In de bouw maken we eigenlijk iedere keer een prototype. We beginnen op nul en maken een ontwerp voor een nieuwe woning of renovatie. Ieder ontwerp is daarmee de eerste uit de serie; het prototype ofwel de conceptwoning. De praktijk vraagt echter om goedkopere, efficiëntere oplossingen, passend bij de vraag.
programma26 nr 6 2014
programma
conceptwoning
of woningconcept?
Herhaalbaarheid van de opgave om vandaaruit het bouwen effici?nter te
maken; dat is de zoektocht naar een woningconcept. Honderd jaar
toepassen van concepten voor nieuwbouw heeft tien nieuwbouwconcep-
ten opgeleverd. Een dergelijk aanbod voor renovatie is er nauwelijks.
WAT IS EEN CONCEPT?
De term concept′kent∨lversχl≤nde∈vl̲∈≥n,maarerzijntweeterugkerendebetekenissen.E≠rzijdsstaatconceptv∞reeneerste
ontwerp'; een eerste versie van een brief, het schetsontwerp van een
koffiezetapparaat of een proefdruk, om een paar voorbeelden te
noemen. Anderzijds kan het bij het begrip concept veel meer gaan over
In de bouw maken we eigen-
lijk iedere keer een proto-
type. We beginnen op nul en
maken een ontwerp voor een
nieuwe woning of renovatie.
Ieder ontwerp is daarmee de
eerste uit de serie; het proto-
type ofwel de conceptwo-
ning. De praktijk vraagt
echter om goedkopere, effici-
entere oplossingen, passend
bij de vraag.
tekst en beeld haico van nunen,
bouwhulpgroep
programma nr 6 2014 27
een idee of visie. Dit gaat niet letterlijk om het (eind)product, maar om
te tonen waar het in de toekomst naartoe gaat. De concept car is hier
een goed voorbeeld van: deze geeft de richting aan, maar zal nooit zo
worden geproduceerd. Deze betekenis van concept sluit aan bij begrip-
pen als conceptuele kunst of conceptfilosofie.
In de bouw hanteren we net een andere invulling. Als we het in de sector
hebben over een concept dan bedoelen we eenprojec→verstij≥ndaanbodtenaanzienvan∏uctenofproces′.Ei≥nlijkisheteenmixvanbeide≥noemde∈vl̲∈≥n.Ineenconceptis∨lv∗≥≤gdenhetprogrammaendeprestatieszijnbekend.Uitgangspuntenv∞rondermeerbeeld,techniekenproceszijndat∞kenwordenbijderealisatieconcreet≥maakt.Hetprogrammavaneengoedconceptbiedteen→e≥voegdewaarde;hetishetverhaalmetbijbehorendeprestatiesdatderedeniswaaromeenopdracht≥verv∞reenconceptkiest.CONCEPTENINTIJDENVANCRISISNat∪rlijkzijnera<ijdconceptenofoplossin≥n≥weestdieeenconceptmati≥aanpak∈zichheen.Hetlijkterechterwelopdat(bouw)conceptenzichmetnamemanifesteren∈tijdenvaneconomi-sche≠ergang.Partijengaanopzoeknaareenmanieromzichteonderscheidenvanderestofjuistomdeopgaveeffici?ntertemaken.Indejarendertigwasaleeneerste,zijhetbescheiden,vormvanconceptenzichtbaar,deels≥?nsπreerdophetBauhaus.Gedrevend∞rdeeconomischesituatiewerd≥zochtnaareenanderemaniervanbouwen:nietmeer∈÷idueel,met≥bruikvananderemateria≤n(be→ndorp,staal∈debergpolderflat)enmeteenoptimalisatievandeplaegrondomzokostentereduceren.Detweedeconceptengolfvondplaats∈deperiode1945-1975,waar∈∘a450.000systeemwon∈≥nen50.000won∈≥nzijn≥bouwdconformkeuzepla∩en(ofdeopvol≥rervan).In→taalgoldv∞reenhalfmiljoenwon∈≥ndatdestandaardisatiena∗deplaegrond?diesterkmaatschappelijkwerdbepaald?v∞raldeuitvoer∈gsmethodeofbouw-techniekbetrof,methetbijbehorendebeeld.Ditiseendui∂ijkv∞r-beeldvaneenbouwconceptwaar∈zowelhetontwerpalsdevisieduide-lijkzijn.Degrond≥dachtevandesysteembouwlag∈hetveranderenvanhetbouwen.Bijv∞rbeeld∈dustrialisatievanhetbouwproces,datmo≥lijkwerdd∞rde∈zetvanfabrieken.Diezorgdendatbouwenwerdvervan≥nd∞rmonteren,eenwelkomeontwikkel∈g∈detijdwaar∈materia≤nschaars(end∪r)wareneneronvoldoende≥sch∞ldearbei-derswaren.D∞rtalvan∞rzaken1nambeg∈jarenzeventigdesysteembouwaf,metalsh∞fd∞rzaakdeveranderendeopgave.Dederdegolfconcep→ntwikkel∈gkwambeg∈jarentachtig→twasdom.Bouwbedrijvenbetradendemarktmet→t∏ucten≥standaardiseerdewon∈≥n,dieoponder∂enmaatwerk→elieten(zoals∈∂∈g≥velofarχtect∪r).Hetwaseenperiodevangrotewerkl∞sheid(10%vandeberoepsbevolk∈g)enbeperktef∈anci?≤mid∂en(ho≥rente).Ervondeentij∂ijketerugvalvandenieuwbouw∏uctieplaatsmet40%,opdelan≥retermijnbedroegdeafnametenopzichtevande⊤jaren∘a25%2(fig.1).Te≥lijkertijdnamdevraagnaarwon∈≥nsterk→e,medeonder∈vloedvandeforsegroeivaneen-entweepers∞nshuishoudensendedaarmee≥paardgaandeverk≤∈∈gvandehuishoudens3.Hetg∈gv∞rdezeperiodeondermeeroverconceptenalsdeCommon1Debouwopgave∈dejarenzeventignamaf;vandegs√chali≥uitbreid∈gverplaatstedeopgavezichnaardeb∈≠nste∂ijkesituatie.Dezek≤∈ereomvang≤endezichmindergoedv∞rdeseriemati≥bouwendaarkwambijdatstiμ≤r∈gvaνitdeoverheidwasaf≥nomen.2Indeh∞>ijda≥nvandewon∈gbouw∏uctie(1972-1974)lagde≥mid∂dejaar∏uctieopruim150.000won∈≥n.In1979wasdejaar∏uctienogs≤chts87.000won∈≥nen∈dejarentachtiglagdieop≥mid∂d112.000won∈≥n.Almetalisersprakevaneenveρud∈gs≥wijzelangduri≥terugval.3Dewon∈gbeze∈gbedroeg∈19703,43enna19902,44perso≠n,eenafnamemet30%.Tyπschv∞rbeeldvaneenjarenzestigwijkdiezich≤entv∞rrenovatie-conceptenprogramma28nr62014SenseWon∈g,hetF≤ξMod∪lConceptendeSpaarwon∈g.Dederdeconceptengolfbetrof∈eerste∈stantiedeβalbaarheidendeprijsvandewon∈≥n.Ditlaatstevertaaldezichmetname∈eenaanbodvanwon∈≥nmetbeperkteafmet∈≥n.DEHUIDIGECONCEPTENGOLFAlsheteconomischnietv∞rdew∈dgaat,lijktconceptbouwdusdeoplossing.Inhetver≤denlagbijnieuwbouwhetperspectiefvaakopdekortetermijnenb≤ekertewe∈igperspectiefv∞rdelan≥termijn.Dewon∈≥ndie∈dejarentachtigvol≥nshetbasisconceptwerden≥bouwd,heenvanwe≥hunafmet∈≥n(250m?)maareenbeperktaomoderendvermo≥n.Degs√chali≥→epassingvandezeconceptenb≤efdaard∞rachterwe≥.Opditmomentzijnwebezigaandevierdegolfconcepten.Dieisdeelsv∞rt≥komenuitdegroteopgavevandeVINEX-wijken,waarv∞rdeopgaveisverschovenvaneenvraag≥st∪rdenaareenaanbod≥dre-venmarkt.Hetgaatoverdezoek→chtnaarwatuniekisenwatrepetitieis.Of:watva<b∈≠nhet(schets)ontwerpenwatkannog∈÷idueelwordenbepaald?Watopva<,isdathetbijdehuidi≥conceptenv∞ralgaatoverhetbouwprocesendatdevisieofhetachterlig≥ndeideeverdernaardeachtergrondis≥schoven.Alseraleenmotiefachterhetconceptzit,ishetvaak??nspecifiekmotief.Denkdaarbijaaneene≠r-gieconcept,eenondeρudsconceptofeenconcept≥s→eldops≠lbouwen.Bovendiengaanconceptenνnietuitsluitendmeerovernieuw-bouw,maar∞kkomenerverbeterconceptenv∞rdebestaandebouw.KEUZEMOTIEVENInhetwoudvanal≤aanwezi≥conceptenishetsomsl∗igoptemakenofietsνechteenconceptofv∞raleenmarket∈guit∈gis.Ineeneerderever≥lijk∈gvan¬entienhedendaagseconcepten4isbekekenwelkemotievenaaneenconceptzijnverbonden.Hetisnietverbazenddatkwaliteitenstandaardisatiebovenaanstaan(fig.2).Debouwzieteenconceptalseenprojec→verstij≥ndebenader∈g,waar∈80%vanhetplanendewerkzaamhedenalbekendisendelaatste20%dientteworden∈≥vd̲.Datbetekentdatje∈het∏uctiepro-ces∨lmeerkuntstandaardiserenmetals≥volgeenbeterekwaliteit.Nietal≤enbijdehuidi≥opgaveisdithet≥val,∞kbijdeeerstedrieconceptgolvenwasstandaardisatieeenv∞rwaardeommeerengoed-koperteku∩enbouwen.Alstweedeenderdemotiefwordene≠rgieenkeuzemo≥lijkheden≥noemd.Datzijnmotievendieechteenversχlku∩enmaken∈hetvisieaanbod.Denkhierbijaanwon∈≥nmeteenlaage≠rgieverbruikofzelfse≠rgie-νl-won∈≥n,maar∞kmo≥lijkhedenv∞reenei≥n∈vl̲∈gd∞rdebewo≠rofopdracht≥ver.Bij∨lconcepten≤unthetconceptmaarop??nmotief,terwijleenconceptei≥nlijkeenverhaalmoetzijnwaareenpassendebouwtechniekbijis≥zocht.Depraktijklijktsomsweleensandersomtewerken:eriseenbestaandebouwwijzeendaarwordteenmotiefbij≥zochtomhetalsconcept∈demarkttezeen.Missχenli>daarwelhetonderscheidtussenwon∈gconceptenenconceptwon∈≥n.Devisieachterhetconceptis∈∨l≥val≤nster-kerdande∈÷idue≤motieven;hetwordteenopzichzelfstaandmerk,eenimagodatmensenkanaanspreken.Meteensterkevisiekunjedeb∞dschapoverbren≥nwaard∞rdeklantjouwconceptkiest.Fig∪r1.Hetaantal≥reed≥komennieuwbouwwon∈≥ntussen1900en20154In2013verzameldeenver≥≤ekBouwhp̲Groepvan¬entienbedrijvende≥≥vensoverhunwon∈g-concepten:1.BaseHome,Klokbouw,2.Basiswo≠n,Tree,3.Designyourownlife,Ikea,4.E+Revital,consortiumE+enEBU,5.Facet-methode,VanWij≠n,6.HSG-won∈g,Huybre>sRelouSysteembouw,7.Wenswo≠n,Heijmans,8.Huisva∩u,P≤>-Vos,9.I∩oConceptBouwen,BVRGroep,10.iQ-won∈g,Ball∗Nedam,11.LekkerEIGENhuis,ERATBI,12.Lighthouse,K∈gspan,13.Optio,VanWanr∞ijBouw,14.PlusWo≠n,VolkerWessels,15.PSC-bouwconcept,DuraVermeer,16.Tren→-concept,NijhuisBouw,17.ActiveHouse,VeluxenDanfoss,18.Cataloguswon∈g,VDMWon∈≥n,19.W&R,BAMWon∈gbouw.Fig∪r2.Dezwaartevandezevenmotievenv∞rconceptenvol≥nsaanbiedersprogrammanr6201429BEPALINGVANM∃RW∀RDEIndehuidi≥marktmoetal≤szogoedk∞pmo≥lijk.Erzijndan∞k÷ersenieuwbouwconceptenvanminderdan90.0005perwon∈g.Dezeprijs≥ldtechterv∞rdebasis-ofreferentiewon∈g,wantvervol≥nsiserruimtev∞reen∈÷idue≤∈vl̲∈g.Diverseoptieszoalseenextraverdieπng,dakkapelofuitbouwzijnmo≥lijk.Deprijsstij>danwel,waard∞rdeβalbaarheidvanhetconceptaf≠emt.Te≥lijkertijdzienwejuistdat∈detraditio≠≤bouwpraktijkdeprijs-kwaliteitveρud∈gverbetert.Ondermeerd∞rbeteresamenwerk∈gmaar∞kd∞rdatdemar≥sonderdrukstaan.Het≥volgisdatv∞reenver≥lijkˉekwaliteit,descheidslijntussenconceptenentraditio≠≤oplossin≥nvervaa>.Ookhierd∞rishetonderscheidtusseneenconceptwon∈geneenwon∈gconceptnieta<ijddui∂ijk.Waaromkiesteenopdracht≥verv∞rhetaanbiedenvaneenconcept?Terugkijkendg∈gdeeerstegolfomheteffici?ntermakenenwasdetweedegolfsterk≥koppeldaan∈dustrialisatie.Indejarentachtigishet≤idendethemaheteffici?nter(k≤∈er)makenvandewon∈gbouwomzodeβalbaarheidtevergroten.Eens≠l≤blikopde¬entieneerder≥noemdeconcepten→ontdatkostenenuitvoer∈gss≠lheidopditmoment∨l≥noemdemotievenzijn.Opdiemanierziendebasis-kwaliteitenv∞ral∈deuitvoer∈gaseenniet∈dee∈dprestaties.Bijdekeuzevaneenconceptmoetjedan∞kv∞raldeafweg∈gku∩enmakenwatdemeerwaardeisenv∞rwiedie∫eressantis.Leverteenconcepteenbeterewon∈gd∞reenla≥ree≠rgiereken∈g,meer≥bruiks≥makofmeercomfort?Ofkaners≠l≤rworden≥bouwdenisdattemerken∈deprijs?V∞riedereaanpakva<welietstezeg≥n,maardevraagbepaa<noga<ijddev∞rwaardenv∞rdeverwacht∈g.NADRUKOPNIEUWBOUWDe∞rsprongvandevierdeconceptengolfli>zoals≥zegdgrotendeels∈deVINEX-opgave.In≥≥vend∞reenconstantevraagvaνitdeover-heid,heeftdiegolf≥≤id→tde→epassingvanbasiswoningen'. Werken
met een basiswoning zorgt ervoor dat er goedkoper, beter en meer kan
worden geproduceerd. Maar deze golf heeft slechts een korte piekperiode
gehad (circa tien jaar) en is in absolute aantallen niet te vergelijken met
bijvoorbeeld de half miljoen woningen uit de tweede golf. De economische
crisis heeft teweeggebracht dat de nieuwbouwvraag is teruggelopen tot
nog slechts 49.000 nieuwe woningen in 20136
. Momenteel wordt 59% van
de nieuwbouwwoningen (CBS Statline) gerealiseerd door projectontwik-
kelingsbouwers voor de markt (aannemers en ontwikkelaars). Dat is ook
de reden dat er zo veel concepten zijn; ieder ontwikkelende aannemer
heeft een eigen concept (fig. 3). Binnen die opgave is zeker plaats voor
woningconcepten, al is het maar om vanuit de aanbod gedreven markt
klanten te kunnen bedienen. Echter veel van deze concepten zijn enkel op
papier een concept en in de praktijk komt het neer op toch weer een tradi-
tionele aanpak.
DE TOEKOMST VAN CONCEPTEN
Maar de toekomst ligt niet langer in nieuwbouw; in bestaande bouw zit
maatschappelijk een veel grotere potentie. Het wordt daarmee relevanter
om concepten voor dit marktsegment te ontwikkelen. Dat betekent wel
dat er anders moet worden gekeken naar de bestaande voorraad. Nieuw-
bouw begint bij nul waardoor je vrij bent je randvoorwaarden zelf te bepa-
len. Bij de renovatieopgave ben je gebonden aan bestaande kaders en die
bepalen de oplossingsmogelijkheden. Dat betekent dat je een 1:1-oplos-
sing moet hebben die past binnen de bestaande kaders. Als de oplossing
te generiek is, ben je iedere keer maatwerk aan het maken en het woning-
concept wordt dan toch weer een conceptwoning.
De grote verscheidenheid aan bestaande woningen lijkt in eerste instan-
tie niet geschikt voor een conceptbenadering. Een indeling in bouwjaar
en woningtype geeft een eerste kader, maar is niet specifiek genoeg als
basis voor het ontwikkelen van een concept. Er zijn dan nog steeds te
veel variabelen over. Het is nodig verder te kijken naar bijvoorbeeld iden-
tieke componenten van een gebouw, dak, gevel of plattegrond. Op basis
van die herhalende componenten in de totale voorraad, kan wel een
concept worden toegepast dat aansluit bij de bestaande kaders. Zo zijn
de oplossingen voor een metselwerkgevel anders dan de oplossingen
voor een gevelvullende pui, ook al gaat het in beide gevallen over rijwo-
ningen uit de periode 1946-1964. Omdat er een 1:1-oplossing nodig is,
zijn er meer concepten nodig.
BELANGRIJKE THEMA'S
Begrip van de voorraad bepaalt of de toepassing van concepten haalbaar is.
Daarom is een andere benadering nodig voor het toepassen van concepten
in de bestaande bouw. De opbouw van de woningen moet helder zijn, want
dat bepaalt de kaders. Een beukmaat, een hellingshoek, een leidingstruc-
tuur, daar dient het concept een passend antwoord op te geven. De visie
die daaraan ten grondslag ligt, moet duidelijk maken wat de meerwaarde is.
Diverse thema's zijn de komende jaren specifiek van belang voor renova-
tie. Denk daarbij onder meer aan de kosten (inclusief onderhoud), keuze-
mogelijkheden en de rol van bewoners, differentiatie in het aanbod en
uitvoering in de serie van ??n. Concepten die zich richten op de bestaande
bouw moeten die thema's in de visie opnemen. In alle eerdere conceptgol-
ven lag de herhaalbaarheid (projectoverstijgend) ten grondslag aan andere
doelstellingen als kostenbesparing en effici?ntie. Ook bij renovatie gaat het
om het vinden van die herhaalbaarheid en het zoeken naar de juiste
gebouwfamilie, zodat daar oplossingen voor kunnen worden bedacht.
Tot slot geldt voor alle concepten dat wordt gezocht naar de projecto-
verstijgende oplossing. Dat betekent dus dat je niet alles achter elkaar
hoeft te doen, maar dat je ??n keer de oplossing bedenkt (het concept)
en die, met een beetje maatwerk, veelvuldig kunt herhalen. Je werkt in
de serie van ??n. Indien keer op keer toch weer (veel) aanpassingen
hierop moeten worden gedaan dan blijft het een conceptwoning. Maak
je die herhaling waar dan heb je een woningconcept.
Figuur 3. Aanneem-
som excl. btw per
woning bij een
bloklengte van vier
woningen, traditio-
neel versus
concepten
5
Investeringskosten exclusief grond en btw, prijspeil 2012.
6
Het CBS noemt 49.311 in haar cijfers. Dit aantal wordt nog in twijfel getrokken.
Essay, De Toekomst van de woningvoorraad
Traktaat
Reacties
Mert - Saxion 10 november 2021 12:16
Ik ben een student en zou het fijn vinden als ik het bericht zou kunnen doornemen. Met vriendelijke groet, Mert Acar