmee wordt bedoeld
dat ze de ruimtelijke aspecten goed met elkaar kunnen laten integreren,
zoals een passende keuken binnen bepaalde afmetingen van een ruimte
plaatsen. Ze zijn verder niet ge?nteresseerd in kosten en mensen, laat
staan lastige processen met mensen", verklaart de architect.
Von Meding zelf vindt die complexe processen juist spannend en een
enorme uitdaging. "Kort geleden hebben wij bij de gemeente Hengelo
twee dagdelen georganiseerd, waarbij we in het kader van een grote
herstructurering alle betrokkenen om de tafel hebben gezet, zo'n twintig
man. Daar zitten dus de mensen van de afdeling groen aan tafel met de
collega's van de afdeling verkeer. Hun belangen staan vaak haaks op
elkaar. Door ze in een groep hun discussie te laten voeren, lukt het uitein-
delijk om concrete knopen door te hakken. In plaats van achter het bureau
alles af te schieten, kijken mensen elkaar nu aan. Ik geloof dat mensen
dan ook bereid zijn een bijdrage te leveren. Niemand wil spelbreker zijn en
niemand is er bewust op uit bepaalde projecten niet te laten slagen. Ik durf
te beweren dat we in die twee middagen hebben bereikt wat we anders
pas na een jaar soebatten zouden hebben bereikt", stelt hij.
VRUcHTBaaR
Het is Von Meding door de jaren heen wel duidelijk geworden dat deze
werkwijze heel goed werkt bij middelgrote corporaties en gemeenten.
Daar waar mensen elkaar nog kennen en tegenkomen in de wandelgan-
gen is deze open en soms confronterende werkwijze heel vruchtbaar,
meent hij. Bij heel grote corporaties en gemeenten ligt dat moeilijker. Om
die reden heeft KAW architecten een korte cursus voor participatie en
communicatie ontworpen. "Binnen een dagdeel kunnen medewerkers de
kennis en ervaring van ons delen en zelf leren toepassen. Delen is
vermenigvuldigen. Als datgene wat wij doen in vruchtbare aarde valt, is
dat voor iedereen beter." Of de actietect bestaansrecht heeft, lijdt voor
Von Meding geen twijfel. "Ik zie een kikkerland vol kansen, opnieuw een
blue ocean. Mijn ambitie is om zo veel mogelijk landgenoten in betere
condities te laten wonen. Het is moeilijk te bewijzen dat wat je nu doet
over 100 jaar nog staat, maar het is zeker dat alles beter gaat functione-
ren als je te rade gaat bij de mensen om wie het gaat."
scan deze code met je
smartphone om de
roundtable te bekijken
waar Reimar von Meding
aan deel heeft genomen.
www.renda.nl
Reacties