Nederland kent vele voorbeelden van zelfbeheer van bewoners, die aantonen dat die bewoners prima in staat zijn om zelf het beheer van woningen en voorzieningen uit te voeren. De opgedane ervaringen met zelfbeheer bieden kansen voor zowel woningcorporaties als de participatiesamenleving.
collectieve wens als redding voor corporaties20 nr 1 2014
collectieve wens
als redding voor corporaties
In de jaren tachtig en negentig zijn allerlei initiatieven ontstaan waarbij
bewoners in collectief verband het beheer van woningen en/of voorzie-
ningen op zich hebben genomen. In sommige gevallen was de aanlei-
ding het wegvallen van de verhuurder, zoals bij WoonWijkVereniging De
Volharding in Capelle aan den IJssel. Daar nam de huurdersvereniging
het initiatief om het beheer over te nemen, uit overtuiging dat de bewo-
ners het beter konden. In de meeste gevallen echter was de aanleiding
positief; bewoners die zelf vorm wilden geven aan de invulling van
wonen en/of werken. Soms gebeurde dat volledig op eigen kracht,
door middel van een eigen financiering of lening. Maar vaak is samen-
werking gezocht met een woningcorporatie, omdat het in Nederland
niet mogelijk is om zelf een toegelaten instelling te worden. Dit in
tegenstelling tot voorbeelden van zelfbeheer in het buitenland zoals de
housing cooperatives (co-op) in het Verenigd Koninkrijk en Canada.
nederland kent vele voor-
beelden van zelfbeheer van
bewoners, die aantonen dat
die bewoners prima in staat
zijn om zelf het beheer van
woningen en voorzieningen
uit te voeren. de opgedane
ervaringen met zelfbeheer
bieden kansen voor zowel
woningcorporaties als de
participatiesamenleving.
tekst trevor james, senior adviseur
vannimwegen
paulthielen
Ecologische woningen in de duurzame wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg (lees meer op pag. 30)
collectieve wens als redding voor corporaties nr 1 2014 21
collectieVe wens
Als bewoners besluiten om een zelfbeheerproject op te pakken, gebeurt
dat vanuit een welbegrepen eigenbelang. Bewoners worden (collectief)
wijzer van het zelf uitvoeren van (de besluitvorming over) beheer. Soms
komt dat tot uitdrukking in de woonlasten, maar vaak ontstaat vooral een
andere kwaliteit van leven dan gangbaar is in een reguliere huur- of koop-
woning. De aanleiding tot het nemen van initiatief voor zelfbeheer was en
is vaak divers. Het gaat meestal om combinaties van motieven. In alle
volgende gevallen is de wens om iets collectief te regelen essentieel
geweest voor het slagen van het zelfbeheer. Een greep uit de vele voor-
beelden, elk met een eigen verhaal en motieven:
Kraakpand legaliseren: De Paap 's-Hertogenbosch, Tetterode
Amsterdam, Sandwijk De Bilt;
Uitverkoop door een belegger: De Gouden Matselaar Hoorn;
Ecologisch bouwen: Het Groene Dak Utrecht, EVA-Lanxmeer
Culemborg, De Waterspin s-Gravenha≥;W∞n≥meenschapv∞rsenioren:NieuwWedeAmer∞rt;Comb∈erenvanwo≠nenwerken:DeRefterUer≥n;Hetrealiserenvanwon∈≥nv∞r⋆ters:DeNieuweBlauweRoerdam;Gemeenschappelijkwo≠nmet≥deelde≥meenschappelijkev∞r-zien∈≥n:CentraalWo≠n-projectend∞rheelNederland.gRadaties∈oRganisatieDevormwaar∈zelfbeheerwordt≥realiseerd,bepaa<demanierwaarophetbeheerwordtuit≥voerd.Daarbijzijntweeh∞fdstromenteonderke∩en:1.Hetzelfbeheercomp≤xisei≥ndomvaneencorporatieenhetbeheerwordt(≥dee<elijk)uit≥voerdd∞reenbewo≠rscol≤ctief.Dezeconstructiewordtmeestaldemoeder-dochterrelatie≥noemd;2.Hetcomp≤xisei≥ndomvaneenbewo≠rscol≤ctief(eenvereni-g∈gofeenco?peratie).Bijdemoeder-dochterrelatiesishetbasispr∈cipe:decorporatieverh∪rthetcomp≤x∈zijn≥heelaaneenverenig∈gofsticht∈g,dievervol≥nsdewon∈≥nverh∪rtaande≤den.Ineenbeheercontractwordenafspraken≥maaktoveriedersverantw∞r∂ijkhedenzoalsh∪r∈n∈g,won∈>oewijz∈g,da≥lijksondeρudenplanmatigonder-houd.Inhetal≥meenblijfthetplanmatigondeρudbijdecorporatie(ei≥naar)envoerthetbewo≠rscol≤ctiefdeanderetakenuit.Daar∈zijnversχl≤nde∇atiesmo≥lijk.Bijv∞rbeeldbewo≠rsverenig∈-≥nwaarvande≤denrechtstreeksvandecorporatiehuren,waarbijdeverenig∈guitsluitendverantw∞r∂ijkheiddraa>v∞r≥meenschap-pelijkev∞rzien∈≥n.Zoalseenruimteoftu∈bijHetGroe≠Dak∈Utrecht.Maarerzijn∞kverenig∈≥ndiedeverantw∞r∂ijkheiddra≥nv∞ral≤beheertaken,won∈>oewijz∈getcetera,en??nkeerpermaanddeh∪rv∞rhetcomp≤xovermaken,zoalsVerenig∈gWo≠nWerkenPander∈′s-Gravenha≥(≤esmeeroppag.28).Veelvandeprojectenv∞rcentraalwo≠n,≥meenschappelijkwo≠nenw∞n≥meenschappenv∞rsenioren(∈→taalnaarscˆt∈geenpaarhonderdprojecten),zijn∈samenwerk∈gmeteencorporatieontwik-keld.Debewo≠rszijnverantw∞r∂ijkv∞rhetbeheerendeexploita-tievan≥meenschappelijkev∞rzien∈≥n,zezijnlidvandeverenig∈genh∪rderbijdecorporatie.Sommi≥projectenke∩eneenmixvank∞p-enh∪rwon∈≥n.Indat≥valzijnal≤bewo≠rslidvandeverenig∈gv∞rde≥meenschappelijkev∞rzien∈≥n,endeh∪rdershurenvaneencorporatie.Erzijn∞kzelfbeheerprojectenwaarbijhetei≥ndombijhetcol≤ctiefli>ofwaarbijde∈÷idue≤≤denei≥naarzijnvaneenappartementofeenappartementsrechtheen.Demeestgangˉerechtsvormiseenverenig∈g,hoeweleenco?peratieveverenig∈g∞keenmo≥lijkheidis.Daarwaarsprakeisvan≥splitsteappartementenis∞keenVereni-g∈gvanEi≥narennodig.V∞rhetverwervenvanhetei≥ndomzijnerversχl≤ndemo≥lijkheden.Inhetver≤denzijnwe≤ens≤n∈≥nverstrektd∞reencorporatie.Deco?peratieveverenig∈gofeenverenig∈gtrekteen≤n∈gaanomdeaank∞penofde(ver)bouwtef∈ancieren.DeNijmeegsew∞nverenig∈≥nzijnhiervaneengoedv∞rbeeld.Hetbetreffenrelatiefk≤∈eenv∞rnamelijks≤chtsenke≤won∈≥nperverenig∈g.Dew∞nverenig∈gk∞pteenpandwaarnade≤denvandeverenig∈gmede-ei≥naarenofh∪rderzijn.hetgroe≠dakGemeenschapsruimtehetTu∈huisvanecologischewijkHetGroe≠Dak∈Utrecht(≤esmeeroppag.28)col≤ctievewensalsredd∈gv∞rcorporaties22nr12014eentij∂ijkiets?Zelfbeheeriseenvormvandirectesolidariteit;jebentsolidairmetjemedezelfbeheerders.Datkansomsvergaan.Bijv∞rbeeldd∞rhetaanpassenvandeh∪rnaarh∞>evanhet∈komen,ofd∞rsamenv∞relkaartezor≥n.Deorganisatievormbiedtmo≥lijkhedenomna∗hetwo≠n∞kanderezakentere≥≤n.Tedenkenisaanhetaanschaffenvanzo∩ecol≤c→ren,het∂envan≥reedschapofhet≥zamenlijk∈kopenvane≠rgieendiensten.Alsbewo≠rshet∈itiatief≠menomeenproject∈zelfbeheerte⋆-ten,wordthet∈itiatiefd∞rprofessionalsnietzeldenmetscεsbegroet.Zijstel≤ndevraagofmensendatku∩enenhoelanghet∈itiatiefzalstandhouden.Iszelfbeheernietietstij∂ijks?Nee.Hetiso±erkelijkhoe∨lprojectend∪rzaamzijn.In2013heeftzowelHetGroe≠DakalsDeVolhard∈ghaar20-jari≥jubi≤um≥vierd.DeRefter∈Uer≥nbestaatal31jaar.Vandeprojectenwaarbijik∈hetver≤denbetrokkenben≥weest,isdeovergrotemeerderheidnoga<ijdspr∈g≤vend.Dit≥ldtnietal≤env∞rdezelfbeheerprojecten∈Nederland.Bijnaal≤housingc∞perativeswaarmeeik∈deperiodevan1976→t1981∈Londenwerkte,zijnnogactief.Devraagis:hoekomtdat?Hetantw∞rdli>∈debetrokkenheidenhetcol≤ctievebelang.Debetrokkenheidende≥meenschappelijkheidbiedenmo≥-lijkhedenom∈itiatieventeontpl∞ien,activiteitenteorganiserenensamente≤ven∈contactmetburenenmedebewo≠rs.Dezekarakte-ristiekenbevordereneencol≤ctief≥voelenverantw∞r∂ijkheid.Nietiederlidisactief.Veelgroepenconstaterendatereendrie∂∈giswaarbij??ndeelvandegroephetgoedwo≠nv∈dt,maarnietofnauwelijksactiefis;??ndeelisopaoepactief,bijv∞rbeeldalsactivi-teitenmoetenworden≥organiseerd;en??ndeelisactief∈best∪rencommissies.Dezever∂∈gisvaaknietstatisch,mensenwordenmeerofminWij regelen samen in ons eigen belang onze eigen zaken'.
Een goed voorbeeld van deze ontwikkeling is het broodfonds voor
zzp'ers of de eerder genoemde zorgco?peraties. Wat zelfbeheerprojec-
ten laten zien, is dat door directe solidariteit, een gemeenschappelijk
doel en lokale verankering, mensen prima in staat zijn om woningen te
beheren in vitale, kleinschalige gemeenschappen. In veel gevallen doen
zij dat beter en goedkoper dan grootschalige corporaties. Met respect
voor elkaar en waar nodig ook met zorg voor elkaar.
Hoewel zelfbeheer niet voor iedereen is weggelegd, vormt het voor een
deel van de huurders een prima alternatief tussen huren en kopen in.
Het biedt de mogelijkheid om eigen doelen te verwezenlijken en de
eigen woonsituatie (inclusief woonlasten) te be?nvloeden. In een tijd dat
corporaties (noodgedwongen) op zoek zijn naar nieuwe werkvormen en
liquide middelen, cre?ert zelfbeheer kansen. In een moeder-dochterrela-
tie kunnen besparingen op de beheerlasten worden bereikt in combina-
tie met meer verantwoordelijkheid voor de bewoners. Ook zou ? indien
er interesse is onder de bewoners ? een complex in ??n keer verkocht
kunnen worden aan een bewonersco?peratie. In beide gevallen geldt
dat de huurders zelf initiatiefnemer moeten zijn. Als corporaties bekend-
maken dat deze constructies tot de mogelijkheden behoren, zal een
deel van de huurders erop in willen gaan. Hoeveel huurders is niet te
voorspellen. Maar stel dat, net als in het Verenigd Koninkrijk met de
TMO's, 5 % ervoor kiest, dan gaat het om circa 120.000 woningen.
Zoals de Amerikaanse sociologe Nina Eliasoph stelt: "You can't grow
grass roots top down"; initiatieven van onderop kun je niet van bovenaf
initi?ren.
Bewonersvereniging Willemina in Amster-
dam deelt de balkons in het poortgebouw
(lees meer op pag. 26)
Reacties