geveloplossingen uit de markt10 nr 3 2013 geveloplossingen uit de markt niet onbelangrijk bij het renoveren van een woning is de gevel of de schil. Met name woningcorporaties kijken aan tegen deze opgave, waarvoor zij in de markt op zoek moeten naar antwoorden. wat biedt die markt op dit moment aan? en wat zijn overeenkomsten en verschillen in dat aanbod? renda zet vijf aanbieders van concepten voor gevel- of schilrenovatie in de bestaande woningvoor- raad op een rij. tekst janneke klunder sChilrenoVAtie 2.0 Voorbeeld van rijtjeswoning Woningen uit jaren zestig en zeventig liggen het meest voor de hand. Voor het eerst toegepast bij 25 doorzonwoningen uit de jaren zeventig van Woonveste, in bewoonde staat, Trompstraat Drunen (renda special 2011/2, p. 10-13). specificaties Energielabel A+, gevelele- menten Rc =5,2 m2 K/W, kopgevels Rc =5,0 m2 K/W, kozijnkaders verdieping Rc =3,0 m2 K/W, buitenkozijnen U=1,53 W/m2 K, buitendeuren U=1,57 W/m2 K, ventilatieafvoer: mechanisch, vraagge- stuurd op basis van CO2 , ventilatie- toevoer: natuurlijk middels zelfrege- lende roosters, luchtdichtheid: qv ;10 1,0 dm3 /s.m2 bouwtijd en overlast Totale uitvoe- ringstijd per woning: 5 dagen. Overlast is beperkt; 1 dag zeer korte openstel- ling woning (voor en achter nooit tege- lijk), 1 dag aftimmering binnenzijde kozijnen en aanbrengen ventilatie-instal- latie, halve dag aftimmering zolder. kosten per woning Tussenwoning vanaf 35.000, exclusief installaties, kopgevels vanaf 10.000. Bij 50 wonin- gen, verdeeld over 5 blokken: vanaf 1.800.000. keuzemogelijkheid op woningniveau Bewoners hebben keuze uit kozijn- indelingen, voordeurmodellen, tuindeu- ren, schuifpuien, bloemkozijnen, prefab aanbouwen, erkers, dakkapellen, dakramen, vooraf bepaalde keuzemo- gelijkheden in kleuren. PrefAb GeVel VAn hout In 2010 ontwikkelde De Bonth van Hulten het concept SchilRenovatie 2.0, een prefab oplossing voor renovatie en energetische verbetering van de gebouwschil. De basis van dit systeem wordt gevormd door hout- skeletbouw gevelelementen die al in de fabriek volledig zijn afgewerkt. De houten gevelkozijnen zijn afgelakt en voorzien van beglazing, deuren zijn afgehangen en de dichte geveldelen hebben flexibele steen- strips van Elastolith, gelijmd op een houtwol- vezelplaat. De beoogde verlenging van de exploitatieter- mijn van de woningen (> 30 jaar) en de bijbe- horende onderhoudsaspecten van de geko- zen oplossingen en systemen, is leidend geweest bij de ontwikkeling van SchilReno- vatie 2.0. De spouwmuren van de woningen hoeven niet gesloopt te worden en de kaders van de buitenkozijnen blijven gehand- haafd. De woningbrede gevelelementen worden voor de gevels geplaatst op beton- nen nokken. Metselwerk begint onder maai- veld en kozijnelementen worden geplaatst in ge?soleerde kaders. De kopgevels worden uitgevoerd in een gevelisolatiesysteem met een afwerking naar keuze. Daarna volgen de gevelaansluitingen, dakrenovatie, binnenaf- timmering, beganegrondvloer en het nood- zakelijke ventilatiesysteem. geveloplossingen uit de markt nr 3 2013 11 w&r-renoVAtie Voorbeeld van rijtjeswoning 153 huur- en koopwoningen uit de jaren zestig en zeventig van HEEMwonen, in de wijk Kaalheide in Kerkrade-West. specificaties Van energielabel E-D naar A++ (PassiefHuis), vloer Rc =5 m2 K/W, gevel Rc =10 m2 K/W, dak Rc =8 m2 K/W, glas U=0,8, prefab scharnierkappen en hsb-gevels, afwerking door gevel- isolatie met pleisterwerk, bete- gelde plint en houten borstwerin- gen, dak: aan ??n zijde pannen en ??n zijde zink met ge?ntegreerde PV-cellen (meerprijs), wtw-installa- tie, zonneboiler en HR-combiketel bouwtijd en overlast Bouwtijd was 12 dagen, in overleg met bewoners en opdrachtgever in verband met de beste balans in overlast. Een korte bouwtijd met iets meer overlast werd als pret- tiger ervaren dan een langere bouwtijd met iets minder overlast. kosten per woning Gemiddeld 80.000 per woning, gebaseerd op PassiefHuis-renovatie van een referentie-3-woning, een eenge- zinswoning uit de periode 1965- 1975. Voor een referentie- 2-woning naar energielabel B: 13.350, per 50 woningen. keuzemogelijkheid op woning- niveau Zowel aan de buitenzijde van de woning als aan de binnen- zijde, hebben bewoners diverse keuzemogelijkheden. MAAtwerk Voor De einDGebruiker Het concept W&R-Renovatie biedt door slim met doordachte componenten te combineren, een maatwerkoplossing die past bij integrale vraag- stukken van opdrachtgevers. Deze oplossingen behoeven slechts een geringe aanpassing omdat vanuit referenties wordt gewerkt. Bovendien wordt de oplossing steeds binnen een vaste ketensa- menwerking snel uitgewerkt. Via de conceptuele aanpak van BAM Woningbouw kan goed maatwerk geleverd worden. Het is belangrijk om de juiste kostuums in de kast te hebben die middels kleine aanpassingen op maat te maken zijn. En om het juiste kostuum uit de kast te kunnen halen, is het belangrijk om op de hoogte te zijn van de belangen van de betrokken partijen. Het concept kenmerkt zich door een integrale benadering van fysieke, (bouw)fysische, sociale, demografische en economische aspecten, waarbij de eindgebruiker centraal wordt gesteld. Om de integrale vraagstukken volledig als maatwerk te kunnen behandelen is er een grote inspanning en veel kennis aan de voorzijde nodig. Een conceptu- ele aanpak zorgt ervoor dat de inzet van mensen in het voortraject beheersbaar blijft en daarmee het aanbod betaalbaar. De fysieke ingreep vindt vaak plaats terwijl de woning bewoond is, waar- door de impact voor de bewoners volledig dient te worden opgenomen in het proces. Een project waarin het concept is toegepast, ligt in Kerkrade-West. Gedurende het hele proces is goed samengewerkt door alle partners, en zijn oplossingen uit onverwachte hoek gekomen. In het PassiefHuis-concept zijn zo veel mogelijk bouwkundige, werktuigbouwkundige en elektraon- derdelen vooraf in de nieuwe gevels en daken ingebouwd. In de woningen hoeven hierdoor minder handelingen te worden uitgevoerd, waar- door er minder werknemers over de vloer komen. Het resultaat is minder overlast voor de bewoners. Door de gegarandeerde bezuiniging op de ener- gielasten zijn de uiteindelijke woonlasten minimaal gelijk gebleven en in een aantal gevallen zelfs verbeterd. Het eindresultaat is een compleet gere- noveerde woning op nieuwbouwniveau. geveloplossingen uit de markt12 nr 3 2013 GoeDkoPer renoVeren Met PAkketkeuze Met Reno+ introduceerde de BVR Groep in 2009 een renovatie- concept voor de doorzonwoning. Het bouwbedrijf wilde een betaalbaar concept in de markt zetten voor een zo groot moge- lijke doelgroep en ook anticiperen op persoonlijke wensen en eisen op het gebied van wooncomfort en levensomstandigheden. Het concept is gebaseerd op de primaire thema's duurzaamheid (opwekken/besparen van energie), exclusiviteit (comfort en uitstraling van de woning) en levensloopbestendigheid. Om het juiste maatwerk te leveren, zijn aan elk thema drie keuzepakket- ten gekoppeld die qua uitrustingsniveau oplopen: Basispakket, Variantpakket en Optiepakket. Zo resulteren de maatregelen van het Basispakket (duurzaamheid) in minimaal energielabel B en wordt met het Variantpakket het niveau van een nieuwbouwwo- ning gerealiseerd (energielabel A tot A+). Bij het Optiepakket komt een energielabel A+ of A++ binnen handbereik, door extra ambities als energieneutraal wonen of PassiefBouwen. De 3D BIM-techniek en ketensamenwerking ? beide ge?nte- greerd in Reno+ ? vormen de basis voor het in 2007 door BVR ge?ntroduceerde Inno Concept Bouwen. Dit houdt in dat er effici- enter en goedkoper gerenoveerd wordt door betere communica- tie, betere werkvoorbereiding, aanmerkelijk minder overlast voor bewoners en een kortere renovatie(bouw)tijd. De volgens het concept gerenoveerde woningen worden niet alleen opgeleverd met nieuwbouwkwaliteit, maar zijn ook beduidend goedkoper dan vervangende nieuwbouw: gemiddeld 20 procent. Daarbij kunnen zowel woningtype als staat van onderhoud de prijs ten gunste of ongunste be?nvloeden. Huurderswensen, ook op het gebied van exclusiviteit en levensloopbestendigheid, kunnen worden meege- nomen tegen seriematige prijzen. reno+ Voorbeeld van rijtjeswoning 117 woningen uit de periode 1945- 1969 van Aramis AlleeWonen, Fatimawijk in Roosendaal. specificaties Gevelrenovatie: kozijnen vervangen door hard- houten kozijnen met HR+-beglazing en dubbele kierdichting, voegwerk vervangen, na-isoleren zolders. Rc =3,5 m2 K/W bouwtijd en overlast 3 dagen per woning, in bewoonde staat. Om de overlast voor bewoners tot een minimum te beperken wordt zo veel mogelijk gebruikgemaakt van geprefabriceerde onderdelen. kosten per woning Deze gevelrenovatie is uitgevoerd voor 19.250. Een complete basisrenovatie (thema duurzaamheid, energielabel B) kan worden uitgevoerd voor gemiddeld 34.000. keuzemogelijkheid op woningniveau Bewoners hebben keuze- optie in dakkapel, erker of extra luxe in de woning. De corpora- tie moet openstaan voor extra wensen van bewoners tijdens de renovatie en deze laten uitvoeren tegen een huurverhoging. e+ reVitAl ConCePt 2 Voorbeeld van rijtjeswoning PassiefHuis- renovatie van 4 eengezinswoningen uit 1969 van Sit? Woondiensten, in Doetinchem (renda 2012/4, p. 10-13) specificaties Vloer Rc =14,0 m2 K/W, dakconstructie Rc =7,50 m2 W/K, gevels Rc =8,4 m2 K/W met een luchtdichtheid volgens PassiefHuis-eis (n50 =0,6 h-1 ). Opbouw van de gevels van binnen naar buiten: 12,5 mm Fermacel beplating, 15 mm OSB bepla- ting, houten I-staander R300, ruimte tussen de I-staanders is opgevuld met Isofloc isolatie, Homatherm Energie Plus Comfort dikte 60 mm. De eindafwerking bestaat deels uit sier- pleister 2 mm of steenstrips. bouwtijd en overlast Beperkte renovatie- overlast van 1 dag per gevel en 2 dagen voor installatie, dak- en vloerisolatie. kosten per woning Afhankelijk van onder meer de constructieve kwaliteit en afmeting van de woning. Aanneemsom ligt tussen 22.000 en 36.000. keuzemogelijkheid op woningniveau Bewo- ners hebben keuze uit diverse kozijnindelin- gen, kleur en materialisatie gevelafwerking (steen, stuc, hout of een combinatie). carladebets geveloplossingen uit de markt nr 3 2013 13 CoMfort Door PrefAbriCAGe Voortkomend uit de ontwikkelingsgenen van VDM Woningen, prefabriceert het bedrijf zelf nieuwe gevels en daken. Ook geprefabriceerde aan- of opbouwen worden rechtstreeks uit de fabriek geleverd. De nieuwe schil voor woningen wordt ontwikkeld in aansluiting op de projectmatige visie en strate- gie voor het project. Voor het bedrijf spelen daar- bij diverse invalshoeken een rol. Woningen moeten weer mooi worden om zo de leefbaarheid te verbeteren, en comfortabel zodat bewoners zich er behaaglijk voelen. Een nieuwe schil moet energie gaan besparen waarbij tegelijkertijd een kwaliteitsslag voor de gevels kan worden doorge- voerd. Hierdoor krijgen de woningen een vernieuwde levensduur van 25 tot 50 jaar. Bijvoor- beeld voor 134 huurwoningen in Roosendaal, die voorzien zijn van een nieuwe, geprefabriceerde PassiefHuis-schil. Voor VDM is vooral de bewoner van belang, en komt hierin tegemoet door participatie en beperking van de overlast via vergaande prefabricage en ge?n- tegreerde installaties. Bij een duurzame vernieuw- bouw staat het bouwbedrijf garant voor de bere- kende energiebesparing. Met deze garantie levert het de kwaliteit die vooraf afgesproken is, ook met de bewoners. Vanuit de total cost of ownership- benadering worden de gevels dusdanig gedetail- leerd, dat er door gebruik van onderhoudsarme materialen een forse besparing (tot 40 procent) op het onderhoud mogelijk is. sChilrenoVAtie Voor 30 jAAr Partners in het Consortium E+ van EBU, zagen een uitdaging om de huidige energieverslindende door- zonwoning te renoveren tot PassiefHuis-niveau. Zij ontwikkelden vijf E+ Revital-concepten, die in de ori?ntatie- en ontwikkelingsfase van de renovatieop- gave heldere keuzen en maakbare, betaalbare oplos- singen bieden. Deze oplossingen worden vervolgens uitgevoerd door multidisciplinaire teams, just in time, met geprefabriceerde bouwelementen. Concept 2 van E+ Revital richt zich op de schil van een woning, met als streven energielabel A. Het concept is gebaseerd op gedeeltelijke aanpassingen of vervanging van de schil, wat zorgt voor waarde- vermeerdering. Dit heeft een positieve invloed op het uiterlijk en dus op de wijk, het wooncomfort, de ener- gielasten en de onderhoudskosten. De volledige hoogte van de bestaande kruipruimte wordt ge?soleerd door het aanbrengen van circa 450 mm isolatieparels, welke los over de kruipruim- tebodem worden aangebracht. De nieuwe gevels worden vooraf zo veel mogelijk geprefabriceerd en voorzien van kozijnen, beglazing en eindafwerking. Kozijnen, ramen en deuren worden uitgevoerd in Accoya hout, en worden fabrieksmatig in de hsb- wanden gemonteerd, voorzien van dubbele kierdich- ting, drievoudig HR++-isolatieglas en afgeschilderd. De nieuwe dakbedekking bestaat uit een isolatielaag van tweezijdig alu-gechacheerde XR Topline PIR- platen (130 mm), een laag EPDM-folie en ballastlaag. De verwarmingsinstallatie heeft een HR-combiketel en de ventilatie is natuurlijk met zelfregelende gevelroos- ters en mechanische afvoer. Na de ingreep heeft de woning een CO2 -emissiereductie van 57 procent met gemiddelde energielasten van 62,20 per maand, en moet hij weer minimaal 30 jaar meekunnen. De oplossing voor hellende daken binnen E+ Revital is een dak-over-dak-constructie, waarbij de dakpan- nen en panlatten worden verwijderd. Er worden voor- zieningen aangebracht om een goede constructieve en luchtdichte aansluiting te maken en er wordt een compleet nieuw prefab dakelement geplaatst. GeVelrenoVAtie VDM woninGen Voorbeeld van rijtjeswoning 36 huurwoningen uit periode 1960-1970 van WoonFriesland, in Heerenveen. specificaties De woningen zijn onder andere voorzien van nieuwe ge?soleerde gevels met onder- houdsarme bekleding en kunst- stof kozijnen (label B). Isolatie- waarden van de nieuwe gevels (en daken) kunnen vari?ren van Rc =2,5 tot 10+ m2 K/W. Energiela- bel van B tot A++. Isolatie: mine- rale wol of dampopen cellulose. Hoge mate van prefabricage: kozijnen, vensterbanken, gevelaf- werking, ge?ntegreerde ventilatie en verwarmingssystemen. bouwtijd en overlast 1 tot 5 dagen per woning, bewoners kunnen in hun woning blijven. kosten per woning De renovatie- concepten zijn volgend in de gewenste visie; PassiefHuis- renovatie (A++) voor 50 wonin- gen gemiddeld 62.000 per woning. Gevelvervanging label B (als project Heerenveen) voor 50 woningen gemiddeld 18.000 per woning. keuzemogelijkheid op woning- niveau Participatie door inspraak met betrekking tot de duurzaam- heid, keuzen in het gevelbeeld (het nieuwe uiterlijk) van de woningen en het gebruiksgemak (kozijngrootte, posities draai- ramen et cetera).