Halverwege de jaren ‘90 werd Nederland opgeschrikt door extreem hoge waterstanden in het rivierengebied: overstromingen van de Maas, zeer hoge waterafvoeren van de Rijn en IJssel, en de dreigende dijkdoorbraken met als gevaar dat grote delen van Nederland onder water zouden komen te staan.
Halverwege de jaren `90 werd Nederland opgeschrikt
door extreem hoge waterstanden in het rivierengebied:
overstromingen van de Maas, zeer hoge waterafvoeren
van de Rijn en IJssel, en de dreigende dijkdoorbraken met
als gevaar dat grote delen van Nederland onder water
zouden komen te staan. Jan Terlouw, destijds commissaris
van de Koningin in Gelderland, herinnert zich in NRC
Handelsblad (29 januari 2005) als meest kritieke fase
vooral de dreiging van een doorbraak in de dijk bij Och-
ten: "Aan de ene kant zag je het hoge water, aan de ande-
re kant in de diepte de woningen".
In de jaren daarna kwam een grootschalig programma
van dijkverhogingen en dijkversterkingen op gang. Ook
werd de Beleidslijn Ruimte voor de Rivier uitgevaardigd,
een verbod op het bouwen buitendijks. Allerlei bouw-
plannen in de uiterwaarden, van grootschalige woning-
bouw tot renovatie van campinggebouwen, konden niet
doorgaan.
Het besef ontstond dat er meer nodig is, ook op de lange-
re termijn. Omdat het klimaat verandert moeten we reke-
ning houden met nattere winters en meer smelt- en regen-
water, waardoor het waterniveau in de rivieren stijgt.
Nieuwe aanpak
In 2000 heeft het kabinet het standpunt Ruimte voor de
Rivier gekozen als uitgangspunt voor een nieuwe aanpak
van hoogwater. In plaats van het verder verhogen en ver-
sterken van dijken wordt gekeken naar de mogelijkheden
om water meer ruimte te geven, bijvoorbeeld door het ver-
lagen van uiterwaarden, door het landinwaarts verleggen
van dijken of door het aanwijzen van overloopgebieden.
Het project Ruimte voor de Rivier onderzoekt en toetst de
mogelijke maatregelen in opdracht van de Staatssecretaris
van Verkeer en Waterstaat.
Dit voorjaar zal het Kabinet besluiten over de tekst van de
Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier deel
1. In de PKB zullen beslissingen staan over de inrichting
en het gebruik van het rivierengebied. Beslissingen over
wat in hoofdlijnen het type maatregelen en de locaties
zijn, welke alternatieven er zijn en hoe het proces na vast-
stelling van de PKB zal worden vormgegeven. De regiona-
R u i m t e v o o r d e R i v i e r
En ondertussen, weer
regenwater
Ursula Blom
De tijd van de `strijd tegen het water' door simpelweg rivierdijken te
verhogen en verzwaren lijkt voorbij. Op de lange termijn zijn ook ande-
re maatregelen nodig, waarbij water van tijd tot tijd ook binnendijks
wordt gedoogd.
Bron:Arcadis
M A A RT 2005 3
landse (rivier)gemeenten en vertegenwoordigers van het
Rijk. De stuurgroep, die wordt voorgezeten door de
staatssecretaris, heeft een adviserende functie.
Voor de lange termijn heeft de Stuurgroep besloten tot een
pakket maatregelen dat in lijn ligt met het regioadvies en
door de regio gedragen wordt. Voor de korte termijn is
een maatregelpakket gepresenteerd waarmee uiterlijk in
2015 aan het vereiste veiligheidsniveau kan worden vol-
daan. Dit pakket bestaat uit technische maatregelen en uit
ruimtelijke maatregelen, zoals het `meestromend' maken
van de Overdiepsche Polder, uiterwaardvergravingen en
de inzet van een hoogwatergeul `Veessen-Wapenveld'.
Dit maatregelenpakket overschrijdt het beschikbare bud-
get echter met ongeveer 300 miljoen euro. Daarom is een
speciale commissie Financiering en Kansen (FiKa) inge-
steld, die onderzoekt hoe met medefinanciering en risico-
beheersing het maatregelpakket voor de korte termijn te
financieren is. Een van de commissie-werkgroepen zoekt
met name naar `inverdienmogelijkheden' op lokaal ni-
veau, daarbij ondersteund door advies- en ingenieursbu-
reau Arcadis. Mocht het financi?le knelpunt blijven be-
staan, dan kan worden teruggevallen op een goedkoper
technisch alternatief op bepaalde locaties. De commissie
zal binnenkort advies uitbrengen aan de staatssecretaris.
De regio spreekt zich nadrukkelijk uit voor het uitwerken
le stuurgroepen Boven- en Benedenrivieren maken een ei-
gen regioadvies, gericht op de lange termijn.
Maatregelen
Om ervoor te zorgen dat rivieren meer water kunnen af-
voeren zijn er verschillende opties. Technische maatrege-
len zijn bijvoorbeeld verwijdering van obstakels, verlaging
van kribben, of dijkverhogingen en -versterkingen. Ook
zijn er ruimtevergrotende maatregelen mogelijk in de ui-
terwaarden, zoals vergraven van de uiterwaarden en/of
aanleg van nevengeulen. Meer ingrijpend zijn dijkverleg-
gingen en het graven van hoogwatergeulen (`groene rivie-
ren' of `by-passes'). Ten slotte is retentie een optie. Een re-
tentiebekken is binnendijks gebied, dat bij hoogwater ge-
bruikt kan worden om tijdelijk water op te vangen (nood-
overloopgebieden).
Voor wat betreft het behalen van de korte termijndoelstel-
ling ? 16.000 m3/s en 3.800 m3/s afvoer in 2015 ? zijn
technische maatregelen relatief goedkoop. Dat geldt ook
voor eenvoudige ruimtevergrotende maatregelen in de ui-
terwaarden. Meer ingrijpende oplossingen als dijkverleg-
gingen en het graven van hoogwatergeulen zijn duur, en
zetten het gebied langdurig `op zijn kop'.
Maar deze opties bieden structurele verbetering van de vei-
ligheid op de zeer lange termijn, en geven veel kansen om de
ruimtelijke kwaliteit aanzienlijk te verbeteren. Bijvoorbeeld
door het aanleggen van natuur- en recreatiegebieden, het te-
gengaan van verrommeling, de aanleg van nieuwe landgoe-
deren, en de bouw van kwalitatief hoogwaardige woningen
of bedrijventerreinen. Bovendien zijn er meer `kostendra-
gers' mogelijk, zoals delfstoffenwinning, woningbouw, en
aanleg of verplaatsing van bedrijventerreinen.
Wanneer alleen wordt gekeken naar de kosten, naar de
veiligheid en naar de korte termijn is de beslissing simpel.
Dan liggen technische maatregelen voor de hand. Wan-
neer ook de opbrengsten, de ruimtelijke kwaliteit en de
lange termijn meetellen, is de beslissing complex en wordt
gezocht naar integrale oplossingen.
Stuurgroep
De landelijke Stuurgroep Ruimte voor de Rivier heeft de
voorkeur uitgesproken voor het inzetten van zo veel mo-
gelijk ruimtelijke maatregelen. Deelnemers aan de stuur-
groep zijn de voorzitters van de regionale stuurgroepen
Boven- en Benedenrivieren, het Interprovinciaal Overleg,
de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Neder-
szijden van de dijk...
DE AUTEUR
Ursula Blom is
werkzaam als
procesmanager
bij ARCADIS.
Nieuwe tijden, nieuwe
maatregelen. Mede door
de klimaatveranderingen
zijn meer rigoureuze
maatregelen nodig om
de wateren te temmen.
Bron:Arcadis
4 M A A RT 2005
De tijd heeft sinds 1995 niet stilgestaan. Op grond van
studies in samenwerking met Nord-Rhein-Westfalen is er
nu twijfel of het wel nodig is om op de lange termijn vei-
ligheid te bieden tegen een Maatgevend Hoogwater Af-
voer (MHW) van 18.000 m3/s.Tegelijkertijd is door de
droogte in 2003 de sterkte van sommige dijken aangetast.
Terwijl het kabinet van plan is in de nota Ruimte voor
noodoverloopgebieden ook bovenstrooms ruimte te reser-
veren, ligt in de Tweede Kamer een motie klaar die voor-
stelt het budget voor de noodoverloopgebieden voor
structurele maatregelen te gebruiken. En terwijl lokaal in
sommige integrale plannen ? bijvoorbeeld in Druten ?
wordt voorgesteld buitendijks te bouwen, wordt momen-
teel de Beleidslijn Ruimte voor de Rivier ge?valueerd. Wat
van deze evaluatie de conclusie zal zijn is nog ongewis.
Ook de techniek staat inmiddels niet stil. De digitale dijk,
waarbij een chip ingebracht wordt in een dijk voor het
waarschuwingssysteem, behoort tot de mogelijkheden.
Kortom: kansen en uitdagingen genoeg voor publieke en
private partijen om met goede voorstellen te komen! ???
van kansrijke maatregelen die meer perspectief bieden op
verbetering van ruimtelijke kwaliteit. Voor sommige van
deze maatregelen is afgesproken nu al een bestuurlijk pro-
ces te starten. Het betreft nadere verkenningen van een
aantal initiatieven die door de regionale stuurgroepen zijn
aangedragen, waaronder `dijkverlegging Westenholte',
`Waalfront Zaltbommel', `uiterwaardvergravingen Dru-
ten, Huissen, Vianen en Bosscher Waarden', `natuur en re-
creatie "Eilanden van Maurik / Amerongen"' en `hoog-
watergeul Kampen'. Naar verwachting is er binnen 1 ? 2
jaar meer duidelijkheid over de haalbaarheid van deze
maatregelen en de uitvoeringsmogelijkheden.
Initiatief welkom
De maatregelen komen tot nu toe voor het overgrote deel
uit de koker van de overheid. Publiek en/of privaat initia-
tief is echter welkom. Sterker nog: de projectorganisatie
Ruimte voor de Rivier daagt potenti?le initiatiefnemers
uit met alternatieve plannen te komen. Wanneer deze
plannen voldoen aan de doelstellingen van het project
Ruimte voor de Rivier en een meerwaarde hebben ten op-
zichte van door de overheid uitgedachte oplossingen, is fi-
nanciering uit het budget van Ruimte voor de Rivier mo-
gelijk. Alternatieve projecten moeten daarnaast vanzelf-
sprekend beantwoorden aan de randvoorwaarden.
Door de markt te benaderen hoopt men zoveel mogelijk
kansrijke alternatieve projecten een plaats te geven, re-
spectievelijk belemmeringen weg te nemen voor potenti?-
le initiatieven. Door nu de markt te prikkelen met initia-
tieven te komen, kan de ruimtelijke kwaliteit van het plan
verbeteren.
Info:
? Ursula Blom, U.P.Blom@arcadis.nl
? Projectorganisatie Ruimte voor de Rivier en ARCADIS, `Bestuurlijk toetskader
PKB Ruimte voor de Rivier', februari 2004
? Startnotitie PKB Ruimte voor de Rivier
? www.ruimtevoorderivier.nl
regenwater
Bij langetermijnplannen
kan huizenbouw aan de
rivier ook als optie wor-
den meegenomen; wat
op zijn beurt kan bijdra-
gen aan de financiering
van de plannen.
Bron:Arcadis
Reacties