Het vijfjarige nationaal programma Building Balance startte in 2023 om de transitie naar een biobased bouweconomie te versnellen. Building Balance stimuleert en ondersteunt 'ketens van land tot pand'. Na twee jaar is het tijd voor een tussenbalans met twee betrokkenen: hoe verloopt de missie in de praktijk? "Er ontstond een vibe."

In 2023 sprak Renda Magazine de twee founding fathers van Building Balance, Jasper van den Munckhof en Jan Willem van de Groep, over hun ambitie om biobased materialen gangbaar te maken in de bouw. Er was volgens hen een patstelling ontstaan: “Nu wacht de een nog op de ander,” zeiden ze. ‘Is er geen vraag naar biobased omdat er geen aanbod is? Of is er geen aanbod omdat er geen vraag is?’ Die patstelling wilden zij doorbreken door nieuwe ketens te stimuleren. “Als we boeren, verwerkers en bouwers in beweging krijgen en vraag en aanbod met elkaar in balans brengen, dan komt het goed,” was hun overtuiging twee jaar geleden.
Sindsdien ondersteunt Building Balance in vijftien regio’s door heel Nederland lokale ketens. Ligt het programma daarmee op koers? Welke obstakels zijn overwonnen en welke lessen geleerd? Twee medewerkers van Building Balance blikken terug en kijken vooruit: bouwactivator Marjet Rutten, en Rob Bogaarts, ketenregisseur Oost-Brabant en tevens activator Corporaties.

“Het is de afgelopen twee jaar stevig gegroeid,” vertelt Rob Bogaarts. “Zowel het aantal hectares vezelgewassen dat wordt verbouwd als het aantal bouwprojecten waarin biobased wordt toegepast.” Het doel van Building Balance is dat er in 2030 in totaal 50.000 hectare aan vezelgewassen wordt verbouwd in Nederland, die gebruikt worden in de bouw. Bij de start van het programma lag dat vele malen lager. Bogaarts: “We zijn heel aardig op weg naar dat doel. De verwachting voor de komende twee jaar is dat het exponentieel groeit.”
Marjet Rutten: “Dat komt ook doordat de vraag in de lift zit. Vorig jaar werden er 1.550 woningen biobased gerenoveerd. Dit jaar is het doel drieduizend en dat worden er waarschijnlijk zo’n vierduizend. Voor volgend jaar is het doel tienduizend. Dus de pilotfase, waarin we kinderziektes opsporen en oplossen, die zijn we voorbij. Nu zitten we in de opschaling.”
Is daarmee de patstelling die Van den Munckhof en Van de Groep beschreven doorbroken en de balans gevonden? “Het is keer op keer zoeken naar een nieuwe balans,” legt Rutten uit. “De landbouwkant groeide de eerste twee jaar relatief gezien harder dan de vraagkant. Dus nu is het zaak dat we de vraag stimuleren. Dat opdrachtgevers het willen hebben, bouwbedrijven het toepassen en er fabrieken zijn die het kunnen verwerken.”

Dat stimuleren van de vraag gebeurt onder meer via commitmentverklaringen die Building Balance aangaat. “Daarmee conformeren partijen zich aan onze doelen,” zegt Rutten. “Wij hebben de bekende 30-30-30-doelstelling. Voor de renovatie houdt dit in dat in 2030 minimaal 30 procent van het toegepaste isolatiemateriaal biobased is. Veel partijen zeggen: wij willen wel verder gaan. We hebben nu met ruim 250 partijen een commitmentverklaring gesloten, waaronder tachtig woningcorporaties.”
Rob Bogaarts beschrijft de details van zo’n verklaring. “In Zuid-Nederland vroegen we bijvoorbeeld woningcorporaties het commitment om in vijf jaar van traditionele isolatiematerialen naar 100 procent biobased te gaan. Het eerste jaar 5 procent; dat durft elke corporatie wel aan. Daarna via 15 procent in het tweede jaar naar 35, 70 en uiteindelijk 100 procent. We gaven daarmee rust aan corporaties om te wennen aan het product. En ook om de gesprekken met hun ketenpartners te voeren, de onderhoudsbedrijven en bouwbedrijven.”

Bogaarts beschrijft hoe hij veel haakjes vond in het eigen beleid van corporaties om biobased te stimuleren. “Uiteindelijk begrijpen ze allemaal dat ze een maatschappelijke positie hebben om het systeem te veranderen van niet-duurzame materialen naar duurzame. Verreweg de meeste corporaties hebben dat ook in hun beleid staan.”
In Zuid-Nederland werden de eerste commitmentverklaringen gesloten met een groep van dertien corporaties. “Die ondertekening gebeurde tijdens een bijeenkomst in het provinciehuis waar ook de Woondeal werd gesloten. Alle corporaties van Brabant waren aanwezig. Toen zag je een fear of missing out ontstaan: corporaties stonden te popelen om ook te tekenen. Er ontstond een vibe: wij kunnen het verschil maken.”
Het enthousiasme voor biobased verbaast Marjet Rutten niets. “Ik houd me al mijn hele werkzame leven bezig met innovatie in de bouwsector, en ik heb nog nóóit een thema meegemaakt waar zoveel positiviteit omheen hangt. Het voelt voor bijna iedereen goed. Je ontwikkelt een nieuw verdienmodel voor boeren, je zorgt dat de grond beter wordt, we minder CO₂ uitstoten, je doet wat voor gezondheid, voor je medewerkers, voor de mensen die erin gaan wonen, voor de natuur, je bent geopolitiek meer onafhankelijk. De voordelen raken zóveel gebieden…”

Rob Bogaarts is trots op de stappen die de eerste twee jaar zijn gezet. Maar, waarschuwt hij: “We moeten oppassen dat we geen oude wijn in nieuwe zakken doen. Want het is een heel nieuw proces. Je hebt te maken met een lokale partij die levert: de boer. En die heeft geen buffer, geen opslag. Waar bouwers doorgaans just in time werken qua logistiek, moeten ze nu werken met een voorraadsysteem.”
Partijen moeten wennen aan die verandering. “In Brabant doen we dat onder het motto: van convenant naar community,” zegt Bogaarts. “Zodat we toegaan naar een situatie waarin het belang van de boer wordt gewaarborgd. Ik ben nu in Oost-Brabant intensief bezig met het smeden van die communities, samen met onder andere de provincie. Zodat een aantal grote partijen als een cirkel om de boer heen gaat staan om hem zekerheid te bieden.”

Een van de eerste praktische hobbels voor Building Balance was het certificeren van biobased materialen. Hennepmaterialen waren al gecertificeerd, maar stro en miscanthus nog niet. Rutten: “Als je schaal wilt maken, is certificering noodzaak. Want je wil gewoon dat het goed en veilig is.” Building Balance werkt met deskundigen die white label-certificeringen regelen, legt Rob Bogaarts uit: “Dan is het niet op één individueel product van toepassing, maar op de hele keten.”
Vervolgens kun je werken aan het bestendigen van het vertrouwen binnen de ketens. Hoe je dat doet? “Je moet het zien als een olievlek, bij gebrek aan een milieuvriendelijk woord,” lacht Rutten. “Je hebt eerst een paar pioniers die het gaaf vinden om wat anders te doen. Die experimenteren. Vervolgens krijg je steeds meer partijen die erom vragen. Dat merk je nu al in de markt. En zo wordt de groep die het geprobeerd heeft steeds groter.”
Zowel Rutten als Bogaarts benadrukken dat de bouwsector het niet fijn vindt om risicovolle nieuwe dingen uit te proberen. Rutten: “In de bouw wil iedereen zijn eigen pilot draaien. Corporaties idem. Zelfs als een andere corporatie iets al honderd keer heeft gedaan, wil de volgende het toch eerst één keer zelf proberen. The proof of the pudding is in the eating.”

Welke biobased toepassing groeide de afgelopen twee jaar het hardst? “Dakisolatie voor het hellend dak,” zegt Marjet Rutten stellig. “Van binnenuit of van buitenaf, met stro, vlas of hennep. Dat kan in voorkomende gevallen zelfs nu al kostenneutraal. Renovatie van het hellend dak zou ‘biobased, tenzij’ moeten zijn.” Ook Rob Bogaarts noemt dit ‘een no-brainer’.
Daarnaast zijn binnenmatten – een alternatief voor de metal stud wand bijvoorbeeld – klaar voor opschaling. Het uitwisselen van het isolatiemateriaal voldoet aan de brandeisen en de mogelijkheden voor het vervangen van het stud en de platen is de volgende stap. De kalkhennep vloer is getest en gepilot. Die moet alleen nog gecertificeerd en dan kan ook die aan zijn triomftocht beginnen.
Het einddoel van Building Balance is dat het zichzelf opheft en de markt het overneemt. Om dat te bereiken is voor Rutten ‘focus’ een sleutelwoord. “We moeten zeggen: dit zijn de producten waarin we geloven. En daarvoor zorgen we dat alles klopt.” Daarnaast is het cruciaal dat de Nederlandse industrie zich op biobased toelegt. “We willen fabrieken in dit land hebben staan,” zegt Rutten. “Wat nu gebeurt is dat we bijvoorbeeld in Nederland hennep telen, waarvan vervolgens elders in Europa wol wordt gemaakt. En transport betekent extra kosten en extra uitstoot. Dat willen we niet. Als we voldoende volume hebben loont een fabriek in Nederland. Dat volume gaan we de komende tijd voor elkaar boksen.”
Ook Rob Bogaarts is optimistisch over de toekomst van biobased. “Als je ziet wat er in twee jaar tijd is gebeurd… Dat grote industriële partijen die alleen met traditionele bouwmaterialen bezig waren, naar ons toekomen en zeggen: wij zien de vraag veranderen, dus wij moeten ook. Als diezelfde dynamiek nog eens twee jaar doorzet, dan is er gigantisch veel bereikt.”