De Bossche wijk Barten-Zuid in de Graafsewijk is een sociaaleconomisch zwakke buurt. Vernieuwing ervan is alleen mogelijk door een integrale aanpak van gemeente, woningcorporatie, aannemer en welzijnsorganisaties. In de praktijk blijkt zo’n aanpak lastig omdat bijvoorbeeld rollen, verantwoordelijkheden en bevoegdheden sterker zijn dan het gemeenschappelijk belang. Dit kan uitsluitend worden doorbroken door een projectorganisatie die volledig is losgeweekt van de moederorganisaties. Met ‘Ons Barten-Zuid’ is een goede eerste stap gezet. Project Barten-Zuid 's-Hertogenbosch is opgenomen in de Renda projectendatabase. Per abuis wordt in de tekst eenmaal gesproken over WonenBreburg. Dit is onjuist: Mirjam Lamme is werkzaam bij BrabantWonen. Ook is de naam Bart Kruyning per ongeluk eenmaal verkeerd gespeld.
niet langer in het verdomhoekje8 nr 6 2014
niet langer in
het verdomhoekje
Barten-Zuid is een kleine buurt in de Graafsewijk in 's-Hertogenbosch,
met in totaal 600 woningen en een gesloten stedenbouwkundige struc-
tuur. Nauwe straatjes en een labyrint van brandgangen en pleintjes
zorgen voor een onoverzichtelijke woonomgeving. De buurt kan worden
getypeerd als sociaaleconomisch zwak met een imago van onveiligheid,
intimidatie en criminaliteit. Restauratie was nodig. "Tijdens de voorbe-
reidingen realiseerden we ons terdege dat alleen een renovatie van de
woningen onvoldoende was om tot een algehele verbetering van de
wijk en van het imago te komen. Daarvoor is een integrale aanpak
noodzakelijk", vertelt Mirjam Lamme, hoofd afdeling Ontwikkeling bij
woningcorporatie BrabantWonen.
Daarom is, na een jarenlange discussie, mede in overleg met de bewo-
ners besloten om alle woningen te renoveren, de openbare ruimte te
vernieuwen en zijn de sociaaleconomische ontwikkeling van de wijk en
De Bossche wijk Barten-Zuid
in de Graafsewijk is een soci-
aaleconomisch zwakke buurt.
Vernieuwing ervan is alleen
mogelijk door een integrale
aanpak van gemeente,
woningcorporatie, aannemer
en welzijnsorganisaties. In de
praktijk blijkt zo'n aanpak
lastig omdat bijvoorbeeld
rollen, verantwoordelijkheden
en bevoegdheden sterker zijn
dan het gemeenschappelijk
belang. Dit kan uitsluitend
worden doorbroken door een
projectorganisatie die volle-
dig is losgeweekt van de
moederorganisaties. Met
`Ons Barten-Zuid' is een
goede eerste stap gezet.
tekst wim sterks communicatie
beeld marc bolsius
Materialen worden zo veel mogelijk
af- en aangevoerd met behulp van
bakfietsen, door kinderen beschil-
derd tijdens de jaarlijkse buurtdag
niet langer in het verdomhoekje nr 6 2014 9
veiligheid op de agenda gezet. Om dit te kunnen doen, is het van
belang dat er nauw wordt samengewerkt tussen corporatie, aannemer,
gemeente, welzijnsorganisaties en politie. De eerste fase van de
vernieuwing werd in december 2013 afgerond en werkzaamheden voor
fase 2 zijn in volle gang.
ALS ??N PROJECTORGANISATIE
Godfried van den Braak, projectleider openbare ruimte bij gemeente
's-Hertogenbosch, is eveneens doordrongen van de noodzaak van een
volledige aanpak. "Met onze plannen voor de openbare ruimte sluiten
we zo veel mogelijk aan bij de renovatie van de woningen. Daardoor
ondervinden bewoners minder overlast. We maken gebruik van bewo-
nersbijeenkomsten die BrabantWonen organiseert in verband met de
renovatie. Doordat we als ??n projectorganisatie naar buiten treden,
word je als individuele organisatie anoniemer en ook minder kwets-
baar", vindt hij. In dat verband wijst Van den Braak op het fenomeen
van de defended neighbourhood. "Bewoners in dit soort wijken zijn niet
zo hecht als het lijkt, maar ze zijn wel snel geneigd om samen te span-
nen tegen offici?le instanties. Zolang wij als gemeente leuke dingen
doen, is het goed. Moeten we echter minder populaire maatregelen
nemen dan kan het zomaar gebeuren dat mensen zich tegen je keren.
In dat geval is het prettig dat je als organisatie onderdeel bent van een
groter geheel; de projectorganisatie. Dat werkt de-escalerend."
EEN INFORMATIE- EN EEN WIJKCENTRUM
In de wijk is een informatiecentrum te vinden van de projectorganisatie.
"Daar kunnen bewoners terecht met hun vragen of gewoon voor een
kopje koffie. Ook is het de bedoeling dat medewerkers vanuit het infor-
matiecentrum werken. Op die manier zijn ze dagelijks in de wijk aanwe-
zig en leren ze bewoners sneller en beter kennen. Elkaar kennen is de
eerste stap op weg naar vertrouwen", weet Lamme. In de praktijk
wordt het informatiecentrum als werkplek alleen gebruikt door mede-
werkers van BrabantWonen en aannemer Bouwborg. Werknemers van
de gemeente werken vanuit het stadhuis. In de wijk ligt ook wijkcentrum
De Kiek, voor de mensen van welzijnsorganisatie Welzijn Divers.
Omdat het informatiecentrum en De Kiek vlak bij elkaar liggen, blijkt de
instandhouding van het wijkcentrum in de praktijk geen probleem.
EIGEN PROJECTHUISSTIJL
Om de anonimiteit van de individuele organisaties te vergroten en de
integrale aanpak te versterken, is er een gezamenlijke projecthuisstijl
ontwikkeld. Het motto is `Ons Barten-Zuid'. De huisstijl wordt voor alle
uitingen gebruikt zoals de website, bouwborden en identificatiepasjes
van medewerkers. Alle werknemers dragen kleding met daarop het
logo van `Ons Barten-Zuid' zodat zij herkenbaar zijn voor bewoners.
"Onze grootste vijand is het slechte imago van de wijk. Helaas komt
het beeld niet overeen met de werkelijkheid; de meeste bewoners zijn
keurige burgers met hun eigen zorgen en wensen", vertelt Lamme.
"Maar het negatieve beeld is hardnekkig. Daarbij spelen de rellen uit
2000 en latere incidenten een rol, zowel bij media en professionals als
bij inwoners elders in de stad."
In grote lijnen is de gekozen aanpak hetzelfde als in andere wijken. Toch
zitten in deze wijze enkele specifieke elementen. Lamme: "Dat begint al
met de selectie van de aannemer en van de betrokken medewerkers.
Daarnaast geldt voor deze wijk dat het verbeteren van het imago in
feite een doel op zich is. Dat betekent onder andere veel aandacht voor
persoonlijke communicatie. De renovatie is daarbij een middel."
MATERIAALVERVOER PER BAKFIETS
Bij de selectie van de aannemer was ketensamenwerking een belangrijk
criterium. Daarnaast is vooral gekeken naar ervaring met renovaties in
soortgelijke wijken en naar de werkwijze. De keuze is gevallen op
Bouwborg. "In hun presentatie lag de nadruk op het proces van de
renovatie. Dat gaf vertrouwen", zegt Lamme. Bart Kruyning, directeur
bij Bouwborg, zegt over de aanpak van het bedrijf: "Iedere aannemer
kan een woning renoveren. Maar niet een bewoonde woning; daarbij ligt
de nadruk op de ontzorging van bewoners en niet zozeer op de tech-
niek. Het gaat erom hoe vaklieden en bewoners met elkaar omgaan.
Inlevingsvermogen is dan zeker zo belangrijk als de technische vaardig-
heden." Zo worden bij het project in Barten-Zuid bijvoorbeeld materia-
len zo veel mogelijk af- en aangevoerd met behulp van bakfietsen. Op
die manier worden de verkeersdruk en de overlast in de smalle straat-
Motto van het
project is `Ons
Barten-Zuid'. Project-
medewerkers dragen
kleding met daarop
het logo.
niet langer in het verdomhoekje10 nr 6 2014
jes waar het kan beperkt. Ook draagt het bij aan een beter contact met
de bewoners en wordt hun betrokkenheid vergroot.
DEZELFDE TAAL SPREKEN
De kritische succesfactor bij herstructurering van een sociaalecono-
misch zwakke wijk met een slecht imago, is communicatie, meent
Lamme van WonenBreburg. "We hebben gekozen voor een aanpak
waarbij we op een onbevooroordeelde wijze bewoners tegemoet treden
en hen betrekken bij het werk. Het accent ligt op persoonlijke communi-
catie. Dan is het belangrijk dat medewerkers dezelfde taal spreken als
bewoners. Bewoners hebben een ander woordgebruik dan professio-
nals. Bij sommige bewoners voert de emotie snel de boventoon en dat
moet je kunnen relativeren." Ze vervolgt: "Een werknemer moet hun
wensen kennen en weten wat hen bezighoudt. Vertrouwen is een nood-
zakelijke voorwaarde. De medewerkers dienen mensen te zijn met
empathie die tegen een stootje kunnen. Als je bij het eerste schutting-
woord in de stress schiet, moet je niet in deze wijk werken. We zien nu
dat medewerkers zich aan de wijk committeren, er ontstaat een band."
Ook bij Bouwborg is op voorhand zorgvuldig gekeken welke werkne-
mers bij dit project werden ingezet. "Een klik tussen vaklieden en
bewoners is belangrijk. In het begin bleek dat er bij enkele medewer-
kers sprake was van een mismatch; hen hebben we van het project
gehaald. Nu zien we dat onze medewerkers met plezier in Barten-Zuid
werken", omschrijft Kruying.
GEWOONTEN IN DE WIJK
Voor een goede communicatie is het van belang aansluiting te vinden bij
de gewoonten in de buurt. Zo is het in Barten-Zuid niet gebruikelijk dat
bewoners bij elkaar aanbellen; ze tikken met hun vingers tegen de kamer-
ruit. "Als de bel gaat, is het iemand van de gemeente of een andere
instantie die we liever niet zien. Als er op het raam wordt getikt, weten
we dat het iemand uit de buurt is en dus vertrouwd", aldus een bewoner.
De bewoners komen zelden bij elkaar over de vloer. Het sociale leven
speelt zich af op straat. Daar spelen kinderen en drinken bewoners
samen koffie of een pilsje. Is er een bijzondere gebeurtenis in de straat
zoals een WK voetbal of een gouden bruiloft dan wordt er geld ingeza-
meld om de straat te versieren. "Dat soort dingen dien je te weten om
aansluiting te krijgen bij het leven van bewoners. Je kunt een straat wel
opknappen, maar als je geen rekening houdt met het dagelijks gebruik
van de straat dan is de aanpassing gedoemd te mislukken", denkt Van
den Braak van de gemeente.
HANDTEKENINGENACTIE
Na anderhalf jaar inspanning komt de vernieuwing van de Bossche wijk
daadwerkelijk van de grond. "Natuurlijk hebben we zo nu en dan
discussies met bewoners over de werkzaamheden. Ook zijn we al eens
geconfronteerd met een handtekeningenactie waarmee ze naar de
redactie van een regionale krant zijn gestapt. Dan geldt: vasthouden
aan je standpunt en in gesprek blijven met bewoners", legt Van den
Braak uit. Hij vindt dat de gekozen werkwijze tot nu toe goed heeft
gewerkt. Naast opgeknapte woningen is ook in sociaal opzicht vooruit-
gang te zien. Bewoners worden actiever en spreken elkaar gemakkelij-
ker aan op ontoelaatbaar gedrag. "Langzaam maar zeker zien we ook
het zelfbeeld van bewoners veranderen. Verscheen er voorheen een
negatief artikel in de regionale krant dan waren de reacties: `zie je wel,
ze zetten ons weer in het verdomhoekje'. Nu geven zij meer tegengas
en wijzen op de positieve dingen in de wijk."
OOK LEERPUNTEN
Ondanks het voorspoedig verloop van de handelswijze tot nu toe, zijn
er ook leerpunten voor het projectteam, met name voor de integrale
aanpak. In de praktijk blijken taken, bevoegdheden, organisatiestructu-
ren, procedures en culturen van individuele organisaties een daadwer-
kelijke volledige aanpak soms in de weg te staan. Voorbeeld daarvan is
het moment waarop de politiek vindt dat zij mededelingen aan de pers
moet doen over maatregelen ter bevordering van de veiligheid. Mede-
delingen die vervolgens leiden tot publicaties die het beeld van een
onveilige wijk versterken en het risico van onrust in de wijk vergroten.
Dat is onbedoeld, maar niet in belang van het project.
Daarnaast blijken afwijkende planningen en vergunningprocedures het
nodige kunst- en vliegwerk te vragen om de vernieuwing van de openbare
ruimte in tijd goed te laten aansluiten op de woningrenovaties. Ook de
informatie-uitwisseling tussen medewerkers en met bewoners zou verbe-
teren als alle medewerkers vanuit het informatiecentrum zouden werken.
Ondanks alle goede bedoelingen hebben deze punten in het eerste jaar
geleid tot misverstanden, irritaties en ineffici?ntie. Het waren omstan-
digheden die extra overleg nodig maakten. "Alleen als je los van
bestaande structuren, culturen en procedures kunt werken met een
eigen budget, is vanaf het allereerste begin een effectieve en effici?nte
integrale aanpak mogelijk. Dat vraagt om een projectorganisatie die
volledig losstaat van de moederorganisaties", besluit Lamme.
Renovatiewerk-
zaamheden in
Barten-Zuid
Renovatieproject Barten-Zuid `s-Hertogenbosch is
opgenomen in de projectendatabase van Renda.
Deze vindt u op projecten.renda.nl.
Reacties