renda special 2011/1 project34 `Nu baant zich `t Nat, een heimlijk pad, en tjilpt en fluistert, in bloem en blad...' Een fragment uit het gedicht Waterloop van de in Gendringen geboren dichter Anthony Christiaan Winand Staring siert de onderkant van de balkons van De Dichter. Met de nieuwbouw van dit appartemen- tencomplex en De Schrijver, een pand met een woonzorginvulling, is de renovatie van de Schrijversbuurt in Gendringen afgesloten. Het resul- taat is een nette, schone buurt met woningen die een uitstraling van nieuwbouw hebben. "Ja, dat was een paar jaar geleden wel anders", vertelt Henk Veerman. "De wijk liep hard achteruit, mensen leefden langs elkaar heen en we kregen te maken met leegloop", schetst de directeur van woningcorporatie Wonion uit Ulft. Daarnaast voldeden de woningen niet meer aan de eisen van deze tijd, voegt hij er nog aan toe. Renovatie was in zijn ogen daarom absoluut noodzakelijk. Sloop, nieuwbouw ?n reno vatie. Daarmee heeft de oor spronkelijk monotone Schrij versbuurt in Gendringen een heuse makeover ondergaan. Het resultaat heeft de allure van een nieuwbouwbuurt, met een gedifferentieerd aanbod van rijwoningen, tweeondereenkappers en zelfs vrijstaande woningen. En dat in het sociale seg ment, redelijk uniek volgens Henk Veerman, directeur van Wonion uit Ulft. gendringen schrijversbuurt project tekst wilbert leistra foto's wonion Een fragment uit het gedicht Waterloop van Anthony Christi- aan Winand Staring, geboren in Gendrin- gen, siert de onder- kant van de balkons van De Dichter. renda special 2011/1project 35 ProblEmEn De Schrijversbuurt nabij het centrum van Gendringen is eind jaren zestig gebouwd. In de wijk staan 180 ruime gezinswoningen, waarvan 165 huurwoningen en 15 koopwoningen. De woningen zijn het type VANEG. Het betreft een snelbouwsysteem dat werd ingezet om de woningnood in de jaren zestig op te lossen, aldus Veerman. "De huizen stonden in die tijd in no time. Vaak werden grote delen van een wijk aan ??n bouwer gegund. Aan Van Egteren bijvoorbeeld, die de VANEG- woningen bouwde. Het gevolg was dat er vrij monotone wijken ontston- den. Pluspunt van de woningen was ? en is ? de plattegrond. Het zijn ruime woningen, maar de beperkingen kwamen steeds meer aan het licht; kieren met tocht als gevolg. Onderzoek wees uit dat vloer- en dakisolatie noodzakelijk zijn. En ook de gevels moesten worden aange- pakt, want daar is destijds slecht hout voor gebruikt", legt hij uit. onDErzoEk Voorafgaand aan de aanpak van de Schrijversbuurt is een onderzoek onder de bewoners gehouden. Doel was om de sterke en zwakke punten van de wijk en de woningen in kaart te brengen. De bewoners waren tevreden over de grootte van de woonkamer, de keuken, de badkamer en de slaapkamers. Ook het aantal slaapkamers werd prima gevonden. Minder tevreden was men over het onderhoud van de buitenkant, de huurprijs, de geluids- en warmte-isolatie en de inbraak- veiligheid. "We hebben de bewoners ook gevraagd wat ze van de woonomgeving vonden", vertelt Veerman. "Daaruit bleek dat men vond dat er onvoldoende toezicht was van de politie en/of een conci?rge, dat het onderhoud van het groen te wensen overliet, dat er te weinig en slechte speelvoorzieningen voor kinderen en jongeren waren, en dat de verkeersveiligheid onder de maat was." Deze resultaten werden meegenomen door Sacon, ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw, bij het uitvoeren van een haalbaar- heidsonderzoek. Veerman: "Hieruit bleek dat de VANEG-woningen prima geschikt waren voor renovatie. Het was zelfs mogelijk om verschillende woningtypen te realiseren, om zo de wijk een gedifferenti- eerder beeld te geven. Verder werd geconcludeerd dat het financieel niet haalbaar was de woningen levensloopbestendig te maken." makEoVEr Niet alleen de woningen waren toe aan een flinke opknapbeurt, ook de woonomgeving kon een make-over gebruiken. "Om de monotone inde- ling te doorbreken en de buurt leefbaarder te maken, moest de steden- bouwkundige setting worden gewijzigd. De buurt moest als het ware meer lucht krijgen. Daarom hebben we hele blokken huizen gesloopt", vertelt Veerman. Het plan voor de wijk bestond uit het renoveren van 88 woningen, het nieuw bouwen van 56 woningen en de sloop van 37 woningen. "Er zijn doorsteken gemaakt, waardoor er opeens twee-onder-een-kapwonin- gen ontstonden en zelfs vrijstaande woningen, redelijk uniek voor een buurt die grotendeels uit sociale woningbouw bestaat. De VANEG- woningen hebben weliswaar een behoorlijk grote plattegrond, de tuinen waren erg bescheiden. Door het maken van knips in de rijen en het DrU Wie Ulft zegt, zegt DRU. De fabrikant van haarden, kachels en badkuipen nam de wijk naar Duiven, waarna woningcorporatie Wonion het Beltman-complex adop- teerde. In de voormalige emailleerfabriek, bekend van de oranje pannen, vestigde de corporatie haar kantoor. Daarnaast behoren vijftien sociale huurwoningen en een ondernemersfabriek tot het complex. De fabriek werd eerst gerestaureerd. Omdat de muren niet konden worden nage?soleerd, zijn er voorzetramen geplaatst. Vanwege de monumentale status van het pand, had dat volgens directeur Veerman van Wonion heel wat voeten in de aarde. In het kantoor komen de duurzame ambities van de corporatie duidelijk naar voren, aldus Veerman. "De vloeren en het dak zijn ge?soleerd, er is een warmtepomp geplaatst die aange- zogen lucht omzet in warm water. Het pand wordt verwarmd met gebruik van lagetemperatuurverwarming en de balansventilatie werkt met warmteterugwinning. Bijverwarming werkt via een infraroodsysteem. De benodigde elektra krijgen we via zonnepanelen." De Schrijversbuurt in Gendringen heeft een heuse make-over ondergaan. renda special 2011/1 project36 verwijderen van de achterpaden ? die door bewoners als onveilig werden ervaren ? is een groot aantal tuinen verdiept en verbreed." De nieuwbouw van de Schrijversbuurt bestaat uit woningen vari?rend van appartementen, tussenwoningen en patiowoningen, tot en met twee- onder-een-kapwoningen. Hoewel ze voor meerdere doelgroepen geschikt zijn, is een deel specifiek voor de groeiende groep ouderen ontwikkeld, aldus Veerman. "Deze woningen hebben slaapkamers en sanitairvoorzie- ningen op de begane grond om ervoor te zorgen dat ouderen zo lang mogelijk in hun eigen woning kunnen blijven wonen. Vanwege de mobiliteit zijn deze woningen het dichtst bij het centrum van Gendringen gebouwd." kEUzE De keuze voor de architect is mede bepaald door de bewoners. Betrok- kenheid zorgt voor meer draagkracht, stelt Veerman. "De bewoners zijn nauw betrokken geweest bij het maken van diverse keuzes tijdens het project. Zo hebben ze inspraak gehad op de keuze voor de archi- tecten. Een aantal architecten heeft de plannen van wijkaanpak gepre- senteerd tijdens een informatiemarkt. Op basis daarvan hebben de bewoners samen met ons drie architecten geselecteerd." Ook het informatietraject is behoorlijk intensief geweest, weet Veerman te vertellen. "Vanaf het prille begin ? dan praten we over 2000 ? zijn de bewoners goed ge?nformeerd. Via speciale bewonersavonden, maar ook door een periodiek verschijnende nieuwsbrief, uitgegeven door de projectgroep Schrijversbuurt. Deze projectgroep bestond uit Woning- bouwvereniging Par?s ? sinds 2008 gefuseerd met WischWonen uit Terborg met de huidige naam Wonion tot gevolg ?, de Bewonerscom- missie Schrijversbuurt, Huurdersvereniging gemeente Gendringen en Stichting Woonbond. Naast informatie over de planningen en de werk- zaamheden, werden ook bijvoorbeeld de twee renovatiearchitecten ? Sacon en Taneja Hartsuyker ? aan het woord gelaten. Hierdoor gingen de plannen veel meer leven onder de bewoners. Bovendien kregen de WonEn in DE VanEG Toen in 1968 de eerste VANEG-woningen werden opgele- verd, kregen wij er als toekomstig bruidspaar een toegewe- zen. Wat heet toegewezen! Bij de inschrijving konden we op de plattegrond aanwijzen voor welke woning we in aanmer- king wilden komen. Het was een royale, luxe huurwoning met, wat toen nog niet gebruikelijk was, een tweede toilet en een grote zolder. Tegelijk met ons trokken er heel wat jongge- huwde stelletjes in de VANEG-woningen, zodat na een paar jaren `de VANEG', zoals de buurt al gauw in de volksmond werd genoemd, bevolkt werd door allemaal jonge gezinnen. Iedereen kende elkaar dan ook. Hetzij via het consultatiebu- reau, hetzij door contacten via de kleuterschool. Je kon toen de kinderen nog alleen naar school laten gaan. De Staring- straat hield bij de IJsselweg op en autoverkeer was er ook nog heel weinig. Er kon toen op straat gevoetbald en geten- nist worden. De kleinere kinderen troffen elkaar op het speel- veldje bij de grote zandbak, waar menig kuub zand werd in- en uitgeschept. Jammer genoeg veranderde in de loop van de jaren de buurt. Veel woningen wisselden vaak van bewoner en de onderlinge band die tussen veel bewoners was ontstaan, ging teniet. Nadat al eerder de grote ramen in de voor- en achtergevel waren verkleind en voorzien van dubbel glas, werd er in het begin van de jaren negentig een renovatie uitgevoerd. Sanitair werd vernieuwd, een nieuw keukenblok geplaatst, hier en daar een erkertje aangebouwd of een luifel- tje geplaatst en de buitenkant werd geschilderd. De eenheids- kleur verdween en de buurt zou er frisser uit komen te zien door het gebruik van bontere kleuren. Naar mijn bescheiden mening is dit minder goed geslaagd. Al snel verfletsten de kleuren en bladderde overal de verf af, zodat nu na enkele jaren het geheel er wat onverzorgd uitziet. Nu is het tover- woord `herstructurering' en wachten we op veranderingen die staan te gebeuren. Maar na 32 jaar wonen in de VANEG in Gendringen kan ik zeggen dat ik er toch altijd met plezier heb gewoond en nog steeds woon. Een bewoonster van het eerste uur Bron: Nieuwsbrief projectgroep Schrijversbuurt december 2000 renda special 2011/1project 37 bewoners zo onderling ook veel meer contact met elkaar. Ik durf te beweren dat de aanpak van de Schrijversbuurt positief is geweest voor de integratie van autochtone en allochtone bewoners." Een speciale groep vormden de particuliere eigenaren. Om de vernieu- wing van de wijk volledig te kunnen uitvoeren, moesten ook de eige- naar-bewoners meedoen met het renovatieplan. Veerman: "Par?s had in de jaren voorafgaand aan de renovatie al een aantal woningen aange- kocht. De bedoeling was om ook de resterende tien woningen aan te kopen, te renoveren en ze vervolgens weer te verkopen of te verhuren, hetgeen ook is gelukt." EErVollE VErmElDinG De aanpak van de Schrijversbuurt is in goede aarde gevallen. Niet in de laatste plaats voor de bewoners. "Het resultaat mag er wezen", zegt Veerman trots. "En dat vinden meer mensen, want we hebben een eervolle vermelding gekregen bij de uitreiking van de Architectuurprijs Achterhoek. Maar het belangrijkste is natuurlijk de mening van de bewoners, want voor hen hebben wij het gedaan. Het is hun wijk, de mensen zijn ook trots op hun wijk. Wij komen slechts de werkzaamhe- den uitvoeren. Misschien is wel het mooiste compliment dat de bewo- ners van de Vogelbuurt in Ulft ? de volgende buurt die we gaan aanpak- ken ? vragen `het wordt toch wel zoals in de Schrijversbuurt?'. Die mensen kunnen we geruststellen. Het wordt zelfs beter, want nu komt de focus ook meer op duurzaamheid te liggen. Onze centrale doelstel- ling is namelijk dat we gefaseerd toewerken naar een energieneutraal bezit in 2030. Alle nieuwbouw die we vanaf nu plegen, is al energieneu- traal. En bij renovatiemaatregelen pakken we eerst de schil en de venti- latie aan en vervolgens de installatie." SolarPark Wonion wil veel gebruik gaan maken van zonne-energie. Een stuk grond dat eigenlijk was aangekocht voor woningbouw, wordt nu ingericht als solarpark. "Woningbouw mocht niet meer vanwege de krimpdoelstel- lingen van de gemeente. Vandaar dat we voor vijfhonderd woningen een park met zonnepanelen gaan aanleggen. Dat wordt gekoppeld aan de zonnepanelen die op het dak van ons nieuwe kantoor zijn geplaatst. Maar we willen nog een stapje verder gaan, en zijn met Liander en Greenchoice een pilot gestart om een Smart Grid aan te leggen", verwoordt Veerman de ambitie van de Achterhoekse corporatie. Links: De VANEG-woningen voldeden als plattegrond prima, maar hadden volgens Henk Veerman, directeur van Wonion uit Ulft, een degelijke opknapbeurt nodig. "Het resultaat mag er wezen", zegt Veer- man trots. "En dat vinden meer mensen, want we hebben een eervolle vermelding gekregen bij de uitreiking van de Architec- tuurprijs Achterhoek." De combinatie van sloop, nieuwbouw en renovatie zorgde ervoor dat de monotone straten veranderden in een buurt met een gedifferentieerd aanbod.