2 M A A RT 2005
PUBLICATIES
Toekomstflitsen
In het nieuwste boek van de twee-
lingbroers Robbert en Rudolf Das
staat water, het levengevende ele-
ment op onze planeet, centraal. De
gebroeders zoeken naar creatieve
oplossingen in de toekomst voor
problemen op uiteenlopende gebie-
den als ruimtelijke ordening en
voedselvoorziening. Daarbij grijpen
ze vaak terug op bestaande tech-
nieken. Ze bedachten onder meer
nieuwe versies van drijvende (amfi-
bische) woningen (en paalwonin-
gen) en drijvende kassen, die bij-
voorbeeld kunnen worden geplaatst
in retentiebekkens. Toekomstflitsen -
Future Flashes (tweetalig, met veel
illustraties) is een uitgave van Trion
Uitgevers (www.tirion.nl), ISBN, 90
43905402, 34,95.
Luchtgebonden bouwen
De grond in de grote steden moet
intensiever worden gebruikt, maar
de mogelijkheden daarvoor zijn be-
perkt. Een van de belangrijke opties
voor de toekomst is het gebruik van
platte daken van woon- en kantoor-
gebouwen als `bouwgrond'. Lucht-
gebonden bouwen kan de bestaan-
de stad intensiveren, nieuwe vitali-
teit geven en de monofunctionaliteit
van een wijk doorbreken. Tot nu toe
is het benutten van de luchtgebon-
den ruimte een incident. In `Lucht-
gebonden bouwen ? Bouwen op
een opgetild maaiveld' analyseren
en beschrijven Ed Melet en Eric
Vreedenburgh de mogelijkheden en
de moeilijkheden bij het realiseren
van dit soort projecten, aan de hand
van interessante voorbeelden van
het bouwen op bestaande gebou-
wen in binnen- en buitenland. De
publicatie verscheen in een Neder-
landse (ISBN 90-5662-362-1,
29,50) en een Engelse versie (ISBN
90-5662-363-X, 35,00). Te be-
stellen bij NAi Uitgevers, www.nai-
publishers.nl.
Innovatie in de bouw
Innovatie is met nieuw aanbod re-
ageren op veranderingen in de
vraag. Die zin uit `Innovatie in de
bouw - de noodzaak van nieuwe
strategie?n' staat aan de basis van
een publicatie over de actuele stand
van zaken rond de vernieuwings-
drift in de bouwsector. Veranderin-
gen in de vraag zijn er voldoende.
Waar het nog aan schort, is het in-
troduceren van nieuw aanbod. `In-
novatie in de bouw' laat zien waar-
om innovatie geen luxe maar nood-
zaak is. Ook komen knelpunten en
mogelijke oplossingsrichtingen aan
bod.
Aan de basis van vernieuwing staan
de vele veranderingen in de maat-
schappij en de economie en het be-
sef dat de bouw nadrukkelijker
moet voorzien in de wensen en be-
hoeften van de markt. De publicatie
gaat nader in op veranderende
wensen en behoeften van klanten,
nieuwe trends in huisvesting en ver-
anderingen zoals globalisering, de
opkomst van de informatiemaat-
schappij en de toenemende com-
plexiteit van de samenleving.
`Innovatie in de bouw - de nood-
zaak van nieuwe strategie?n' (art nr
525.04) is voor 39,50 te koop bij
SBR, www.sbr.nl of tel. 010-206
5959.
Autarkie
Steeds grotere organisaties regelen
dat wij zijn aangesloten op basis-
voorzieningen als gas, water, licht
en riool. Deze schaalvergroting en
koppeling van systemen brengen
afhankelijkheid met zich mee en
hebben daarnaast ook een gelimi-
teerde inrichting van de ruimte tot
gevolg. Autarkie ? het ter plaatse
produceren van water en energie en
het verwerken van het eigen orga-
nisch afval en afvalwater ? maakt
het mogelijk om de ruimte in het
buitengebied op een nieuwe manier
te gebruiken, rijk aan kwaliteit, iden-
tiek en met een grote mate van flexi-
biliteit.
'Autarkie? Zelfvoorzienende woon-
werklandschappen' toont hoe zelf-
voorziening op het gebied van voe-
ding, energie en water in de loop
van de geschiedenis in Noordwest-
Europa een rol heeft gespeeld, wat
hedendaagse toepassingen zijn en
welke perspectieven autarkie als
ontwerpconcept biedt voor de be-
hoefte aan groene leefmilieus en de
actuele landschapsopgaven in Ne-
derland.
Het boek, samengesteld door Rop
van Loenhout en Rickerd van der
Plas van Attika Architekten en Ludo
Boeije en Dennis Moet van Park,
biedt ontwerpers en publieke en pri-
vate opdrachtgevers een caleido-
scoop aan idee?n, kennis en prak-
tijkervaringen.
'Autarkie? Zelfvoorzienende woon-
werklandschappen' (ISBN 9068683
772) is een uitgave van Uitgeverij
Thoth en kost 24,90.
Voorbeeldenboek Duurzame
Stedenbouw
Een dezer dagen komt het `Voor-
beeldenboek Duurzame Steden-
bouw' uit. Het behandelt vijf voor-
beeldprojecten in Nederland: de
herontwikkeling van het terrein van
het gemeentelijk waterleidingbedrijf
het GWL-terrein (Amsterdam), de
ecologische woonwijk EVA-Lanx-
meer (Culemborg), de na-oorlogse
woonwijk Schalkwijk (Haarlem), Be-
drijvenstad Fortuna (Sittard) en de
herontwikkeling van twee voormali-
ge bedrijventerreinen voor metaal-
bewerking, De Hutten (Ulft). Deze
vijf projecten zijn voorbeeldprojec-
ten in het kader van de Stimule-
ringsregeling Intensief Ruimtege-
bruik of het Innovatieprogramma
Stedelijke Vernieuwing.
Het voorbeeldenboek vormt samen
met het Nationaal Pakket Duurzame
Stedenbouw (te downloaden op
www.dubocentrum.nl), de SEV-bro-
chure `Duurzame stedenbouw, een
bestuurlijke handreiking voor ge-
meenten' en het Referentiekader
`Duurzame Stedelijke Ontwikkeling'
een stevige inhoudelijke basis voor
de planvoorbereiding van ruimtelij-
ke en stedenbouwkundige opgaven
en het opstellen van gemeentelijke
of regionale convenanten op het
gebied van duurzame stedelijke
ontwikkeling en inrichting.
Het tweetalige boek (Nederlands en
Engels) kost in de winkel 32 en is
ook te bestellen bij Uitgeverij Blauw-
druk (info@uitgeverijblauwdruk.nl).
INITIATIEVEN
Duurzaamheidsprofiel
locatie
Het ministerie van VROM organi-
seert in 2005 vijf tot zeven pilots met
het instrument `Duurzaamheidspro-
fiel van de locatie' (DPL). Met het
computermodel DPL kunnen ge-
meenten het duurzaamheidsprofiel
van een wijk berekenen en vergelij-
ken met een andere, vrij te kiezen
wijk. De sterke en zwakke punten
van het profiel van een wijk worden
zo zichtbaar. Voor de eindfase van
het ontwikkelingstraject van dit ins-
trument is VROM op zoek naar pi-
lotgemeenten, die de ambitie heb-
ben een duurzame wijk te realiseren
(met bijvoorbeeld nieuwbouw, her-
structurering of beheer) en het DPL
in de praktijk willen uittesten.
Info: Jaap Kortman, IVAM, jkort-
man@ivam.uva.nl en www.vrom.nl
(Dossier Leefomgevingskwaliteit).
Websites
SBR heeft twee nieuwe websites ge-
lanceerd op het gebied van duurza-
me energietechnieken. Onderwer-
pen zijn de toepassing van warmte-
pompen (www.sbr.nl/warmtepom-
'De Vooruitgang' signaleert ontwikkelin-
gen op het gebied van onderwijs en
onderzoek, reageert op publicaties en
verwijst naar komende symposia,
workshops en congressen over duurzaam
bouwen. Informatie voor deze rubriek
kunt u zenden naar de redactie van
Puur Bouwen, postbus 101,
5280 AC Boxtel, fax 0411-650080,
e-mail: puurbouwen@aeneas.nl.
DEVOORUITGANG
M A A RT 2005 3
pen) en van pv-panelen (www.sbr/
pv-panelen). De websites onder-
steunen opdrachtgevers, architec-
ten, ontwikkelaars, bouwers, instal-
lateurs en adviseurs bij het kiezen
en toepassen van deze duurzame
energietechnieken bij nieuwbouw
en renovatieprojecten. Eerder intro-
duceerde SBR al een soortgelijke
site over de praktische toepassing
van zonneboilers. De informatie op
internet is vrij toegankelijk.
EXPOSITIES
Stroom
Het Haagse centrum voor beelden-
de kunst, Stroom heeft sinds kort
een afdeling voor architectuur. Deze
organiseert onder meer exposities.
Momenteel is onder meer de ten-
toonstelling `In de tussentijd' te zien,
als afronding van de Manifestatie
`De Zee, het Strand en de Haven',
met de resultaten van workshops
over mobiele stedebouw. Vier archi-
tectenbureaus, N2 architecten, Ton
Venhoeven c.s., Geurst&Schulze en
Duzan Doepel/Jan Konings, heb-
ben de Scheveningse Haven als stu-
dieveld opgevat. Centraal stond het
onderzoek naar tijdelijke structuren
in dit `pauzelandschap'. Op woens-
dag 13 april is er een symposium
met als thema `Tij en tijd rond de
haven van Scheveningen'. In de bi-
bliotheek van Stroom is bovendien
een neerslag te zien van projecten
van vier beeldend kunstenaars
(waaronder de `afvalarchitecten' Jan
K?rbes en Denis Oudendijk) van zo-
mer 2004, eveneens in het kader
van `De Zee, het Strand en de Ha-
ven'. Zie voor meer info www.
stroom.nl.
ONDERZOEK
Dubbele winst
Onderzoeker Tim de Jonge van de
TU Delft heeft een nieuw rekenmo-
del ontwikkeld voor het in kaart
brengen van de milieubelasting van
bouwprojecten. Het model laat zien
of een planaanpassing die gericht is
op de vermindering van de milieu-
belasting, ook economisch doelma-
tig is. De Jonge is onlangs op dit on-
derwerp gepromoveerd.
De methode is gebaseerd op de le-
venscyclusanalyse (LCA) methodiek.
De Jonge heeft voor zijn methode
de zogenoemde EVR (Ecokosten/
Waarde Ratio) nader uitgewerkt. Dit
heeft hij gedaan voor verschillende
type bouw- en renovatieprojecten,
van groot onderhoud tot totale
nieuwbouw. De EVR drukt de milieu-
kosten uit als percentage van de
economische waarde van het bouw-
project. De raming van milieukos-
ten kan gekoppeld worden aan de
normale begroting van een project
en levert volgens De Jonge daar-
door praktisch geen extra calcula-
tiewerk op. Het model is inmiddels
toegepast in casestudies. Info: Tim
de Jonge, tel. 015-2783036, t.de-
jonge@bk.tudelft.nl.
Restwarmte u-bouw
Bureau Smartest Buildings heeft on-
derzocht hoe het gebruik van warm-
tenetten, die restwarmte kunnen ac-
commoderen in utiliteitsbouw, kan
worden bevorderd. Jaarlijks loopt
de CO2-uitstoot als gevolg van
ruimteverwarming en het verwar-
men van tapwater in de utiliteits-
bouw op tot 26 miljoen ton. In de
utiliteitsbouw groeit in de periode
2000-2020 het bruto vloeropper-
vlak naar verwachting met 14%. Dit
biedt mogelijkheden voor het effec-
tief gebruik van `restwarmte' (warm-
tekrachtkoppeling). De keuze voor
een energie-infrastructuur in de uti-
liteitsbouw speelt zich af in een net-
werk waarbij gemeenten, project-
ontwikkelaars en energiebedrijven
de belangrijkste stakeholders zijn.
Onderzoeker Hein Knuvers geeft
maatregelen aan die door deze ver-
schillende probleemeigenaren ge-
nomen kunnen worden en laat on-
der andere zien hoe de ontwikkelin-
gen aangewend kunnen worden
om gemeenten beter te positioneren
in het netwerk. Info: Smartest Buil-
dings, tel. 033-4542850, www.
smartestbuildings.com.
Waardering PV
Voor bijna 80% van toekomstige be-
woners van een huur- of koophuis
maakt het niet uit of de woning is
voorzien van PV-panelen (zonne-
energie). Bewoners die in een wo-
ning met PV-panelen wonen, oorde-
len echter wel positief over hun wo-
ning met PV-panelen. Kopers zijn in
het algemeen bereid iets extra te
betalen voor de toepassing van PV.
Huurders willen echter per jaar niet
meer voor de PV-panelen betalen,
dan de PV-panelen hen per jaar op-
leveren. Dit zijn enkele van de con-
clusies uit het onderzoek van ECN,
verricht om de opzet te verbeteren
van nieuwe grootschalige toepass-
ingen van PV-panelen bij nieuw-
bouw.
Het onderzoek van het Energieon-
derzoek Centrum Nederland (ECN),
in opdracht van Vos Projectontwik-
keling BV, gaat in op vragen over de
waardering van PV-systemen, de
voorlichting, de esthetische uitstra-
ling en de rol van PV bij de aankoop
of huur van een woning. In het on-
derzoek zijn de reacties van 161 be-
woners van woningen met PV-pane-
len in de Vroonermeer in Alkmaar,
van de Stad van de Zon in Heerhu-
gowaard, en van 97 potenti?le be-
woners verwerkt. Daarnaast zijn vijf
opdrachtgevers (gemeenten, pro-
jectontwikkelaars en een energiebe-
drijf), drie makelaars annex verhuur-
ders en drie architecten annex ste-
denbouwkundigen gevraagd naar
hun mening over en ervaringen met
de toepassing van PV.
De onderzoekers doen een aantal
aanbevelingen ter bevordering van
de waardering van PV, zoals het ge-
bruik van een constructie waarin be-
woners de geproduceerde elektrici-
teit kunnen terugleveren aan het
net, een goede informatievoorzie-
ning en goede integratie van PV in
het ontwerp van de woning.
Het ECN-rapport `Zon op de daken,
zonnige gezichten?' door Anne
Kets, Marijke Menkveld en Wim van
Arkel is te downloaden via www.
ecn.nl/library/reports/2005/c0500
2.html. Info: ECN, Anne Kets, tel.
0224-564413.
ERGO
ECN en TNO zijn gestart met het on-
derzoeksprogramma ERGO: Ener-
gie Reductie in de Gebouwde Om-
geving. Binnen ERGO kunnen tech-
nologische mogelijkheden en op-
lossingen worden ontwikkeld die
leiden tot energieneutraliteit van de
gebouwde omgeving in 2050. Dat
betekent een 40% reductie van het
primaire energiegebruik in Neder-
land. ERGO is het onderzoekspro-
gramma van `Building Future', het
eerste samenwerkingsverband tus-
sen de onderzoeksinstituten ECN en
TNO op het terrein van energie en
gebouwen, met als doel het dras-
tisch terugdringen van energiege-
bruik in de gebouwde omgeving.
Door stijgende comforteisen groeit
de energiebehoefte in en van ge-
bouwen, terwijl er op basis van kli-
maat- en energiebeleid juist minder
energie zou moeten worden ge-
bruikt. ECN en TNO koppelen hun
kennis omdat er naast het toepas-
sen van bekende technieken, veel
innovatie vereist is om een trend-
breuk in energiegebruik mogelijk te
maken. Bovendien biedt ERGO een
basis en ondersteuning voor inno-
vaties in de bouw- en toeleverings-
industrie met de bijbehorende eco-
nomische activiteiten en exportpo-
tenties. Info: Marije Lafleur, ECN
DEGO (tel. 0224-564904) en Ivo
Opstelten, TNO Environment and
Geosciences, tel. 015-2763327.
CURSUSSEN EN
SYMPOSIA
Masterclass Stedelijke
Vernieuwing
Veel stedelijke vernieuwingsprojec-
ten in Nederland hebben start- en
aanloopproblemen. De SEV wil op
zoek naar een innovatieve aanpak
van die problemen, met gebruik
van ervaringen die in Engeland zijn
opgedaan. Daarom organiseert zij
in samenwerking met ICS-Advies,
KEI, VROM en ODPM (UK) een Mas-
terclass op 7 en 8 april in Amster-
dam. Corporaties uit Engeland en
Nederland kunnen hier een nieuwe
aanpak of model ontwikkelen om
projecten sneller en effectiever aan
te pakken. De resultaten uit de Mas-
terclass worden gebruikt voor ken-
nisoverdracht in onder andere bij-
eenkomsten in 2005 en 2006. Info:
www.sev.nl.
Reacties