Dat er sprake is van een klimaatverandering weet vrijwel iedereen. Dat dat consequenties heeft voor de hoeveelheid regen ook. Maar hoe urgent is het probleem precies? En wat zijn de directe consequenties voor ontwerpers? Puur Bouwen laat een aantal deskundigen aan het woord.
10 M A A RT 2005
Voor de wetenschap staat vast dat de huidige klimaatver-
andering mede het gevolg is van menselijk handelen. Er is
van nature al een broeikaseffect als gevolg van CO2, maar
sinds de aanvang van de industri?le revolutie is de hoe-
veelheid CO2 met 30% toegenomen, met ontegenzeggelijk
een versterking van het broeikaseffect tot gevolg.
Het is echter een probleem te voorspellen hoe die invloed
uiteindelijk doorwerkt, want het systeem aarde is heel
complex. Door opwarming smelten bijvoorbeeld de pool-
kappen. Daardoor stijgt niet alleen de waterspiegel, maar
neemt ook het reflecterend vermogen af en neemt de op-
warming dus toe. Aan de andere kant ontstaan er door
verdamping meer wolken die de warmte tegenhouden. Dit
soort ingewikkelde wisselwerkingen maken voorspellin-
gen onnauwkeurig.
Het probleem is dat onze bouwwijze en -regelgeving is af-
gestemd op het vroegere klimaat. De platte daken, de ver-
warmings- en koelbehoefte waarvan wordt uitgegaan, de
ori?ntatie, de afmetingen van de ramen..., die uitgangs-
punten voldoen dus niet meer. Voor ontwerpers heeft dit
veel gevolgen. Zij moeten anders gaan denken."
Ecologisch moderniseren
Paul van Eijk, hoofd bureau gebiedsgericht milieubeleid
bij de Provincie Zuid-Holland en algemeen bestuurder
Hoogheemraadschap van Delfland:
"Er is sprake van een heel groot probleem. De tsunami
komt als het ware in slowmotion op ons af als gevolg van
de veranderingen in de mondiale waterkringloop. Hier in
het westen van het land wonen we in de delta van de
stroomgebieden van grote Europese rivieren. Bovendien
liggen de polders lager dan het zeeniveau. We zijn hier dus
extra kwetsbaar.
Juist hier hebben we echter ook de concentratie van glas-
tuinbouw; met een onvoorstelbaar groot oppervlak aan
Extremen groter
Koos Verbeek, co?rdinator klimaatbeleid van het KNMI:
"Er is duidelijk sprake van een verruwing van ons kli-
maat, waar ontwerpers volgens mij terdege rekening mee
moeten houden. Iedereen denkt bij klimaatverandering
vooral aan opwarming, maar het hele klimaat verandert.
Door de temperatuurstijging verdampt er bijvoorbeeld
meer water, waardoor in de winter de kans op neerslag
sterk toeneemt. De precieze cijfers weten we niet, maar
men verwacht in de loop van de eenentwintigste eeuw een
toename van 6 tot 25%. Dat is veel en betekent een grote
taak voor waterbeheerders.
Dat de extremen steeds groter worden heeft echter nog
meer effect. De kans op extreme winterneerslag neemt
mogelijk met een factor twee tot tien toe en bovendien zal
de hevigheid van de extreme buien toenemen. We denken
tussen de 10 en 40%. Dit heeft grote consequenties voor
de afvoercapaciteit. Platte daken vormen een steeds groter
probleem.
De situatie in de zomer geeft een heel ander toekomst-
beeld. Warme lucht kan meer waterdamp bevatten, dus bij
stijgende temperaturen krijgen we vochtiger weer met
minder neerslag, waardoor de kans op verdroging zal toe-
nemen. Paradoxaal genoeg leidt dat tot een situatie waar-
in lokaal gesproken de zomerbuien veel heviger kunnen
worden dan we tot nu toe gewend zijn.
De hete zomer van 2003 was meteorologisch onvoorstel-
baar; een temperatuurstijging in Zwitserland van vijf gra-
den gemiddeld! Dit soort extremen zullen echter steeds
vaker optreden. Mogelijk is de kans erop nu al verdub-
beld. De behoefte aan koeling neemt daarmee sterk toe.
Op dit moment bouwen mijn vrouw en ik een ecologisch
huis met architect Renz Pijnenborgh. De toenemende kans
op extreme hitte is voor ons een belangrijk argument om
een warmtepomp in het ontwerp op te nemen.
Anke van Hal
E f f e c t e n k l i m a a t v e r a n d e r i n g o p o n t w e r p e n
Dat er sprake is van een klimaatverandering weet vrijwel
iedereen. Dat dat consequenties heeft voor de hoeveelheid
regen ook. Maar hoe urgent is het probleem precies?
En wat zijn de directe consequenties voor ontwerpers?
Puur Bouwen laat een aantal deskundigen aan het woord.
regenwater
Rekening houden
M A A RT 2005 11
verhard oppervlak. Een groot deel van dit verhard opper-
vlak is gemengd gerioleerd en is vaak onvoldoende onder-
houden. Bij heftige regenval wordt hierdoor nog steeds
veel ongezuiverd rioolwater op het oppervlaktewater ge-
loosd. Waterkwantiteitsproblemen versterken de water-
kwaliteitsproblemen.
Er zijn wel veel oplossingen denkbaar. Afkoppelen, extra
waterberging cre?ren... Een voor de hand liggende maat-
regel is ook om niet te bouwen in risicogebieden. Van de
satellietfoto's van de hevige regenval in '98 kun je eenvou-
dig aflezen waar je bebouwing achterwege zou moeten la-
ten. Helaas worden er nog steeds bouwplannen ontwik-
keld op plekken die er niet geschikt voor zijn.
Polders herinrichten is ook een oplossingsrichting, denk
daarbij bijvoorbeeld aan Groen-blauwe diensten of Boe-
ren voor Natuur. Je kunt ook denken aan kunstmatige ui-
terwaarden (calamiteiten polders) of aan heel nieuwe con-
cepten zoals kassenbouw op de platte daken van indus-
triegebieden of ? en daar wordt al mee ge?xperimenteerd
? drijvende kassenbouw.
Er zijn onnoemelijk veel oplossingen te bedenken, die men
dan overigens ook moet willen, maar het echte probleem
houden we daarmee niet tegen. De oorzaak van dat pro-
bleem ligt tenslotte in onze consumptiemaatschappij. De
CO2-uitstoot is immers de veroorzaker van de klimaatver-
andering. We laten onze garnalen in Tunesi? pellen en wil-
len in de winter rozen op tafel en aubergines op ons bord.
Er is niks tegen geld verdienen, integendeel, maar econo-
mie en ecologie moeten wel hand in hand gaan om ook op
de lange termijn geld te kunnen verdienen. Dit vraagt niet
alleen om herinrichting van polders, maar van onze maat-
schappij. Ecologische modernisering biedt hiertoe interes-
sante perspectieven."
met water
... worden de Nederlandse
zomers steeds droger.
Verbeek: Grote extremen op re-
kening mee te houden. Terwijl
het Nederlandse winterklimaat
steeds natter wordt...
iStockphoto/DanMogford
Bron:KNMI
Van Eijk: De Nederlandse polders worden steeds kwetsbaarder. Dat vergroot de noodzaak te
zoeken naar andere vormen van ruimtegebruik. Drijvende kassen bouwen is een van de opties.
Bron:DuraVermeerGroep
12 M A A RT 2005
gaan bouwen met water. En daar zijn ontwerpers voor no-
dig. Die moeten het water een plek geven. Dat heeft veel
passen en meten, zowel ruimtelijk als financieel, tot gevolg.
Er ligt een uitdaging in meervoudig ruimtegebruik. Men-
sen blijken bereid te zijn meer te betalen voor wonen aan
water, als tenminste de oevers veilig zijn voor hun kinde-
ren. Veilige, langzaam hellende oevers met beplanting zijn
ook beter voor de natuur. Ontwerpers hebben echter vaak
een voorkeur voor strakke vormgeving.
Ontwerpers kunnen water gebruiken om de identiteit van
hun plannen te vergroten. Bij het denken in lagen, dat echt
in opkomst is in de ruimtelijke ordening, wordt het on-
derliggende landschap als basis voor de planning geno-
men. Water wordt dan al snel het leidende principe, want
de afvoer van beken is bijvoorbeeld weer afgeleid van het
reli?f. De identiteit van het platteland is gebaseerd op klei-
ne niveauverschillen.
Wanneer je serieus denkt vanuit de waterproblematiek
ben je in verschillende regio's op verschillende manieren
bezig. Dan pomp je in de hoger gelegen natuurgebieden
drinkwater niet meer op, met alle schadelijke gevolgen
van dien, maar laat je het water aan de randen van de heu-
vels naar boven komen en win je vervolgens je drinkwater
uit oppervlaktewater. Er is veel meer drinkwater uit op-
pervlaktewater te winnen dan nu gebeurt, maar dat ver-
eist een omslag in denken en dat is moeilijk.
Ontwerpers kunnen op alle schaalniveaus rekening hou-
den met regenwater. Meer groene daken aanleggen voor
de opvang van pieken bijvoorbeeld, of (niet ?n!) meer
voorzieningen om regenwater in en om het huis gebrui-
ken. Op straatniveau moet er meer afgekoppeld worden
en ook dat brengt uitdagingen met zich mee. Overigens
wordt ten onrechte steeds gezegd dat afkoppelen erg duur
is. Wel als je uitgaat van een aparte ondergrondse riole-
ring voor regenwater; niet als je de oplossing boven de
grond houdt.
Er zijn echter veel, soms tegenstrijdige belangen gemoeid
bij bovengrondse oplossingen en daar zit het werkelijke
probleem. Maar soms lukt het om een oplossing te cre?ren
die zowel mooi als betaalbaar en functioneel is. In Leid-
sche Rijn bijvoorbeeld is water in het programma van de
hoofdstructuur heel goed ingebed en in sommige gebieden
is dat programma tot op detailniveau ook goed uitge-
werkt. In de wijk Veldhuizen bijvoorbeeld. Een dergelijke
aanpak zou veel vaker te zien moeten zijn." ??????????
Slim bouwen met water
Sybrand Tjallingii, universitair hoofddocent en onder-
zoeksco?rdinator van de afdeling StadsOntwerp en Mi-
lieu, van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft:
"In Nederland is het lange tijd een traditie geweest om al-
les wat met water te maken had onder de grond te stop-
pen. Nu komt het opeens omhoog, als gevolg van toege-
nomen regenval, zeestijging en landdaling. Dat is enorm
schrikken. Vooral ook voor ontwerpers.
Dat het land daalt heeft enerzijds, in het westen, een geo-
logische oorzaak, maar is ook het gevolg van veel pompen
ten behoeve van de landbouw. De veengronden gaan in-
klinken. Vroeger lag het laagste deel van ons land bij
Alexanderpolder. Nu is de Zuidplaspolder het laagste ge-
bied in Nederland en uitgerekend daar worden de komen-
de tijd meer dan dertigduizend woningen gebouwd.
Niet bouwen is vaak geen optie meer. Bouwen genereert
ook middelen die ge?nvesteerd kunnen worden in water.
Dat betekent dus dat we op een slimme manier moeten
Tsjallingii: Op Vinexlocatie Leidsche Rijn is water goed ingebed in het
programma van de hoofdstructuur. In de wijk Veldhoven bijvoorbeeld
uitgewerkt tot op detailniveau: de hemelwaterafvoeren (langs de rood-
bruine staanders) lozen op geultjes die bovengronds afvoeren naar
tuinvijvers en aparte regenwatergeulen tussen tuinen en trottoir.
Foto:AntonvanDaal
regenwater
Foto:SybrandTjallingii.
Reacties