De bouwproductie in China neemt explosief toe, en daarmee de aan de bouw gerelateerde milieubelasting. Milieu en duurzaamheid krijgen daarbij echter inmiddels steeds meer aandacht. Mede dankzij Nederland?
12 D E C E M B E R 2005
In China wordt jaarlijks 1.660.000 m3 hout gebruikt voor
de productie van wegwerp-eetstokjes. Die hoeveelheid
hout alleen al zou voldoende zijn voor de bouw van onge-
veer 100.000 standaard houtskeletbouw woningen. Voor
Nederlandse begrippen lijkt dat heel wat, maar in China
worden jaarlijks 10 miljoen woningen gebouwd ? twee
keer de hele Nederlandse woningvoorraad. Dit is mede
het gevolg van de grote en groeiende Chinese bevolking
(1,3 miljard inwoners, jaarlijkse bevolkingsgroei van
0,58%) en economie (9,1% in 2004; in Nederland 1,2%).
De bouwproductie is er dus enorm, en daarmee ook de
milieubelasting als gevolg van de bouw.
Grote milieuproblemen
Niet alleen de schaal van de bouwproductie in China is
groot in de ogen van ons Nederlanders, de schaal van de
milieuproblemen (al dan niet gerelateerd aan de bouw) is
dat ook. De rivier die door Beijing stroomt, staat al 5 jaar
droog, omdat bovenstrooms alles wordt afgetapt. En in
zo'n 170 steden, waaronder Beijing, mag niet meer wor-
den gebouwd met baksteen. Er is een verbod op kerami-
sche bouwproducten omdat de grondstof (klei en leem) op
zo'n grote schaal werd gewonnen, dat dit te veel ten koste
ging van vruchtbare landbouwgrond. De woestijn rukt op
met zo'n 10% per jaar.
De milieubelasting is bovendien sterk toegenomen door-
dat nieuwe bouwtechnieken worden toegepast. Van ouds-
her is in China altijd veel met de vernieuwbare grondstof
hout gebouwd, maar tegenwoordig is beton het meest ge-
bruikte bouwmateriaal. Het benodigde cement wordt niet
naar Nederlandse normen geproduceerd. Van het cement
is 70% afkomstig van kleinschalige bedrijven (circa
7.650), die energetisch gezien nog niet eens zo slecht sco-
ren, maar wel enorm hoge emissies hebben. De rest wordt
ge?mporteerd. Dit gebeurt in zulke hoeveelheden dat in
Ronald Rovers
D u u r z a a m b o u w e n i n A z i ?
De bouwproductie in China neemt explosief toe, en daarmee de aan de bouw
gerelateerde milieubelasting. Milieu en duurzaamheid krijgen daarbij echter
inmiddels steeds meer aandacht. Mede dankzij Nederland?
azi?
Milieu: hot in China
Sino-Dutch co-operation
Het Sino-Dutch co-operation in Sustainable building project is ontstaan uit een
overeenkomst van het Nederlandse ministerie van VROM en het Chinese mi-
nisterie van Constructie. Het is gericht op het realiseren van een demonstratie-
project, met daaraan gekoppeld kennisoverdracht en een traject bij de ont-
wikkeling van regelgeving. Naast uitvoering, is er dus nadrukkelijk aandacht
voor beleid en voor de organisatorische en administratieve kant van het ver-
haal. Daarin zit in China namelijk meestal de bottleneck. Het project ging
voorjaar 2005 van start. Tijdens een tweetal workshops (zie foto) hebben Chi-
nese experts, ondersteund door een groep Nederlandse experts, een concept-
programma-van-
eisen voor duur-
zaam bouwen in
Beijing en de
Shenzhen-regio
ontwikkeld. Het
project heeft al-
leen maar meer
betekenis gekre-
gen door de de
(eerder genoem-
de) beleidsnota's
met als thema's
`op weg naar een
recyclingecono-
mie' en `een ener-
gie-effici?nte(re) samenleving'. Deze nota's noemen duurzaam bouwen na-
drukkelijk als speerput. Daardoor is er enorme druk ontstaan om duurzaam
bouwen in te voeren. Het aantal demonstratieprojecten is verhoogd naar 5, in
iedere (klimaatzone) een demonstratieproject. Voor meer informatie over dit
project kunt u contact opnemen met de auteur, Ronald Rovers, r.rovers@sustai-
nablebuilding.info. Zie ook www.urbanenvironment.nl, www.sustainablebuil-
ding.info en www.sustainablebuilding.cn.
China gebruikt jaarlijks 1.660.000 m3 hout
voor de productie van wegwerp-eetstokjes.
RonaldRovers
Nederlandse en Chinese
experts aan het werk.
D E C E M B E R 2005 13
Er is duidelijk sprake van een omslag. Overigens was die
omslag elders in de regio al eerder ingezet. Zo heeft Japan
als eerste een zeer gedegen hervorming van haar beleid in-
gezet, vanuit het besef dat met behoud, renovatie en aan-
passing de meeste winst te behalen is. Japan focust nu
vooral op de bestaande voorraad onder het motto Urban
Renaissance. Ook in Zuid-Korea zijn bijvoorbeeld veran-
deringen zichtbaar. In Seoel is onlangs een zesbaans-snel-
weg over twee etages door de stad afgebroken om een
oude rivier met veel groen in ere te herstellen.
Kennisimport
Bij de omslag naar een duurzame(re) samenleving wordt
er in China goed gekeken naar de kennis die al elders is
opgedaan. Zo is de nieuwe Chinese duurzame energiewet,
die begin 2006 van kracht wordt en naar onze maatstaven
zeer interessante teruglevertarieven lijkt voor te schrijven,
gebaseerd op het Duitse Einspeizegesetz. En tijdens de
SARS-periode is op basis van westerse normen regelge-
ving gemaakt voor het onderhoud van ventilatiesystemen.
(Dat gebeurde overigens in slechts vier weken tijd: twee
weken om te vertalen, twee weken voor het samenstellen
van een Chinese versie en drie dagen voor het aannemen
van de regelgeving door het centrale gezag.)
Overigens staan er tegelijkertijd 750 nieuwe elektriciteits-
centrales op de rol voor de komende 7 jaar, met kolen als
brandstof. Samen met zo'n 350 voor India, en 150 voor
de Verenigde staten (!), ook op kolen, goed voor evenveel
CO2-uitstoot, als er met Kyoto bespaard dacht te worden.
Een ander voorbeeld van Chinese kennisimport op het ge-
bied van duurzaam bouwen is het Sino-Dutch co-opera-
tion in Sustainable building project (zie kader). In het ka-
der daarvan hebben inmiddels verschillende Nederlandse
delegaties China bezocht en vice versa. Ook de Europese
Unie ondersteunt projecten op het gebied van duurzame
Zuid-Afrika bouwprojecten zijn stilgelegd door een ge-
brek aan cement: alles is verkocht aan China. Het materi-
aal is schaars geworden.
En dan hebben we het alleen nog maar over China. Er is
ook nog India, waarover we hier weinig horen, maar dat
aan een gelijksoortige opmars bezig is. En vele andere lan-
den in zuid oost Azi?, tezamen meer dan 60% van de we-
reldbevolking, die driftig aan het bouwen zijn.
In China komt steeds meer het besef dat het zo niet langer
kan. Dat heeft onder meer z'n weerslag gekregen in recen-
te vergaande beleidsnota's met thema's als `op weg naar
een recyclingeconomie' en `een energie-effici?nte(re) sa-
menleving'. China wil dat in 2010 10% van haar energie
duurzaam wordt opwekt.
DE AUTEUR
Ronald Rovers is verbonden
aan de Urban Environment
Group (UEG), een leerstoel
in oprichting aan de Wage-
ningen Universiteit (WUR)
omtrent Stedelijk milieu,
waaronder duurzaam bou-
wen. De UEG voert in inter-
nationaal verband projecten
uit en geeft internationaal
onderwijs. De auteur is van-
uit de WUR projectleider
van het Sino Dutch Sustai-
nable Building cooperation
project. Daarnaast is hij
zelfstandig (internationaal)
actief als adviseur.
SB05Tokyo
In 2005 vond de eerste World Sustainable Building Con-
ference in Azie plaats: SB05 Tokyo. Aan de conferentie
namen 1.700 mensen deel uit meer dan 80 landen en
regio's. Na gastland Japan was China het best vertegen-
woordigde land. Zie voor meer info over dit evenement
www.sb05.com.
iStockPhoto/MirenCreixellPlazas
De opening van SB05Tokyo.
RonaldRovers
azi?
14 D E C E M B E R 2005
ontwikkeling in China. Het belangrijkste programma in
dit kader is het EU-China Environmental Management
Cooperation Program (EMCP), dat projecten stimuleert
waarbij lokale overheden zijn betrokken (zie kader).
Overigens is het Nederlandse bedrijfsleven inmiddels goed
vertegenwoordigd in China en doet het mee aan talloze
projecten. Voorheen vooral op het gebied van waterma-
nagement en landschapsinrichting (Alterra, Arcadis, Bam-
tebodin, DHV, Grontmij), maar steeds vaker ook in
bouwprojecten. Ook architecten en productleveranciers
nemen steeds vaker deel aan projecten, al zijn dat vaak
nog geen structurele samenwerkingsverbanden, maar eer-
der ad hoc combinaties voor bijzondere projecten waar-
mee een stad of provincie wil `schitteren', in de vorm van
een European Village, Olympic park, WaterWorld, of
World Expo. Bij de bouw daarvan werken de Chinezen
samen met Amerikanen of Europeanen. Dat levert ook de
bijpassende architectuur op. Die natuurlijk geheel onaan-
gepast is aan het plaatselijke klimaat of de cultuur, maar
uitsluitend gericht op pronken, of afzet van producten en
technologie.
Bij dergelijke prestigeprojecten is helaas niet altijd even
veel aandacht voor de plaatselijke cultuur, de omgeving of
het klimaat. Dat is echter bijvoorbeeld nadrukkelijk wel
het geval bij de Chinese duboprojecten van het Neder-
landse architectenbureau BEAR Architecten, dat onder
meer in samenwerking met het Chinese WWF een hotel
ontwierp. En de TU Delft heeft onlangs samen met de
Tsinghua Universiteit in Beijing een geheel nieuwe duur-
Nieuwe materialen
Een van de mogelijkheden om bouw-
gerelateerde milieubelasting terug te
dringen is de toepassing van bouw-
materialen op basis van recycling en
hernieuwbare grondstoffen. Zo wordt
in Azi? onder meer onderzoek ge-
daan naar de toepassingsmogelijk-
heden van bamboe, hoewel het
daarbij nog niet is gekomen tot echt
aansprekende brede toepassingen.
Ook reststoffen uit de voedingsindus-
trie bieden veel perspectief. Zo heeft
onderzoek van de Wageningen Universiteit (Agrotechnology and Food Inno-
vations) in de Filippijnen aangetoond dat kokosnootschillen kosteneffectief ver-
werkt kunnen worden tot bouwpanelen (zie foto). Ter indicatie: in de Filippijnen
komt jaarlijks 700.000 ton en in Indonesi? 1 miljoen ton kokosnootschillen be-
schikbaar, die onder andere ook worden gebruikt om energie uit te winnen. De
eigenschappen van deze platen zijn vergelijkbaar met die van MDF. In de Filip-
pijnen is een eerste proeffabriek opgestart. De techniek is ook eenvoudig in te
zetten in andere kokosnootproducerende landen. Op dit moment wordt er ge-
zocht naar een investeerder. Een project om de toepasbaarheid van het proces
voor andere reststoffen, waaronder rijstkaf, te toetsen wordt voorbereid.
Overigens worden steeds vaker ook andere materialen hergebruikt: in China
zijn de eerste convenanten gesloten met de industrie om wegwerpeetstokjes te
verzamelen en tot papier te verwerken.
Info: www.biobasedproducts.nl.
Bron:WageningenUniversiteit
Alles is groot in het Oosten. De start
van de bouw van de TV maat-
schappij toren, een ontwerp Rem
van Koolhaas en Ole Scheeren van
OMA (Office for Metroplitan Archi-
tecture), bracht bijvoorbeeld zoveel
bedrijvigheid met zich mee dat in de
hele omtrek het verkeer vast liep.
Hierdoor zijn naar verluidt een apar-
te aan- en afvoerweg aangelegd.
Bron:OfficeforMetropolitanArchitecture(OMA)
D E C E M B E R 2005 15
Een andere beperkende factor is dat in China bij het `ver-
duurzamen' van de samenleving meer wordt gekeken naar
technische middelen en minder naar een ge?ntegreerde
planning en ontwerp. Het is vaak een vlucht vooruit naar
maatregelen en technieken, en nog weinig ge?ntegreerde
planning en ontwerp. Zo leveren Chinese projectontwik-
kelaars gebouwen op zonder installaties en afwerking. De
verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de gebruikers. Het
gevolg is bijvoorbeeld dat iedereen zijn eigen koelinstalla-
tie koopt en aan de gevel bevestigt, vaak zodanig dat de
warmteafgifte ervan de koellast verder verhoogt. Het zou
al een grote stap vooruit zijn als afwerking en installaties
in de oplevering werden meegenomen. Dit wordt voorals-
nog tegengehouden, omdat het de vrije marktwerking zou
verstoren.
Voor het Nederlandse bedrijfsleven, dat gewend is volledi-
ge concepten toe te passen, is een dergelijke scheiding tus-
sen casco en afbouw lastig. Toch is er nog een aankno-
pingspunt voor een integrale benadering: de lokale pro-
jectontwikkelaars zijn namelijk gewend het openbaar ge-
bied en onderhoud `in service' te houden. Een volgde stap
daarin zou zijn dat de ontwikkelaars ook het energiege-
bruik beheren. Maar dit vergt een organisatorische om-
slag, die nog heel wat inspanning zal vereisen.
Les
Het contact tussen Nederland en China hoeft niet te lei-
den tot eenrichtingverkeer. Een belangrijke les die de Ne-
derlandse delegaties mee naar huis hebben genomen van
hun bezoek aan China, is dat men hier nog veel kan leren
van hoe men in China sociale en culturele elementen in het
bouwen integreert. De Chinese cultuur biedt veel heldere
aanknopingspunten voor de inrichting en ontwerp van ge-
bouwen en wijken. Openbare gebieden met sociale voor-
zieningen worden er over het algemeen als eerste aange-
legd, zijn vaak verkeersvrij en kunnen voor westerse be-
grippen een openbaring zijn. ???????????????????????
zame kantoor-/researchomgeving gebouwd op de campus
van deze universiteit.
Belemmeringen
Tijdens de internationale samenwerkingsprojecten op het
gebied van duurzaam bouwen is gebleken dat China zelf
beschikt over veel kennis en technologie op dit vlak. Daar-
naast zijn er veel voorbeelden van duurzame toepassingen
en woningen. De kennis is echter verspreid en versnipperd
aanwezig en niet algemeen toegankelijk. Bovendien heb-
ben de `provincies' en steden in China veel vrijheid bij het
vaststellen van hun regelgeving en activiteiten, wat niet
bevorderlijk is voor onderlinge afstemming en samenwer-
king. Een en ander belemmert de toepassing van duur-
zaam bouwen op grote schaal. Wanneer je ernaar kijkt als
een soort Chinese Unie, met lidlanden, vergelijkbaar met
de EU wordt het al een stuk begrijpelijker. In alle onder-
delen evenwel nog steeds vooral topdown aangestuurd.
Een ander voorbeeld van gebrekkige afstemming is het be-
oordelingsinstrument voor gebouwen (vergelijk met Eco-
quantum, maar met een zwaar accent op binnenshuis
comfort en kwaliteit), dat gebruikt gaat worden bij de
bouw van de accommodaties van de Olympische Spelen in
China. De Tsinghua Universiteit uit Beijing verstaalde dit
van oorsprong Japanse instrument voor toepassing in
China, in overleg met het ministerie van Wetenschap en
Technologie. Deze tool wordt echter niet het nationale be-
oordelingsinstrument, want het Ministerie van Construc-
tie ontwikkelt op haar beurt zelf een nieuw instrument.
Informele recyclingeconomie
Azi? kent een grote informele recyclingeconomie. In
deze rap verstedelijkende samenlevingen waar mensen
vaak zelf hun onderkomens bouwen ligt het voor de
hand dat bouwmaterialen begeerlijk zijn. Een voorbeeld
is Beijing, waar momenteel veel oude stenen hutongs
(een soort patiowoningen) worden afgebroken (zie foto).
Binnen een paar dagen is al het bouwmateriaal verdwe-
nen en hergebruikt in priv?-onderkomens in de omge-
ving. Door het verbod op keramische bouwmaterialen
(zie hoofdtekst) zijn de oude hutongs de enige (offici?le)
bron van stenen en dakpannen.
Historisch duurzaam
Het EU-China Environmental Management Cooperation Program (EMCP) sti-
muleert projecten van lokale overheden in China. Het bedrijf Arcadis reali-
seert momenteel in het kader van dit programma een project in Wuhan, een
stad van 7 miljoen inwoners in Midden-China, die bekend staat vanwege zijn
Europese architectuur. In de periode 1861-1926 bezaten verschillende Euro-
pese landen (en Japan) er zogenoemde concessies (kleine kolonies), waarbij
ze met elkaar wedijverden in het bouwen van indrukwekkende gebouwen. Na
de Chinese revolutie kregen deze gebouwen andere functies, deels als woon-
gebouw. Inmiddels voldoen de woningen niet meer aan de normen van deze
tijd. Zo wonen er te veel mensen in te kleine ruimtes en zijn er te weinig (ge-
meenschappelijke) sanitaire voorzieningen. Arcadis werkt momenteel samen
met het district Jiang'An en de Huazhong technische universiteit van Wuhan
aan een oplossing. Doel is het centrum aan de eisen van de tijd aan te pas-
sen zonder daarbij afbreuk te doen aan de kwaliteiten van het historische cen-
trum. Info: www.arcadis.nl
iStockPhoto/ThomasMcCarthy
Reacties