Bauhaus als grondlegger van systeembouw 36 ClassIQ De Duitser Walter Gropius was overtuigd van het nut van ge?ndustriali- seerde prefabricage als hulpmiddel om te komen tot de ontwikkeling van een homogene stedenbouw en architectuur. Hij heeft zich veelvuldig, eerst in Duitsland, en later in Amerika bezig gehouden met de mogelijkheden van ge?ndustrialiseerde prefabricage van woningen. In zijn zoektocht naar middelen om de architectuur verder te helpen, kwam prefabricage naar voren als bruikbaar integraal architectonisch middel. Gropius zag in dat de bouwtechniek, en de manier waarop een gebouw wordt gemaakt een on- losmakelijke invloed hebben op de verschijningsvorm van de architectuur. E?n team Volgens Gropius, in 1919 directeur van Bauhaus, moesten kunstenaars, ontwerpers en makers van een project als ??n team werken aan een zoge- noemd Gesamtkunstwerk. Meerdere malen heeft hij zich scherp uitgelaten over de drang van architecten om vooral bezig te zijn met meer individuele en egocentrische projecten. Ontwerpers moesten in zijn ogen juist am- bachtelijke vaardigheden ontwikkelen, maar tegelijk de potentie van ma- chines weten te benutten. Handwerk om prototypen te maken, machines om de producten industrieel te produceren. Gropius dacht dat daardoor een nieuwe harmonie tot stand kon worden gebracht. In zijn ogen was de machine niet meer dan de vervolmaking van een stuk handgereedschap, en voor het zinvol gebruik daarvan moest men het materiaal en de moge- lijkheden ervan goed kennen. De opleiding aan het Bauhaus was niet ge- richt op de vervaardiging van kunstvoorwerpen, maar meer op het ontwer- pen van prototypen voor industri?le massaproductie. Experimentele bouwsystemen Gropius was reeds vanaf 1910, toen hij bij Peter Behrens werkte, enthou- siast over prefabricage. Tijdens de Bauhaus-periode werkte hij samen met anderen, zoals Adolf Meyer en Konrad Wachsmann, aan verschillende ex- perimentele bouwsystemen. Bekend is bijvoorbeeld het studieproject Baukasten im Gro?en uit 1923. Maar ook de Siedlung Dessau-T?rten uit 1927 met zijn geprefabriceerde rijenhuizen. Gropius stelde daar de indus- tri?le productie van de woning eenheden centraal. De rigoureuze rationali- satie leidde later tot behoorlijke schade. De woningen waren duur en be- vatten constructieve fouten. Konrad Wachsmann realiseerde in 1928 in Potsdam een huis voor Albert Einstein met het Christoph and Unmack- systeem. Een ander voorbeeld is het geprefabriceerde Kupferhaus uit 1931, dat bestaat uit panelen met een houten vakwerk en isolatie met aluminiumfolie, afgewerkt met koperen en Eternit-beplating. Bauhaus is een beweging die wereldwijd bekendheid geniet. Hij komt voort uit de Instelling voor onderwijs in de bouwkunst en de toegepaste kunsten, die in 1919 ontstond uit de fusie van de Kunst nijverheidsschool en de Academie voor beeldende kunst in Weimar. Walter Gropius ? een van de grondleggers van Bauhaus en fervent voorstander van prefabricage van woningen ? stond ook aan de wieg van de Europese systeembouw. ClassiQ Bauhaus als grondlegger van systeembouw Een huis met twee slaapkamers kon met de in de fabriek vervaardigde componenten in ??n dag door acht bouwers in elkaar worden gezet. Plattegrond van prefabwoning die Gropius en Wachsmann voor General Panel Corporation hebben ontworpen. Bauhaus als grondlegger van systeembouw 37 ClassIQ Jeroen van Nieuwenhuizen daarbij de kans op kieren. De connector maakte het mogelijk zonder schroeven, spijkers, bouten of lijm de panelen aan elkaar te bevestigen. Het enige gereedschap dat nodig was voor het hele bouwsysteem was een hamer om de connector te fixeren. Packaged House In februari 1942 waren de tekeningen van de verbindingen, de panelen, de wanden, het dak, de trappen en de ruimtelijke combinaties, die Wachs- mann in de kelder bij Gropius vervaardigde ? hij werkte er zeven dagen per week als een bezetene aan ? klaar. De werkzaamheden van Wachsmann in 1941 zouden de basis vormen voor de verdere ontwikkelingen van het Packaged House, de naam die aan het bouwsysteem werd gegeven. Wachsmann was de innovator, degene die de details maakte, die het plan helemaal uittekende. Gropius zorgde voor het theoretische raamwerk en voorzag het plan van het benodigde kader. Het resulteerde in een bouw- systeem voor verschillende woningtypen. Woningen die op een trailer van een vrachtwagen konden worden aangeleverd, en waarvan de assembla- getijd en het bouwafval aanzienlijk werden gereduceerd. Een huis met twee slaapkamers kon met de in de fabriek vervaardigde componenten in ??n dag door acht bouwers in elkaar worden gezet. Hoewel het idee in feite in 1942 klaar was, duurde het tot 1947 voordat de eerste huizen van de lopende band rolden. Wachsmann ontwierp ook het fabricageproces en de machines voor de General Panel Corporation in Bur- bank, Californi?. Doel van General Panel was tienduizend huizen per jaar te gaan produceren. Uiteindelijk zijn er minder dan vijfhonderd huizen gebouwd met dit systeem voordat de fabriek in 1950 failliet ging. Proble- men met bouwregelgeving, financiering, distributie en de machines voor de fabriek werden het Packaged House uiteindelijk noodlottig. Ook Lustron verging hetzelfde lot in 1950 met het metalen prefabhuizensysteem. Amerika Geprefabriceerde huizen zouden volgens de overlevering al in 1624 in Amerika hebben bestaan. Het betrof houten woningen die per schip uit Engeland waren verscheept. Een ander voorbeeld zijn de verplaatsbare huizen die tijdens de Gold Rush aan het einde van de negentiende eeuw per trein naar Californi? werden vervoerd. Vanaf de jaren dertig van de vo- rige eeuw kwamen de idee?n over geprefabriceerde woningen echter in een stroomversnelling. Er werden tussen 1935 en 1940 ongeveer 10.000 prefabwoningen in Amerika geproduceerd. Bijvoorbeeld de Lustron- huizen, op de markt gebracht door Carl Strandlund. Dit zijn huizen met een stalen frame en bekleed met gecoate panelen. Daarvan zijn duizenden exemplaren gebouwd tot 1950, toen het bedrijf failliet ging. Hoewel archi- tecten, zoals Richard Neutra, Le Corbusier, Gregory Ain en Kenneth Lind met prefabricage experimenteerden, was het Packaged House ? ontwik- keld door Konrad Wachsmann en Gropius ? destijds het enige geprefabri- ceerde systeem dat volledig ontwikkeld was. Connector Wachsmann emigreert in 1941 naar Amerika. Voor die tijd had hij al eerder een te prefabriceren bouwsysteem bedacht, maar dat was niet gereali- seerd. Gropius, die al in Amerika was, bood hem onderdak en al snel be- sloten ze samen te gaan werken. Wachsmann heroverweegt zijn eerder bedachte idee?n en werkt het systeem uit in 1941 tot een systeem be- staand uit tien standaardcomponenten. Belangrijkste onderdeel is de Me- tal Wedge Connector, een verbinding opgebouwd uit stalen platen. Het systeem met deze verbindingen verbond de modulaire 1 meter brede pa- nelen met elkaar tot een woning. Dit verbindingssysteem was geschikt voor verschillende configuraties van panelen, en zorgde er tegelijk voor dat de verbindingen luchtdicht werden. Iedere component past aan de vol- gende, en dat in allerlei verschillende configuraties. Vulstrips verminderden Walter Gropius (links) en Konrad Wachsmann op de bouwplaats van een prefabwoning.