2012 ENQU?TEENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TEENQU?TE THEMA DE BEWONER CENTRAAL renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201218 het samensmelten van ambities en wensen komen verwachtingen en meningen van corporaties en hun bewoners over verbeteringen aan de woning overeen? waar liggen nog belangrijke verbeterpunten? wat willen bewoners eigenlijk als het gaat om woningverbetering, en weten ze wel hoe dit aan te pakken? en de corpora- ties; weten zij wat bewoners willen? waar ligt voor hen nog een cruciale taak om bewoners te informeren over wat kan en mag? deze vragen kwamen aan bod in de renda renovatie enqu?te 2012, uitgevoerd in de corporatiesector door usp Marketing Consultancy. naast de focus op ambities van corporaties voor de korte en lange termijn wat betreft hun woningbezit, is dit jaar ook bewust gekozen om de link te leggen met de bewoner. in de vragen was er speciale aandacht voor energiebesparende maatre- gelen bij woningverbetering. de bewoner staat tenslotte centraal. ENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TE RENOVATIE ENQU?TE renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 19 tekst veerle forschelen-janssen, henri busker en tanya beliaeva, usp marketing consultancy OnderzOeksOpzet en -verantwOOrding De centrale vragen van het onderzoek zijn als volgt geformuleerd: Wat zijn de ambities van corporaties als het gaat om hun woningbezit op korte, middel- lange en lange termijn? Welke zaken zou de bewoner aan de woning willen verbeteren? Wat zijn de wensen (willen) en kennis (weten) van de bewoners aangaande verbeteren van de woning en energiebesparende maatrege- len? Wat denkt de corporatie dat de bewoner wil en weet over woningverbetering en specifiek daarin energiebesparende maatregelen? Wat zijn de rollen van de bewoner en de corporatie in het proces van woningverbete- ring? Hoeveel invloed wil de bewoner hebben en hoeveel invloed wil de corporatie geven? Is de bewoner bereid tot investeren in een betere kwaliteit of duurzamere woning? Op welke wijze is de bewoner bereid tot investeren, en is een huurverhoging een optie wanneer dit een verlaging van de ener- gielasten betekent? Welke rol kan de corporatie spelen in het stimuleren van bewoners om te investeren in een energiezuinigere woning? Hoe is het proces verlopen van gerealiseerde onderhoudsprojecten en wat zijn belangrijke aandachtspunten vanuit de bewoner richting de corporatie? Aan dit onderzoek hebben 102 corporatiepro- fessionals (vastgoedmanagers of beleidsbepa- lers) en ruim 300 huurders van corporaties in Nederland deelgenomen. Het onderzoek onder corporatiemedewerkers heeft telefonisch plaatsgevonden door het eigen callcenter van USP Marketing Consultancy. De ruim 300 corporatiehuurders zijn online ondervraagd via het consumentenpanel DeelUwMening.nl. Zowel corporatieprofessionals als huurders vormen een representatieve afspiegeling van de totale doelgroep in Nederland. woonbedrijf renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201220 72 procent van de corporaties heeft energiezuinige voorraad als belangrijkste ambitie 72% Voor 72 procent van de corporaties is een energiezuinige woningvoorraad de belang- rijkste ambitie als het gaat om het woning- bezit. Een energieneutrale woningvoorraad is voor de meeste corporaties nog een brug te ver, 2 procent noemt dit als ambitie. De ambitie voor een energiezuinige voorraad moet bij 66 procent van de corporaties v??r 2020 worden gerealiseerd. Adviseurs spelen een belangrijke rol bij het behalen van deze doelstelling; 55 procent zegt voor oplossingen een adviseur in te schakelen. De inkomsten uit de verkoop van bestaande woningen en nieuwbouwprojecten zijn door de problemen op de woningmarkt sterk teruggelopen. De grootste hobbel die corpo- raties moeten nemen om de ambities te verwezenlijken, is dan ook van financi?le aard. Voor 33 procent van de corporaties is het verhogen van de huur de manier om de ambities te kunnen verwezenlijken. De omslag van huur- naar woonlasten kan hierin wellicht uitkomst bieden en wordt ook door steeds meer corporaties toege- past; gemiddeld zegt 31 procent van de corporaties inzicht te hebben in de woon- lasten van haar huurders. Dit percentage zal gezien de ambities en financierbaarheid de komende jaren moeten gaan stijgen. Ook bewoners zien huur en energie nog vaak als twee aparte kostenposten (47 procent). 44 procent denkt al in woon- lasten. Een aanzienlijk deel van de bewo- ners (45 procent) vindt de huidige woning niet energiezuinig genoeg en bewoners zien met name kansen om dit te verbete- ren in de diverse vormen van isolatie (dak, muur en vloer). Voor deze verbetering leggen ze de bal bij de corporatie. Bijna 60 procent van de bewoners maakt zich ernstige zorgen over de stijgende energieprijzen en ongeveer de helft van de bewoners staat (zeer) open voor een huur- verhoging mits de energierekening met een gelijk aandeel daalt. Wanneer het saldo verder oploopt in het voordeel van de bewoner, neemt het percentage toe tot 70 procent van de bewoners bij 20 euro besparing per maand. Ook is nog ongeveer 1 op de 5 bewoners bereid 10 euro per maand meer te betalen voor energiebespa- rende maatregelen. Corporaties schatten deze interesse redelijk goed in, al zal er rekening gehouden moeten worden met de groep twijfelaars onder bewoners (15-16 procent). Een belangrijk onderdeel bij het aanbieden van energiebesparende maatregelen bij bewoners zijn de garanties op besparingen. Gelukkig werken steeds meer corporaties met rekenvoorbeelden en kunnen deze garanties ook steeds vaker gegeven worden door middel van de resultaten van pilotprojecten in de sector. Belangrijkste verbeterpunten voor wat betreft de woning zijn volgens bewoners de (uitrusting van) de keuken en de badkamer. Ze willen hier tot op zekere hoogte ook zelf een rol in spelen en zelf of in overleg keuzes kunnen maken, en stellen het zeer op prijs dat corporaties steeds vaker keuze- opties aanbieden. Comfortverbetering is de belangrijkste reden voor deze woningverbe- teringen. Ook is een groot deel van de bewoners bereid om eenmalig of middels een huurverhoging voor verbeteringen in de woning te betalen. Zowel voor bewoners als voor corporaties is het van belang dat de keuzeopties niet te beperkt, maar ook niet te uitgebreid zijn. Er dient een optimale mix gemaakt te worden met voor elk wat wils, maar (organisatorische) beheersbaarheid en betaalbaarheid voor bewoner en corporatie zijn minstens zo belangrijk. Renovaties die de afgelopen drie jaar het vaakst zijn uitgevoerd volgens de onder- vraagde bewoners, zijn het schilderwerk aan de buitenkant, het vervangen van cv-ketels en onderhoud aan keuken, toilet en badkamer. Waar de informatievoorzie- ning voorafgaand aan het traject door de bewoners als redelijk wordt beoordeeld, gaat het bij de communicatie tijdens het proces nogal eens mis. Ook over de tijds- duur van het uitgevoerde traject zijn zij minder tevreden. Duidelijke en eerlijke communicatie over de planning (ook als de planning niet gehaald wordt) is van groot belang op dit punt. Maarliefst 60 procent van de bewoners waarbij er vertraging is opgetreden tijdens het proces, geeft aan dat dit niet gecommuniceerd is. Een eerlijke communicatie over wat kan en niet kan, oftewel het managen van verwachtingen zodat bewoners niet onnodig teleurgesteld worden, wordt ook als belangrijk gezien. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat het goed maken en nakomen van afspraken essentieel is voor een goed verloop van het proces. Dit geldt zowel voor afspraken met bewoners als tussen de aannemer en de corporatie. Eerlijkheid en tijdigheid zijn hierin kernbegrippen. Na afronding geldt heel duidelijk: het eind- resultaat telt. 64 procent van de bewoners zegt dat het onderhoud aan de woning heeft geleid tot verbetering van het woon- comfort. Bij bewoners waarbij het onder- houd geleid heeft tot een huurverhoging, zegt het merendeel dat deze het waard is. Concluderend kan worden gesteld dat er de nodige ambities liggen bij corporaties, met name voor het energiezuiniger maken van de woningvoorraad. Het is een te prijzen ambitie en het aangescherpte energiecon- venant laat zien dat corporaties er ook werk van willen maken. De huidige financi?le situ- atie werkt echter als een rem en er zal dus gezocht moeten worden naar slimme oplos- singen en samenwerkingsverbanden. Verder verdienen het betrekken van bewo- ners en de communicatie en informatie rich- ting bewoners aandacht. Ook het denken in woonlasten in plaats van huur en energie als losse elementen kan hierbij helpen. Veel corporaties hebben al stappen gezet op dit gebied en het lijkt erop dat dit een vliegwiel- effect gaat hebben op de rest van de sector. Doorpakken is nu het devies. COnClusies en aanbevelingen Uit het onderzoek zijn de volgende conclusies en aanbevelingen te formuleren: renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 21 BETREKKEN PARTIJEN VOOR REALISEREN AMBITIES (volgens corporaties) Weet niet/geen mening Anders Platform31/Energiesprong Provincie Architect Installateur Aannemer Huurders/huurdersvereniging Advies-/consultancybureau Gemeente 41% 37% 29% 25% 12% 7% 7% 1% 35% 2% De corporatiesector staat volop in de schijnwerpers. Door de econo- mische crisis, overheidsmaatregelen en teruglopende woningverkopen is er minder geld beschikbaar. Tegelijkertijd wordt er nog steeds veel verwacht van corporaties, niet alleen op het gebied van woningen, maar ook bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, leefbaarheid in wijken, zorg en welzijn, veiligheid en het stimuleren van de lokale economie. De noodzaak voor het stellen van prioriteiten, het maken van scherpe keuzes, en het evalueren van acties, is dus zeer aanwe- zig. In het onderzoek, dat deze zomer onder corporatieprofessionals heeft plaatsgevonden, is dan ook gestart met de vraag wat de belang- rijkste ambitie is voor de corporatie als het gaat om het woningbezit. Oftewel: wat is de belangrijkste peiler van het strategisch voorraadbe- leid van de corporatie? Het antwoord was duidelijk. Bijna driekwart (72 procent) van de ondervraagde corporaties geeft aan dat een ener- giezuinige woningvoorraad d? ambitie is voor wat betreft het woning- bezit van de corporatie. Op grote afstand volgt het verwezenlijken van levensloopbestendige woningen (22 procent). Ook al gaat de ambitie om te streven naar een energieneutrale woningvoorraad het overgrote deel van de corporaties te ver, de sector laat met het aangescherpte energieconvenant wel zien er werk van te willen maken en er ook concrete doelstellingen aan te koppelen. Een energiezuinige woning- voorraad willen corporaties ook op redelijk korte termijn realiseren: 13 procent al voor 2015 en nog eens 53 procent na 2015, maar voor 2020. Bijna de helft zegt deze ambitie zelf te kunnen realiseren (45 procent), maar een iets grotere groep (55 procent) zegt ??n of meerdere adviseurs in te schakelen bij het realiseren van dit streven. Naast adviseurs noemen de respondenten ook de gemeente als belangrijke partij, huurders of huurdersorganisaties en aannemers (figuur 1). Het is al genoemd; de economische crisis, overheidsmaatregelen en teruglopende woningverkopen zorgen ervoor dat er minder geld beschikbaar is voor (extra) investeringen van corporaties. Meer dan de helft van de corporaties (56 procent) zegt dan ook dat de grootste obstakels op financieel gebied liggen. Ook de gebruikers en het gedrag van bewoners worden genoemd als obstakel. Oftewel, corpo- raties denken dat het moeilijk is de bewoners te overtuigen van het belang van het waarmaken van deze ambitie, en dat het moeilijk is ze zover te krijgen mee te investeren hierin. De resultaten van dit artikel bieden concrete handvatten om deze obstakels uit de weg te gaan en de ambitie van corporaties een stukje dichterbij te brengen. renOveren als belangrijkste Middel Het zal geen verrassing zijn dat corporaties tegenwoordig renovatie als eerste noemen als middel om de ambities wat betreft energiebe- sparing te halen. Sloop-nieuwbouw en ook nieuw te ontwikkelen loca- ties zijn wellicht het meest geschikt om energiebesparing in toe te passen, omdat energieneutraal bouwen tegenwoordig zeer goed mogelijk is. Echter door de economische crisis zit hier flink de klad in. Het aantal woningen dat de komende jaren gerenoveerd zal worden, overstijgt vele malen het aantal nieuw te bouwen woningen. Gemid- deld over de corporaties ligt het renovatiebudget op circa 8 miljoen euro per jaar. Het aandeel energiemaatregelen is hiervan 40 procent, een slordige 3 miljoen euro per jaar. Figuur 1 ENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TE RENOVATIE ENQU?TE woonbedrijf renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201222 Naast renoveren noemt ook ruim een kwart van de corporaties (26 procent) dat de ambities worden gehaald door te conserveren. Met andere woorden, het uitvoeren van planmatig onderhoud voor de korte tot middellange termijn. Dit zal met name het geval zijn bij de corporaties met een nieuwere woningvoorraad. Voor corporaties ligt het gemiddelde investeringsbudget voor conserveren ook rond de 8 miljoen euro per jaar. Het aandeel energiemaatregelen is weliswaar kleiner dan bij renovatie (27 procent), maar dit komt nog steeds neer op ruim 2 miljoen euro per jaar gemiddeld per corporatie. van huurlasten naar wOOnlasten Een derde van de corporaties (33 procent) geeft aan de ambities finan- cieel te kunnen realiseren door middel van het doorberekenen van de kosten aan de huurders, eenmalig of via het structureel verhogen van de huren. Een belangrijk element hierbij is het denken van corporaties en bewoners in woonlasten, in plaats van huur en energie als losse kostenposten te blijven zien. Wanneer de investering in de energiebe- sparende maatregelen leidt tot lagere energiekosten, kan wellicht de investering terugverdiend worden. Door het als ??n geheel te beschouwen, kunnen de investeringen misschien (gedeeltelijk) verre- kend worden in de huur. Gemiddeld zegt 31 procent van de corpora- ties inzicht te hebben in de woonlasten van haar huurders. Dit percen- tage zal, gezien de ambities en financierbaarheid, de komende jaren zeker moeten gaan stijgen. Ook bewoners dienen deze omslag te maken. 47 procent van de ondervraagde bewoners ziet huur en energie nog als twee aparte kostenposten, 44 procent denkt daarentegen wel al in woonlasten. En gezien het feit dat 45 procent van de bewoners de woning niet ener- giezuinig genoeg vindt en bijna 60 procent van de bewoners zich ernstige zorgen maakt over de stijgende energieprijzen, liggen hier kansen. De helft van de bewoners (50 procent) staat (zeer) open voor een huurverhoging mits de energierekening met een gelijk aandeel 47 procent van de bewoners ziet huur en energie als aparte kostenposten 47% roelsimons renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 23 Sta ik zeer voor open Sta ik voor open Sta ik niet voor open Weet niet/geen mening KOSTEN ENERGIE EN HUUR BIJ ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN (volgens bewoners) 16% 16% 34% 75% 67% 36% 22% 13% 16% 15% 16% 16% 2% 3% 29% 39% 7% 34% 31% 15% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Energierekening 30,- lager en huur 50,- hoger (saldo 20,- achteruit) Energierekening 30,- lager en huur 40,- hoger (saldo 10,- achteruit) Energierekening 30,- lager en huur 30,- hoger (saldo gelijk) Energierekening 30,- lager en huur 20,- hoger (saldo 10,- vooruit) Energierekening 30,- lager en huur 10,- hoger (saldo 20,- vooruit) KOSTEN ENERGIE EN HUUR BIJ ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN (volgens corporaties) 14% 18% 52% 73% 81% Energierekening 30,- lager en huur 50,- hoger (saldo 20,- achteruit) Energierekening 30,- lager en huur 40,- hoger (saldo 10,- achteruit) Energierekening 30,- lager en huur 30,- hoger (saldo gelijk) Energierekening 30,- lager en huur 20,- hoger (saldo 10,- vooruit) Energierekening 30,- lager en huur 10,- hoger (saldo 20,- vooruit) daalt. 15 procent weet het nog niet (figuur 2). Corporaties schatten dit goed in, want zij denken dat 52 procent voor deze optie openstaat (figuur 3). Wanneer het saldo verder oploopt in het voordeel van de bewoner, neemt het percentage toe tot 70 procent van de bewoners bij 20 euro besparing per maand. 16 procent weet het nog niet. Corporaties schatten de interesse van bewoners bij een besparing van 20 euro per maand wat hoger in (81 procent), wat betekent dat zij de groep twijfelaars minder groot inschatten. Van de bewoners is nog ongeveer 1 op de 5 (19 procent) bereid 10 euro per maand meer te betalen wanneer dit de woning energiezuiniger maakt. 15 procent weet het nog niet. Corporaties schatten dit percentage op 18 procent. Een belangrijk onderdeel bij het aanbieden van energiebesparende maatregelen bij bewoners zijn de garanties op besparingen. Gelukkig werken steeds meer corporaties met rekenvoorbeelden en kunnen de garanties ook steeds vaker gegeven worden door middel van de resul- taten van pilotprojecten in de sector. Samenwerking binnen en buiten de sector is ook op dit gebied dus zeer belangrijk voor het uitwisselen van resultaten op het gebied van besparingen die de energiebespa- rende maatregelen op korte en langere termijn opleveren. al jaren Op de gOede weg Renda en Platform31 hebben de wensen en kennis van bewoners in kaart gebracht, afgezet tegen die van de woningcorporaties. Ook hebben ze gekeken naar de impact van die wensen op de korte en lange termijn. Voor Faay Vianen B.V. bevestigt dit rapport dat wij al jaren op de goede weg zijn. Het valt me op dat corporaties graag de bewoners- belangen willen dienen z?nder het vastgoed uit het oog te verliezen. Hun ambitie ligt vooral bij energie- zuinige woningen. Ook voor bewoners is isolatie een belangrijk punt. Bij stijgende energielasten willen zij de huur kunnen blijven betalen. Veel bewo- ners vinden hun woning niet energiezuinig genoeg en willen betere isolatie. Zij gaan hier echter zelf geen geld in steken; bewoners zien dit als een taak van de woningcorporatie. Maar als door betere isolatie de energierekening daalt, zijn bewoners graag bereid om een hogere huur te betalen. Met andere woorden: investeren in isolatie loont. Dat past precies bij wat Faay Vianen doet. Onze focus ligt al 40 jaar op renovatie. Sterker nog, de renovatiemarkt ligt ten grondslag aan ons bedrijf: het is de basis van onze wand- en plafondsyste- men. Hierbij zijn corporaties een zeer belangrijke doelgroep. Na-isolatie met onze producten levert minimale overlast op voor bewoners, omdat al onze producten kant-en-klaar zijn. Daardoor zijn ze snel en in droogbouw te verwerken. En ze zijn nog zeer `groen' ook: onze producten zijn gemaakt van duurzame, hernieuwbare grondstoffen en kunnen eindeloos worden hergebruikt. In het rapport lees ik dat geluidsoverlast bij bewo- ners op de tweede plaats van verbeterpunten staat, een punt dat we dus evenmin uit het oog mogen verliezen. Ook hier bieden wij een oplossing voor. Wat verder naar voren komt, is dat bewoners veel waarde hechten aan verbetering van keuken en badkamer. Sinds kort bieden we een speciaal prefab renovatieconcept. In slechts ??n dag is de keuken of sanitairruimte gerenoveerd. Ook wat dit betreft sluit ons aanbod naadloos aan op de wensen van zowel corporaties als bewoners. Mijn conclusie is dan ook dat Faay Vianen al jarenlang op de goede weg zit. Monique de Vos-Faay, Commercieel directeur, Faay Vianen B.V. Figuur 2 Figuur 3 60 procent van de bewoners maakt zich ernstige zorgen over energieprijzen 60% renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201224 gedeelde verantwOOrdelijkheid Zoals hiervoor al bleek, zegt bijna de helft van de bewoners dat de eigen woning niet energiezuinig genoeg is. Een groot deel van de bewoners maakt zich zorgen over stijgende energieprijzen, maar het overgrote deel van de bewoners zegt geen idee te hebben van het energielabel van de eigen woning (82 procent). Deze informatie is wellicht wel bekend bij de corporatie, maar wordt blijkbaar niet of te weinig gedeeld met de bewoner. Het delen van deze informatie met de bewoner kan een belangrijke stap zijn in de bewustwording. Dat geldt voor besparingen die mogelijk zijn op dit gebied door grotere of klei- nere ingrepen in en om de woning, maar ook voor verandering van gedrag van de bewoner. Aan bewoners is verder gevraagd welke energiebesparende maatrege- len al zijn genomen in de woning en welke bewoners mogelijk in de toekomst willen gaan nemen. Uit figuur 4 blijkt dat spaarlampen veruit het meest toegepast zijn (87 procent). Dit is voor bewoners natuurlijk een kleine en relatief makkelijk te realiseren investering. Ook dubbelglas komt in de woning vaak voor (bij 80 procent van de ondervraagde bewo- ners). Aan de grotere ingrepen in de woning, zoals het plaatsen van zonnepanelen maar ook extra isolatiemaatregelen (vloer, muur, dak), is redelijk wat behoefte onder bewoners. Zij zijn echter niet van plan zelf op korte termijn actie te ondernemen op dit gebied, of ze weten niet hoe zij dit aan moeten pakken. Het initiatief ligt dus bij de corporatie. Vervolgens is aan de bewoners een aantal stellingen voorgelegd over energiebesparende maatregelen, energieprijzen en kosten. Aan corpora- ties zijn dezelfde stellingen voorgelegd, met de vraag daarbij hoe zij denken dat de bewoner deze beantwoord heeft. In figuur 5 zijn de resul- taten voor corporaties terug te zien, en in figuur 6 die voor bewoners. 82 procent van de bewoners kent energielabel eigen woning niet 82% Figuur 4 ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN IN DE WONING (volgens bewoners) 21% 22% 34% 37% 41% 47% 48% 49% 50% 51% 87% 4% 11% 3% 3% 16% 6% 11% 9% 7% 16% 13% 5% 33% 36% 22% 27% 26% 17% 26% 11% 18% 19% 19% 12% 3% 60% 43% 45% 47% 37% 30% 26% 32% 25% 25% 15% 4% 5% 2% 16% 80% 5% 4% 15% 21% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Aanbrengen zonnepanelen/ -collectoren/-cellen Vloerisolatie aanbrengen Koelkastthermometer Dakisolatie aanbrengen Muurisolatie aanbrengen Tochtstrippen plaatsen Waterbesparend toilet Groene stroom gebruiken Stekkerdoos met losse aan/uitknop Plaatsen HR-ketel Energiezuinige huishoudelijke apparaten Waterbesparende douchekop Dubbel glas Spaarlampen Reeds aanwezig Van plan te nemen Niet van plan om te nemen, maar wel behoefte Niet van plan om te nemen en geen behoefte roelsimons renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 25 woonbedrijf renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201226 Zeer mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Zeer mee oneens Weet niet/geen mening ENERGIE EN DUURZAAMHEID (volgens corporaties) 8% 10% 10% 49% 20% 6% 59% 51% 46% 20% 74% 43% 42% 16% 14% 24% 16% 8% 12% 16% 25% 16% 2% 4% 39% 40% 14% 2% 2%2% 2% 2% 2% 2% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% De bewoner vindt prettig, comfor- tabel en zorgeloos wonen belang- rijker dan inspraak te hebben hoe dit tot stand komt Bij energiebesparende maatrege- len wil de bewoner ge?nformeerd worden over technische aspecten De bewoner is bereid mee te denken met de corporatie, hoe ze samen de woningen kunnen verbeteren De bewoner is bereid energie- rekening aan corporatie te betalen, als totale kosten voor huur en energie dalen Het verlagen van het energie- gebruik is een gedeelde verant- woordelijkheid van de corporatie en de bewoner De bewoner is bereid meer huur te betalen in ruil voor energieverbe- terendemaatregelen, als daarmee zijn energierekening met minimaal hetzelfde bedrag daalt De bewoner maakt zich ernstige zorgen over de stijgende energieprijzen Zeer mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Zeer mee oneens Weet niet/geen mening 1% 1% ENERGIE EN DUURZAAMHEID (volgens bewoners) 21% 15% 9% 13% 13% 11% 21% 51% 26% 47% 40% 38% 46% 30% 38% 21% 41% 31% 40% 28% 32% 34% 29% 2% 19% 6% 10% 4% 13% 7% 4% 4% 7% 1% 4% 6% 6% 2% 4% 5% 4% 7% 4% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Indien mij besparingen worden beloofd wil ik dat hier ook garanties tegenover staan Ik vind prettig, comfortabel en zorgeloos wonen belangrijker dan inspraak te hebben hoe dit tot stand komt Indien er energiebesparende maatregelen worden genomen wil ik ge?nformeerd worden over technische aspecten Ik ben bereid mee te denken met de corporatie om te kijken hoe we onze woningen kunnen verbeteren Ik ben bereid mijn energie- rekening aan de corporatie te be- talen, als daarmee mijn totale kosten voor huur en energie dalen Het verlagen van het energie- verbruik van de woning is een gedeelde verantwoordelijkheid van de corporatie en de bewoner Ik ben bereid meer huur te betalen in ruil voor energiever- beterende maatregelen,als daar- mee mijn energierekening met minimaal hetzelfde bedrag daalt Ik maak mij ernstig zorgen over de stijgende energieprijzen Uit de resultaten blijkt, dat vrijwel alle corporaties (94 procent) het (zeer) eens zijn met de stelling dat het verlagen van het energiever- bruik een gedeelde verantwoordelijkheid is van corporatie en bewoner. Bij bewoners ligt dit percentage lager, 59 procent is het hier namelijk (zeer) mee eens en 32 procent antwoordt neutraal op deze vraag. Bij vrijwel alle stellingen geldt dat het percentage `neutraal' bij bewoners vaker wordt ingevuld, ten koste van `(zeer) mee eens'. Met andere woorden: de bewoner is nog afwachtender dan de corporaties denken. Verder geldt dat 41 procent van de bewoners zegt bereid te zijn meer huur te betalen als de energierekening evenredig daalt. Corporaties komen hier dicht bij in de buurt en denken dat de bereidheid op 49 procent ligt. De bereidheid om de energierekening aan corporaties te betalen als daarmee de totale kosten voor huur en energie omlaag gaan, ligt bij bewoners op 51 procent. 28 procent antwoordt hier neutraal. Corporaties schatten het percentage bewoners dat bereid is de energierekening aan corporaties te betalen wanneer totale kosten dalen op 69 procent. Er ligt dus nog een belangrijke taak voor corpora- ties om de groep twijfelende bewoners over te halen. Dit gaat met name om het informeren van bewoners in het algemeen, maar ook specifiek gericht op hun eigen huishouden. Het gaat dan om informatie omtrent het eigen energieverbruik en aanpassingen aan de woning, maar ook om een attitudeverandering. Namelijk bij bewoners de omslag maken van huur en energie als losse elementen, naar het denken in woonlasten. Garanties zijn hierin voor bewoners zeer belangrijk. 72 procent van de bewoners geeft aan dat ze garanties wil als er besparingen beloofd worden. Het feit dat bewoners zich zorgen maken over de stijgende energieprij- zen ? 59 procent is het (zeer) eens met deze stelling ? laat zien dat er mogelijkheden liggen. Zoals eerder genoemd kunnen rekenvoorbeel- den en best practices uit de sector (en daarbuiten) hierbij helpen, evenals informatie die op de specifieke situatie van de individuele bewoner inspeelt. Corporaties kunnen zo bewoners een handje helpen in het bewustwordingsproces, maar ook in de kennis die er op dit gebied is. Vervolgens kan samen de verantwoordelijkheid opgepakt worden. betrOkkenheid van bewOners De afgelopen jaren is er volgens bewoners met name onderhoud gepleegd aan de buitenkant van de woning (schilderwerk), de cv, en aan keuken, badkamer en toilet. Het initiatief voor het onderhoud lag volgens bewoners in de meeste gevallen bij de corporatie. Bij onder- houd aan de keuken, badkamer of toilet zegt ongeveer 1 op de 5 72 procent van de bewoners wil prestatiegarantie op besparingen 72% Figuur 5 Figuur 6 renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 27 diChter bij elkaar De renda renovatie enqu?te 2012 toont de spagaat tussen de terecht hoge ambities van corporaties, en de financi?le druk. Het antwoord van Wienerberger is inzetten op een collectieve langetermijnvisie, zowel qua duurzaamheid als de totale cost of ownership. Met de huidige (kerami- sche) bouwmaterialen en technolo- gie?n kunnen woningen zeker 100 tot 125 jaar meegaan. Dit is een funda- menteel andere visie dan een tijdshori- zon van 30 jaar. Integraal kijken naar verschillende bouwconcepten maakt kosten vooraf inzichtelijk. Fabrikanten kunnen hierin een grote rol spelen, als ze maar vroeg in het proces worden betrokken. Ketenintegratie ? nauwe samenwer- king tussen opdrachtgever, bouwer en fabrikant ? leidt tot oplossingen met een langere levensduur en hogere energetische waarden. Dit verbetert de verhuurbaarheid van woningen. Het onderzoek leert dat de corporatie vaak beslissend is over de buitenschil. Ons pleidooi tot ketenintegratie gaat verder: betrek ook bewoners in het proces, om ruimte te geven aan indivi- duele expressie. Er is esthetisch zo veel meer mogelijk in de buitenschil, gevel en dak met tal van kleuren, vormen en texturen van gevelbakste- nen en keramische dakpannen. Door- dachte materiaalkeuzes bepalen de uitstraling van woning en wijk. Het is onnodig om te melden dat dit bijdraagt aan het bezit en ook de verhuurbaar- heid. Gezamenlijke oplossingen zijn ook mogelijk bij het energiezuiniger maken. We onderschrijven de conclusie dat de bewoner moet beseffen dat een soms ingrijpend renovatieproces tot minder energiekosten en dus woonlasten leidt. Juist de schil vormt de basis voor comfort, leefbaarheid en energie- reductie. Het verduurzamen van bestaande bouw en het verhogen van de energieprestaties van gevel, wand en dak, dragen bij aan het gewenste integrale denken op de lange termijn. Betaalbare woningen en toekomst- waarde kunnen samenkomen. Dit gebeurt via het slim na-isoleren van gevels, of via het opnieuw opbouwen van de buitenschil met slanke stenen, waardoor bij een gelijke muurdikte de spouwmuur van extra thermische isolatie is te voorzien. Ook voor het (keramische) dak zijn legio slimme renovatieoplossingen met een lange levensduur beschikbaar. De grote winst van het onderzoek? Het brengt partijen dichter bij elkaar. Want dat is de echte conclusie. Tanja Bongers, Marketing manager, Wienerberger BV ENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TE RENOVATIE ENQU?TE woonbedrijf INVLOED OP WONINGVERBETERING (volgens bewoners) 10% 20% 54% 52% 50% 41% 15% 28% 17% 34% 6% 7% 2% 2% 13% 10% 10% 5% 3% 17% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% In zijn algemeenheid Gehorigheid van de woning Keuken Badkamer Bewoners bepalen maatregelen, corporatie zoekt binnen welke voorwaarden de maatregelen genomen kunnen worden Corporatie en betrokken bewoners overleggen samen, bewoners hebben ook beslissingsbevoegdheid Corporatie en betrokken bewoners overleggen samen, maar corporatie bepaalt Corporatie informeert betrokken bewoners, maar corporatie bepaalt Corporatie bepaalt zonder betrokken bewoners te informeren Weet niet/geen mening Bewoners bepalen maatregelen, corporatie zoekt binnen welke voorwaarden de maatregelen genomen kunnen worden Corporatie en betrokken bewoners overleggen samen, bewoners hebben ook beslissingsbevoegdheid Corporatie en betrokken bewoners overleggen samen, maar corporatie bepaalt Corporatie informeert betrokken bewoners, maar corporatie bepaalt Corporatie bepaalt zonder betrokken bewoners te informeren INVLOED OP WONINGVERBETERING (volgens corporaties) 20% 6% 17% 60% 20% 17% 42% 33% 29% 20% 21% 29% 65% 20% 17% 20% 60% 40% 33% 57% 42% 50% 57% 40% 57% 80% 67% 50% 40% 30% 33% 29% 17% 17% 14% 40% 21% 33% 17% 10% 17% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Ventilatie/zonwering Zonnepanelen/-collectoren/-cellen Cv-/HR-ketels Badkameronderdelen/sanitair Complete badkamer Keukenonderdelen Complete keuken Dak Inbraakveiligheid/verlichting Buitenkozijnen/beglazing Gevel Schilderwerk Isoleren van de woning Indeling van de woning renda special 2012/228 bewoners zelf het initiatief genomen te hebben. Onderhoud aan de schil (buitenkant van de woning en complex) is voor bewoners over- duidelijk het domein van de corporatie, evenals planmatig onderhoud aan cv's. Ook corporaties erkennen dat bewoners met name eigen initiatief tonen bij onderhoud aan keuken (40 procent) en badkamer (28 procent). Zij noemen met name isolatiewerkzaamheden als onder- houd dat voornamelijk door de corporatie wordt uitgevoerd (63 procent). Bewoners zijn over het algemeen redelijk tevreden over hun woning. De belangrijkste verbeterpunten liggen bij de algemene ruimten (netheid en beveiliging van algemene ruimten), bij isolatie (zowel geluid als warmte) en bij de uitrusting van keuken, badkamer en toilet. Bewo- ners noemen bij het verbeteren van badkamer en keuken met name dat het dan gaat om het verhogen van het comfort, respectievelijk 51 en 43 procent. Isolatie tegen gehorigheid is met name een wens om de leefbaarheid te vergroten door de overlast te verminderen. Voor de uitvoering laten bewoners de bal bij de corporatie liggen. Voor aanpas- singen op het gebied van isolatie zegt 80 procent van de bewoners dat corporaties dit moeten uitvoeren. Bij de badkamer ligt dit op 67 procent en bij de keuken op 55 procent. De meest ideale vorm bij onderhoud voor ruim de helft van de bewoners, is dat bewoners en corporatie in overleg gaan en dat bewoners ook mee kunnen beslis- sen. Bij onderhoud aan keuken en badkamer zegt ongeveer 1 op de 5 bewoners dat zij zelf de maatregelen moeten bepalen. De corporatie moet dan op zoek gaan binnen welke voorwaarden de maatregelen genomen kunnen worden (figuur 7). Logischerwijs gaan corporaties wat minder ver in het uit handen geven van onderhoud. Maar corporaties zijn zeker bereid om op het gebied van keuken en badkamer(onderdelen) huurders of een huurderscollec- tief meer inspraak te geven (figuur 8). Met als voorwaarde dat de corporatie uiteindelijk de eindbeslissing neemt. Met name qua buiten- schil en (technische) installaties willen corporaties de regie zelf in handen houden. Dit zijn ook elementen waarbij bewoners veel minder behoefte hebben om invloed uit te oefenen. Dit komt door gebrek aan (technische) kennis, maar ook doordat deze elementen veel minder (zichtbare) invloed hebben op de directe woning of woonplezier. bewOners willen invlOed Wanneer gekeken wordt naar de aspecten waarop de bewoner het liefst invloed wil hebben, blijkt dat ontwerp, functionaliteit en kleur veruit het belangrijkst zijn. Met name bij keuken en badkamer, de meest gewenste aanpassingen. Corporaties zeggen inderdaad ook dat bewoners invloed willen uitoefenen op het ontwerp en de kleur, maar onderschatten het belang van de functionaliteit voor de bewoner enigszins. Qua ontwerp of de inrichting zijn corporaties bereid de bewoner invloed te geven (56 procent). Bij invloed op kleur en functio- naliteit zijn ze hier een stuk minder toe bereid, respectievelijk 33 en Figuur 7 Figuur 8 ENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TE RENOVATIE ENQU?TE woonbedrijf renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 29 56 procent van de corporaties wil bewoner invloed geven op ontwerp en inrichting aanpassingen 56% Meer kOersen Op wOOnlastendenken De realisatie van de ambitie om de woningvoorraad energiezuinig te maken, komt sneller dichterbij door goed samenwerken in de gehele bouwketen. Met een team van opdrachtgevers, deskundigen en partners in ontwerp, uitvoering en lifecycle verantwoordelijkheid kan dit verwezenlijkt worden. Het sleutelwoord hierin is samenwerken met de gehele keten; van planontwerp, via installatie en realisatie, naar onderhoud en goede communicatie in de hele levenscyclus van de woning. Wie doet wat in het project, blijft betrokken en neemt zijn verantwoording voor het eindresultaat? Dat is waar we als markt op moeten koersen. Hiermee wordt de financiering eenvoudiger en kunnen de ambities voor een energiezuinige woningvoorraad, woonlas- tenreductie en comfortverhoging in ??n keer gere- aliseerd worden. De spil in dit proces is de bewoner. Want ten slotte gaat het om betaalbaar wonen in een verantwoord binnenklimaat, met wooncomfort en -plezier voor vele jaren. Bewoners vandaag de dag zijn mondig en energiebewust. Ook zij hebben wel degelijk een ambitie als het gaat om energiezuinig wonen. Indien de woonlasten substantieel dalen door woningen energiezuiniger te maken, zal de bewo- ner na garanties ook bereid zijn een hogere huur te betalen aan de woningcorporatie, blijkt uit het onderzoek. Hierbij is de communicatie naar en met de bewoners essentieel, om betrokkenheid in kwaliteit, gebruik en woonlastendenken ook daad- werkelijk te realiseren. Niet alleen vooraf, maar juist ook tijdens het proces en zelfs daarna. Woonlastendenken is het sleutelwoord. Het is echter nog ver weg en heeft veel aandacht nodig. Met de ketenpartners zal dit opgepakt moeten worden om kennis en ervaring op te doen. N?g meer samenwerken als marktpartijen om versnel- ling te krijgen. Fabrikanten kunnen opdrachtgevers met all-in concepten helpen hier duidelijkheid in te scheppen. Zodat vooraf de ambities, investeringen, kosten en baten inzichtelijk zijn, de bewoners tevreden zijn, ?n een energiezuinige woningvoor- raad daadwerkelijk binnen handbereik is. Jan Rijnbeek, Business unit manager Woning Renovatie Projecten, Itho Daalderop bouwhulpgroepbouwhulpgroep renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201230 16 procent. Meer invloed geven op deze elementen kan de tevreden- heid van de bewoner sterk vergroten, maar heeft ook risico's voor de verhuurbaarheid op langere termijn. Een tip hierbij is dat invloed geven niet hoeft te betekenen dat de bewoner volledig vrij gelaten wordt in de keuze. Het kan ook betekenen dat de bewoner een aantal opties voorgelegd krijgt (binnen het stramien wat voor de corporatie aanvaardbaar is). Dit blijkt ook uit figuur 9. Het merendeel van de bewoners kiest ervoor om binnen een compleet pakket een aantal keuzes te kunnen maken. Slechts een klein deel zegt geheel vrij te willen zijn in de keuzes. Wat betreft de kosten van woningverbeterende maatregelen zijn bewoners redelijk. Ongeveer een derde van de bewoners zegt eenma- lig mee te willen betalen bij een verbetering van keuken of badkamer, of zegt een huurverhoging van 2 of 5 procent ook nog redelijk te vinden. Bewoners willen dus best meebetalen voor verhoging van het wooncomfort. In het geval dat ze niet mee willen betalen, wordt met name genoemd dat het huidige niveau eigenlijk niet aanvaardbaar is. Bij verbetering op het gebied van isolatie van de woning zijn bewoners minder bereid mee te betalen. Dit wordt meer gezien als basisvoor- waarde voor een goede woning en dus als verantwoordelijkheid van de corporatie. Corporaties zijn hier sceptischer over en denken dat bewoners alleen willen betalen als er ook iets (geldelijks) voor terug- komt, bijvoorbeeld bij energiebesparende maatregelen. COMMuniCeren en afspraken nakOMen Onderhoud aan binnen- of buitenkant van de woning heeft tijdelijk invloed op het dagelijks leven van de bewoner. Het kan als zeer verve- lend ervaren worden. Uiteraard is de `last' die de bewoner ervaart afhankelijk van het type werkzaamheden. Bij werkzaamheden aan de schil of algemene ruimtes zal de bewoner minder overlast ervaren dan bij werkzaamheden in de woning zelf. Maar bij de verbouwing van een badkamer zal er weer meer overlast ervaren worden dan bij het opnieuw plaatsen van een cv-ketel in de zomer. Het hele traject start met het informeren en betrekken van de bewo- ners. Vooral dat laatste wordt soms vergeten. Bewoners worden vaak ge?nformeerd wanneer de plannen al vast staan. Maar wanneer bewoners of een afvaardiging van bewoners al in een eerder stadium betrokken worden, kan er tijdens het proces veel beter ingespeeld worden op wensen. Ook is de betrokkenheid van bewoners dan groter, waardoor mogelijke problemen voorkomen kunnen worden. 85 procent van de bewoners zegt ge?nformeerd te zijn via een brief 85 procent van de bewoners wordt via brief op de hoogte gesteld van renovatie 85% bouwhulpgroep renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 31 Kiezen voor 1 compleet pakket zonder verdere opties Kiezen voor 1 compleet pakket, met daarbinnen zelf keuzes maken Volledig zelf samenstellen en kiezen Weet niet/geen mening KEUZEMOGELIJKHEDEN BIJ WONINGVERBETERING (volgens bewoners) 10% 10% 59% 50% 71% 10% 23% 14% 21% 7%20% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Gehorigheid van de woning Keuken Badkamer INFORMEREN BEWONERS OVER RENOVATIE (volgens corporaties) 2% 7% 2% 9% 14% 57% 44% 53% 7% 7% 7% 18% 48% 78% 83% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Weet niet/geen mening Anders Brief door aannemer Persoonlijk bezoek door medewerker aannemer Website/internet Persoonlijk bezoek door corporatiemedewerker Brief door corporatie Informatiebijeenkomst Werkelijkheid Verwachting van de corporatie. Corporaties zelf noemen, naast een brief, ook vaak dat er een informatiebijeenkomst is geweest. 48 procent van de corporaties noemt dat er een persoonlijk gesprek is geweest tussen bewoner en medewerker van de corporatie. De corporaties verwach- ten dat bewoners dit persoonlijke gesprek zeer op prijs stellen en willen dit misschien vaker in gaan zetten (figuur 10). De informatieverstrekking voorafgaand aan de renovatie wordt door bewoners als redelijk beoordeeld. Corporaties hebben een goed beeld waar bewoners minder tevreden over zijn. Namelijk de invloed op keuzes die gemaakt zijn en de invloed van de bewoner op de uitvoe- ring. Deze elementen scoren allen onder de 6. In een vorige alinea is al gebleken dat bewoners meer invloed willen hebben of keuzes willen kunnen maken. Corporaties zijn hier wat huiverig voor, maar met het voorleggen van een aantal keuzeopties kan aan deze wens van de bewoner toch voldaan worden. Het vergt wellicht wat meer tijd in de voorfase, maar betaalt zich terug in de tevredenheid en het begrip van de bewoner tijdens en na het proces. Bij de informatievoorziening vooraf dient ook voldoende aandacht te zijn voor het effect dat de werkzaamheden hebben op het dagelijks leven van de bewoner. Moet deze bijvoorbeeld thuis blijven voor het onderhoud? Welke overlast zal de bewoner hebben van lawaai, stof en andere spullen? En biedt het tijdelijk verhuizen naar een andere woning wellicht uitkomst of vindt de bewoner het ondanks de overlast prettiger om in zijn eigen huis te blijven? Algemene elementen kunnen prima per brief of algemene informatiebijeenkomst worden gecommuniceerd, maar individuele wensen en mogelijkheden kunnen alleen in een persoonlijk gesprek meegenomen worden. Tijdens het onderhoud worden bewoners door zowel de corporatie als door de aannemer ge?nformeerd. Veel corporaties hebben de commu- nicatie tijdens het proces uitbesteed aan een externe aannemer. Alhoewel deze natuurlijk het beste weet hoe het met het onderhoud gaat, of de planning gehaald wordt en welke bijzonderheden er zijn, blijft het voor een corporatie wel belangrijk in de gaten te houden hoe deze communicatie verloopt. De aannemer communiceert en infor- meert namelijk ook namens de corporatie. En wanneer dit niet op de juiste manier gebeurt, wordt de corporatie hierop afgerekend. Onder andere ter evaluatie van aannemers door corporaties, doet USP Marketing Consultancy hier middels de Continue Klant Contact Moni- tor (CKC-Monitor) veel onderzoek naar. Figuur 9 Figuur 10 woonbedrijf renda special 2012/2 de renda renovatie enqu?te 201232 Bij de communicatie tijdens het proces blijkt het nogal eens mis te gaan. Deze wordt door bewoners namelijk het minst goed beoordeeld. Vaak gaat het al mis bij het feit dat bewoners niet weten wie de contactpersoon is tijdens het proces, dus met wie hij contact moet opnemen voor vragen of opmerkingen. Ook over de tijdsduur van het uitgevoerde traject zijn bewoners minder tevreden. Duidelijke en eerlijke communicatie over de planning (ook als de planning niet gehaald wordt) is van groot belang op dit punt. Maarliefst 60 procent van de bewoners waarbij er vertraging is opgetreden tijdens het proces, geeft aan dat dit niet gecommuniceerd is. Een eerlijke commu- nicatie over wat kan en niet kan, oftewel het managen van verwachtin- gen zodat bewoners niet onnodig teleurgesteld worden, wordt ook als belangrijk gezien. Tussentijdse contactmomenten met bewoners en aannemers zijn belangrijk in het volgen van het proces vanuit de corpo- ratie. En houdt daarbij in gedachten dat afspraak is afspraak, tussen alle partijen, corporatie, bewoner en eventuele aannemer(s). Door de ervaring van USP Marketing Consultancy met dit soort processen bij corporaties, blijkt dat het goed maken en het nakomen van afspraken essentieel zijn voor een goed verloop van het proces. Wanneer het toch niet mogelijk is een afspraak na te komen, leg dit dan op zijn minst duidelijk en helder uit. De corporatie moet zich inleven in de situatie van de andere partij, uitleggen waarom, en proberen te komen tot nieuwe afspraken die elke partij tevreden stelt. Eerlijkheid en tijdig- heid zijn hierin kernbegrippen. het eindresultaat telt Na afronding geldt heel duidelijk: het eindresultaat telt. 64 procent van de bewoners zegt dat het onderhoud aan de woning heeft geleid tot verbetering van het wooncomfort. Bij nog eens 23 procent is het gelijk gebleven. Bij bewoners waarbij het onderhoud geleid heeft tot een huurverhoging, zegt het merendeel dat deze het waard is. Verder zijn de meeste bewoners tevreden (7,3) over het gehele proces, de vrien- delijkheid van de medewerkers (7,4) en de kwaliteit van het eindresul- taat (7,3). Corporaties erkennen de bovenstaande aandachtspunten. Ongeveer een kwart van de corporaties denkt dat bewoners het minst tevreden zijn over de tijdige afronding van het project. Concluderend kan worden gesteld dat er de nodige ambities liggen bij corporaties, met name voor het energiezuiniger maken van de woning- voorraad. Het is een te prijzen ambitie en het aangescherpte energie- convenant laat zien dat corporaties er ook werk van willen maken. De huidige financi?le situatie werkt echter als een rem en er zal dus gezocht moeten worden naar slimme oplossingen en samenwerkingsverbanden. Verder verdienen het betrekken van bewoners en de communicatie en informatie richting bewoners aandacht. Door de bewoner keuzemoge- lijkheden voor te leggen, voldoende informatie te verstrekken, en reken- voorbeelden en persoonlijk advies te geven, wordt de bereidheid om ook zelf te investeren in energiebesparende maatregelen vergroot. Ook het denken in woonlasten in plaats van huur en energie als losse elementen kan hierbij helpen. Veel corporaties hebben al stappen gezet op dit gebied en het lijkt erop dat dit een vliegwieleffect gaat hebben op de rest van de sector. Doorpakken is nu het devies, niet alleen voor corporaties maar ook voor andere partijen als gemeenten, beleggers, adviseurs aannemers en natuurlijk bewoners. 60 procent van de bewoners wijt vertragingen werk- zaamheden aan gebrek communicatie 60% ENQU?TE DE RENDA RENOVATIE ENQU?TE RENOVATIE ENQU?TE roelsimons renda special 2012/2de renda renovatie enqu?te 2012 33 je Maakt het in het vOOrtrajeCt Voor de mensen van BAM Woningbouw is deze slogan in de `nieuwbouw' een gevleugeld motto dat ? samen met co-makers en opdrachtgevers ? op vele manieren succesvol is vormgegeven. Ons W&R-product is daar een goed voor- beeld van. Ook corporaties en andere bouwbedrijven `oefe- nen' al een paar jaar met nieuwe contractvormen, waardoor de verspilling van geld, tijd en energie in de ontwikkelings- fase sterk wordt verminderd, en de wens en het belang van de eindgebruiker eindelijk in zicht komt. Opdrachtgevers als Rijkswaterstaat en de Rijksgebouwen- dienst zijn ons voorgegaan in het vernieuwen van hun relatie met de markt. Samen met marktpartijen hebben zij nieuwe werkvormen en andere manieren van selecteren ontwikkeld. Daarmee stimuleren ze innovatie en hebben ze een effici?nte en effectieve werkwijze gerealiseerd. Met name in de wegenbouw heeft dit ook geresulteerd in een veel grotere betrokkenheid bij projecten van mensen uit de omgeving. Voor de aanpak van de bestaande bouw bestaan nog veel minder beproefde vormen van samenwerking. De eerste aanzet is er wel. Met Slim&Snel bijvoorbeeld, worden nieuwe vormen van selectie ge?ntroduceerd. Het Netwerk Conceptu- eel Bouwen laat mooie voorbeelden zien. Corporaties als Ymere, De Alliantie, Havensteder en Mitros zoeken naar nieuwe manieren om de markt te betrekken bij de aanpak van de bestaande bouw. Door deze aanpak wordt de inzet van een heel leger aan adviseurs in het voortraject beperkt, geven zij marktpartijen een kans om ? gezamenlijk ? met innovatieve oplossingen te komen, en maken zij tevens een besparing op de transactiekosten mogelijk. Dit laatste doordat niet iedere aanbieder een regiment rekenaars in hoeft te zetten om ? in reactie op een uitgewerkt bestek ? tot een bod met de laagste prijs te komen. Uiteindelijk zal het, hoop ik, veel discussies over meerwerk aan het eind van het project voorkomen en biedt het nieuwe mogelijkheden om bewoners in een vroeg stadium daadwerkelijk bij het keuzeproces te betrekken. De renda renovatie enqu?te laat zien dat er veel kansen zijn om voortvarend met elkaar aan de slag te gaan: Corporaties hebben middelen om de bestaande bouw aan te pakken; Bewoners denken meer en meer in woonlasten, waardoor een gesprek over een andere verhouding tussen huur- en energielasten mogelijk is; en Marktpartijen staan (technisch) klaar om deze uitdaging aan te gaan. Laten we daarom onze krachten bundelen, niet iedere keer het wiel opnieuw uitvinden en de komende jaren met elkaar een superprestatie neerzetten. Voor medewerkers, directies en toezichthouders van corporaties betekent dit het loslaten van bestaande processen, procedures en zekerheden. Van marktpartijen vraagt het de bereidheid om ?cht samen te werken en om transparant te zijn over kosten en verdienmo- dellen. Samen met bewoners gaat het ons lukken om over onze eigen schaduw heen te stappen! Margriet Drijver, Directeur Wonen, BAM Woningbouw BV woonbedrijf 2012 COLOFON De renda renovatie enqu?te wordt jaarlijks uitgevoerd door USP Marketing Consultancy in opdracht van renda, kennis- platform bestaande bouw. usp Marketing COnsultanCY Tanya Beliaeva, Henri Busker en Veerle Forschelen-Janssen renda Fannie Groenen (uitgever) Wilbert Leistra (vakredactie) Janneke Klunder (eindredactie) vOrMgeving Twin Media bv, Rimke Bartels, Culemborg reageren? Heeft u een vraag/opmerking over dit artikel? Neem dan gerust contact met ons op via renda@aeneas.nl vOOrwaarden Niets uit dit artikel mag worden overgenomen zonder toestem- ming van de uitgever. De algemene publicatievoorwaarden van de uitgever worden verondersteld bekend te zijn en zijn op aanvraag beschikbaar. Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van renda niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in dit artikel. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belanghebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. De renda renovatie enqu?te is alleen beschikbaar voor stan- daardleden van renda, kennisplatform bestaande bouw. Het volledige onderzoek is na inlog voor standaardleden te down- loaden via www.renda.nl. Standaard lidmaatschap per jaar: 250,- excl. btw Kijk voor de voordelen en om u aan te melden op www.renda.nl Aan de renda renovatie enqu?te werkten onder andere de volgende woningcorporaties mee: Accolade Joure Antares De Alliantie Flevoland De Goede Woning De Sleutels Destion Bergen en Mook GroenWest Mijdrecht Heuvelrug Wonen Lefier Stadskanaal LEKSTEDEwonen Mooiland Maasland Rondom Wonen Th?s Wonen UWOON vestiging Ermelo Vestia Den Haag Scheveningen Vestia Midden-Nederland Vestia Rotterdam Feijenoord Weller WoCom WonenBreburg Woningstichting Bergh Woningstichting Den Helder Woningstichting Het Grootslag Woningstichting Land Van Rode Woningstichting Woensdrecht Woongroep Twente Woonplus Schiedam Woonstichting De Marken Woonstichting Stek Zeeuwland