14 M A A RT 2005 Atelier Dreiseitl laat zien hoe water op wijkniveau meervoudige functies kan hebben: esthetisch, ecologisch, functioneel en sociaal. Het Duitse bureau heeft inmiddels veel spraakmakende projecten op haar naam staan, waaronder enkele in Nederland. Al meer dan 15 jaar realiseert Atelier Dreiseitl (uit ?berlingen, Duitsland) in binnen- en buitenland de mooiste duurzame waterconcepten. Al sinds hun eer- ste projecten weten ze esthetiek, techniek en natuur op een uiterst vanzelfspre- kende en aansprekende manier met elkaar te verbinden. Directeur en naamgever Herbert Dreiseitl is opgeleid als beeldhouwer en maakte in die hoedanigheid enkele fonteinen. Hij vond het echter onbevredi- gend om water uitsluitend als esthetische toevoeging toe te passen, terwijl het voor de mens zo noodzakelijke water in steden is weggestopt in ondergrondse waterleidingen en riolen. Hij wilde daarin verandering brengen. In zijn bureau werken de disciplines landschapsarchitectuur, stedebouw, waterbeheer en beeldhouwkunst intensief samen. Hiltrud P?tz A t e l i e r D r e i s e i t l h a n t e e r t w a t e r a l s regenwater Water = IJsselboulevard, Zutphen. In 1990 werd in Zutphen (dat toen 800 jaar stadsrechten had) een waterspeeltuin opgeleverd aan de vernieuwde IJsselboulevard, naar ontwerp van Atelier Dreiseitl. Initiatiefnemer van het `waterwerk' was Stichting Wel (Water Element van Leven), een groep particulieren die in overleg met de gemeente de speelelementen realiseerde en ook zelf de fondsen verwierf. Doel was een esthetisch, educatief, tijdloos, maar wel opvallend waterwerk. ?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl M A A RT 2005 15 i n t e g r a a l c o n c e p t (be)leven Kronsberg, Hannover. De wijk Kronsberg in Hannover is een van de ecologische voorbeeld- projecten ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling EXPO 2000. De tentoonstelling had als thema `mens, natuur, techniek', wat ook werd vertaald naar verschillende bouwprojecten, zoals Kronsberg. Besloten werd hier dat al het re- genwater in de 130 ha grote wijk zelf gebufferd of ge?nfiltreerd zou worden. In ieder geval mocht er geen hemelwater in het riool ver- dwijnen en de natuurlijke water- huishouding mocht niet verstoord worden. Het regenwater van dakvlakken, verharde wegen en pleinen infil- treert direct in wadi's in de straten of wordt afgevoerd naar een park met retentie- en infiltratievoorzie- ningen. Hemelwater afkomstig van daken infiltreert deels ook via een wadisysteem in de tuinen. Twee 13 en 30 meter brede groenstroken met natuurlijk verval (en retentie- en infiltratievoorzieningen) komen uit op het park. Het overtollige water uit het park voedt in droge perioden een beek aan de voet van de heuvel. Het wa- ter wordt lang vastgehouden in de groenstroken; er is veel aandacht aan besteed om een aantrekkelijke belevenis te cre?ren. Het water heeft een esthetische- en natuurfunctie, maar is er ook om mee te spelen (zoals overigens bij alle projecten van Atelier Dreiseitl). ?AtelierDreiseitl?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl?AtelierDreiseitl Potsdamer Platz, Berlijn. Voor de Potsdamer Platz, het nieuwe hart van Berlijn sinds de hereniging, zijn voor de (her)bouw duidelijke richtlijnen opgesteld voor duurzaam bou- wen. Zo waren er eisen wat betreft natuurlijke ventilatie in kantoren, ecolo- gisch verantwoorde materiaalkeuzes, energiezuinige klimaatconcepten en volledige regenwaterretentie. Dit laatste betekent dat de afwatering verge- lijkbaar moet zijn met die van een volledig groen onverhard oppervlak. Een eis was ook dat de ecologische verantwoordelijkheid die stad en be- drijven namen zichtbaar en beleefbaar moest zijn voor passanten. Stadsbe- stuur en investeerders vonden water daarvoor het meest geschikte medium. Dit alles resulteerde in een unieke integratie van ecologische, esthetische en civieltechnische functies. De vijvers en waterpartijen hebben een opper- vlak van 1,2 ha en zijn ontwikkeld onder supervisie van Atelier Dreiseitl en Renzo Piano, in samenwerking met de architecten van de omliggende be- bouwing en de ontwerpers van de bijbehorende infrastructuur en overige openbare ruimte. Het watersysteem behelst een kanaal aan de noordkant, een verbreding aan de piazza, een hoofd- en een zuidbassin. Het systeem diende ook als tussen opslag voor water uit de bouwput, zodat het grondwater tijdens de bouwwerkzaamheden niet verlaagd hoefde te worden. Volgens berekenin- gen hoeft maar drie keer in de 10 jaar een grotere hoeveelheid regenwa- ter uit het gebied geloosd te worden op het Landwehrkanal. Vijf cisternes met in totaal 2.600 m3 buffercapaciteit garanderen voldoen- de buffervermogen. Daarnaast is in het hoofdbassin 15 cm peilverschil toegestaan, goed voor een extra buffercapaciteit van 1.300 m3. Vaste ver- ontreiniging van het regenwater zet zich af in de cisternes. In het hoofd- en zuidbassin stroomt het water langs de randen door zuiveringsbiotopen. Zonodig filteren in de zomermaanden extra technische filters algen weg. Aan de Marlene Dietrich Platz stroomt het water naar het diepste punt aan de Piazza. Van het hoofdbassin stroomt het water over stromingstrappen waardoor ritmische patronen ontstaan. Het regenwater van de daken van de omliggende gebouwen wordt verzameld in reservoirs en gebruikt voor toiletspoeling en besproeiing van de groene daken. Vanuit de reservoirs worden ook de waterpartijen bevoorraad. 16 M A A RT 2005 regenwater ?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl Zuidas, Amsterdam. In het nieuwe stadsdeel Zuidas in Amsterdam (langs de A10) worden wonen, werken en recre?ren gecombineerd in een hoge dichtheid. Die dichtheid, de hiermee samengaande hoge mate van verharding en de afwezigheid van op- pervlaktewater met bergend vermogen, maken regenwaterretentie een van de harde uitgangspunten van het project. Atelier Dreiseitl ontwikkelde voor een van de torens op deelgebied Vivaldi een mogelijke oplossing. Het nieuwe kantoor wordt gerealiseerd door ING Real Estate voor Ernst en Young, naar ontwerp van Foster and Partners uit Londen. Het gebouw wordt circa 90 meter hoog. Zoals altijd bij de ontwerpen van Atelier Dreiseitl is het niet een puur technisch ontwerp voor regenwaterretentie, maar heeft het water ook een esthetische functie en verbetert het het microklimaat in deze zeer stedelijke omgeving. Het water koelt in de zomer de omgevingslucht en bindt fijne stofdeeltjes. Hoofdfunctie van het waterconcept is het bufferen van hemelwater. Er is een groot open bassin van 1.120 m3 op de parkeergarages en een gesloten cis- terne van 100 m3 in de parkeergarage. Vanuit de cisterne vindt ook de sup- pletie plaats bij droogte. Van de dakvlakken is 40% begroeid, om het buffe- rend vermogen te vergroten en het afstromen van regenwater te reduceren. Om het water fris en helder te houden kreeg het bassin een biologische zuive- ringsoever. De inhoud van het bassin wordt iedere vier dagen gefilterd. Ver- schillende elementen, zoals een cascade en jets, brengen extra zuurstof in het water en zorgen daarnaast voor beweging en steeds wisselende reflectie. De oeverzone is beplant met riet en verschillende bloeiende waterplanten. M A A RT 2005 17 ?AtelierDreiseitl?AtelierDreiseitl ?AtelierDreiseitl?AtelierDreiseitl In groen de biologische zuiveringsoever Referentiebeeld Referentiebeeld