14 J U N I 2005 Geen enkele architect staat 's ochtends op met het idee die dag een monument te ontwerpen. De gedachte zou niet al- leen pretentieus zijn, een monument kun je bovendien niet ontwerpen. Het ontstaat. Een gebouw hecht zich langzaam maar zeker in het geheugen van de mensen ? totdat het niet meer weg te denken is. Historische gebeurtenissen die er hebben plaatsgevonden helpen om een monumentenstatus te bereiken, maar zijn niet eens per se noodzakelijk. Van de grachtenpanden in Leiden, Amsterdam en Delft is er misschien een handvol waaraan de tijd geruisloos voorbij is gegleden. En toch hebben ze die tijd ruim- schoots weerstaan en zullen flevoland E i g e n t i j d s e F l e v o l a n d s b o u w e n n i e u w e s t i j l Het Nieuw Flevolands Peil is de eerste weerslag van het nieuwe elan binnen de praktijk van bouwen en wonen in Flevoland. De concrete vertaling naar een integrale duurzame gebouwde omgeving is een volgende uitdaging. Een aantal projecten in Flevoland geeft nu al richting aan de (architectuur)koers van het Nieuw Flevolands Peil. Architectuurcriticus Ed Melet laat zich inspireren. Sportcentrum Bodyplan door Rau & Partners architecten: vorm zorgt voor een interessante daglichttoetreding die de omgeving nog spannender maakt. Rau&Partnersarchitecten Ed Melet J U N I 2005 15 erg veranderd. Nog altijd staan goed ontworpen gebou- wen voor `iets'. Dat iets kan macht zijn, maar ook smaak of een ideaal. Met de architectuur van het kantoor, de woning, het voet- balstadion wil de gebruiker zich onderscheiden van ande- ren, van concurrenten. Het grote verschil is dat deze bij- zondere gebouwen tegenwoordig eigenlijk nauwelijks meer extra geld mogen kosten. Architectonische ambitie blijkt al snel onbetaalbaar. Daar komt bij dat bouwen door allerlei (overigens vaak terechte) regelgeving in de loop van de tijd toch al veel duurder is geworden. Het ge- volg van de krappe budgetten en de hoge kosten is dat er economisch gebouwd moet worden. Overmaat ? ??n van de karakteristieken van letterlijk duurzame gebouwen ? blijkt financieel vaak onmogelijk, of preciezer onwense- lijk. De mogelijkheden die veel van de historische gebou- wen hadden om verschillende functies te kunnen herber- gen, om zo op natuurlijke wijze hun leven te verlengen en zich aldus in het geheugen te nestelen, wordt de huidige gebouwen ontnomen. Daarnaast moet het bouwen om be- taalbaar te blijven steeds sneller en daarmee bijna onver- mijdelijk onzorgvuldiger geschieden. dat nog lange tijd blijven doen. Sloop van deze panden is praktisch ondenkbaar. De investeringen tijdens de bouw ? en tijdens de in de loop der eeuwen noodzakelijke verbou- wingen ? in materialen, energie en manuren zijn dubbel en dwars terugverdiend. Ze zijn de verbeelding van duur- zaamheid. Kunnen deze tijdloze gebouwen fungeren als toetssteen van hedendaags duurzaam bouwen? Schraal Het lijkt niet eerlijk om het streven van bijvoorbeeld de provincie Flevoland naar een duurzame gebouwde omge- ving te vergelijken met de duurzaamheid van de verschil- lende grachtengordels. Anders dan in de 16e en 17e eeuw zijn de omstandigheden nu immers uiterst schraal. Het doel van architectuur is in de loop van de eeuwen niet heel t i j d l o o s h e i d Het Eksternest is opgetrokken uit rauw cortenstaal en grijs stucwerk; niet bepaald de meest voor de hand liggende materialen in een duurzaam gebouw. Foto:JoopvanReeken Foto:JoopvanReeken 16 J U N I 2005 borgh zelf ontwikkelde het toegepaste bouwsysteem dat opgebouwd is uit gelamineerd houten kolommen, liggers en vloerbalken. Het hiermee gecre?erde skelet wordt op- gevuld met houtskeletelementen. Niet alleen kan met het systeem in zeer korte tijd een gebouw gerealiseerd wor- den, ook is het eenvoudig om het gebouw uit te breiden. De gevelkolommen en -liggers zijn namelijk berekend op de extra last. Hiermee voldoet het aan een van de be- langrijkste kenmerken van een duurzaam gebouw: een intrinsieke flexibiliteit. Het is helaas de vraag of dit ge- bouw ook de architectonische uitstraling heeft om lang aantrekkelijk gevonden te worden. Wat dat betreft is het sportcentrum van Thomas Rau in- teressanter. Net als het gebouw van Pijnenborgh heeft het sportcentrum een houten gevel. Gezien de nage- streefde duurzaamheid lijkt dat bijna een clich? ? hout is duurzaam - maar zeker in Rau's gebouw heeft dit duur- zame hout ook vooral een esthetische kwaliteit. Overi- gens had de architect in eerste instantie een stalen gevel getekend, maar men vreesde dat het gebouw dan een te industrieel karakter zou krijgen. Het gebouw is niet slechter van deze verandering geworden. Zeker omdat de naden tussen de houten latten waarmee de gevel is be- kleed naar het dak toe steeds breder worden, accentu- eren zij op subtiele wijze de golvende bewegingen van de daken. De golven zijn meer dan vormwil ? zoals bij Vil- la Flumen van Jim Klinkhamer in Leystad (zie afbeel- ding) wel het geval lijkt. Zoals in praktisch alle gebou- In de gemeentelijke en provinciale convenanten laat men dit letterlijke duurzame bouwen dan ook noodzakelijker- wijs links liggen en concentreert men zich op de bekende thema's als het verminderen van energie- en watergebruik en het gebruik van herbruikbare materialen. Natuurlijk is dit allemaal belangrijk, maar het maakt duurzaam bou- wen net even te plat, net even te eendimensionaal. Het manifest Nieuw Flevolands Peil lijkt op het eerste gezicht niet veel meer te beloven. Het streven naar een duurzame en hoogwaardige kwaliteit van bouwen, wonen, exploite- ren en beheren kan tot alle vormen van duurzaam bouwen leiden en levert in een door de markt gedomineerde bouw- praktijk vaak niet zo heel veel meer op dan de eisen zoals vastgelegd in het bouwbesluit. Hoop Als we een aantal reeds gerealiseerde gebouwen in de Provincie Flevoland echter als voorlopers, als referentie- projecten voor het Nieuw Flevolands Peil mogen be- schouwen, is er voor Flevoland echter weldegelijk hoop op meer. Bij een aantal ervan is duidelijk dat de ambities van de opdrachtgever en architect hoger lagen dan bij een doorsnee duurzaam project en bevatten deze minder voor de hand liggende duurzame oplossingen. Het woon- en werkgebouw op het Ecopark in Emmel- oord van Renz Pijnenborgh (Archiservice) moet het bij- voorbeeld niet zo zeer hebben van een verbluffende ar- chitectonische schoonheid, maar is wel erg slim. Pijnen- flevoland Het Drakenhuis aan de Oostvaardersplassen van rooijakkers+ tomesen architecten kreeg in 2003 de Architectuurprijs van Almere. Een `vriendelijk houten doosje' rust op een onderverdieping die deels gesloten, deels zeer open is naar buiten toe. Vooral de plattegrond maakt de woning bijzonder. Foto:RobertPoeze,Almere Foto:RobertPoeze,Almere "Het bezoekerscentrum van het Natuurpark Lelystad van BDG Ar- chitecten (2000) is een centrumvoorziening in een natuurgebied volgens het boekje. Veel onbehandeld hout wat voor de hand ligt op dit prachtige plekje aan het water. Het lijkt niet heel fijnzinnig ge- detailleerd en het verrast ook zeker niet zo enorm als Het Ekster- nest. De typische, weinig voor de hand liggende vorm van de film- zaal maakt wel nieuwsgierig. Die prikkel is bij architectuur belangrijk ? binnen is het gebouw helaas beduidend minder opvallend." BDG Architecten Ingenieurs Zwolle wen van Rau zorgt de vorm ook hier voor een interes- sante daglichttoetreding die de toch al dynamische om- geving nog spannender maakt. Rau en Pijnenborgh maken erkend duurzame gebouwen. Dat geldt in veel mindere mate voor de twee andere pro- jecten: het natuur- en milieucentrum Het Eksternest van 70F architecten en de villa Het Drakenhuis van rooijak- kers + tomesen. Ze zijn misschien niet zo doorwrocht duurzaam als het kantoor van Pijnenborgh, maar archi- tectonisch wel vele malen interessanter. De straatgevel van de woning van rooijakkers + tomesen is behoorlijk introvert. Op een diepzwarte lange muur rust een vriendelijker houten doosje. Aan de tuinzijde is het karakter volstrekt anders. Daar leunt de houten ver- dieping op slanke stalen kolommen waardoor de rest van gevel volledig van glas kon worden. Het effect is mooi, maar maakt de woning nog niet bijzonder. Dat doet de plattegrond wel. Alle ruimtes zijn om een wonderlijk ge- vormde fel blauwe kern gegroepeerd. Door de vorm van de kern, maar ook door hoe rooijakkers + tomesen haar op verschillende plekken hebben opengesneden, krijgt de woning een prachtige ruimtelijkheid. Bovendien dringt zo op verschillende manieren daglicht diep de woning bin- nen. Een andere kwaliteit van de woning is de detaillering van met name de houten verdieping. Cortenstaal Natuur- en milieucentrum Het Eksternest is misschien nog wel extremer. Het is opgetrokken uit rauw cortenstaal en grijs stucwerk. Dat zijn niet bepaald de meest voor de hand liggende materialen in een duurzaam gebouw. Ook gezien de rijke omgeving is de materiaalkeuze bijzonder. Hoe mooi het staal uiteindelijk ook naar de natuur toe- kleurt, staal en natuur lijken onverenigbaar. De twee lo- kalen onderscheiden zich duidelijk van de rest van het ge- bouw. Hun gevels zijn gestuukt, ze liggen iets hoger dan de rest van het complex maar bovendien zijn hun kopge- vels volledig van glas. Er wordt zo een prachtig uitzicht geboden op het bos en, aan de andere kant, op het water. De plattegrond is vooral praktisch. De ruime hal ontsluit de twee lokalen, maar het slimme is dat de lokalen zelf- voorzienend zijn. Beide hebben een keuken, een wasplek en een garderobe. EcoparkEmmeloordBV EcoparkEmmeloordBV J U N I 2005 17 Villa Flumen van Jim Klinkhamer in Leystad: golven vormwil? Foto:CamillaZeguers Houtskeletbouw op Ecopark Emmeloord: intrinsieke flexibiliteit. "Opvallend aan het kantoor van de Raad van de Kinderbe- scherming in Lelystad (2003) van Onix is dat het traditione- le duurzaamheidgehalte niet afleesbaar is. Het is in eerste instantie een boeiend gebouw met prachtige ruimtes. Met name de receptie en het cen- trale trappenhuis zijn wonder- schoon. Daglicht treedt op verschillende manieren het gebouw binnen en krijgt zo de kans het gebouw verder te verrijken. Dit zijn alle randvoorwaarden voor een gebouw dat lange tijd spannend zal blijven." Bron:Onix Bron:Onix "De Free-style woningen van Min 2 aan de Bonairepier in Almere (2001) lijken op het eerste gezicht misschien `gewone' rijtjeswoningen. De gevel verraadt echter al dat er meer aan de hand is. Hij is vrij grof gemateriali- seerd, maar ook deels losgehouden van de inhoud. Door een slimme com- binatie van houtskelet en dragende muren hebben de bewoners in belang- rijke mate zelf de indeling van de vloeren kunnen bepalen. Daarnaast is de woning opgeleverd als loft wat de vrijheid uiteraard ook vergroot. De kwa- liteit gaat echter verder dan het `nu'. De geboden vrijheden zullen ook in de toekomst waarborgen dat ze eenvoudig aangepast kunnen worden aan nieuwe (woon) wensen. De gevels staan deze veranderingen toe. Ten slotte is de stedenbouw ook bijzonder. Er zijn namelijk smalle en brede typen maar ook zijn de woningen haaks geplaatst waardoor een afwisselend straatbeeld gecre?erd is." flevoland 18 J U N I 2005 Foto:ChristiaanRichters Dit alles maakt van het Eksternest of het Drakenhuis na- tuurlijk nog geen monument. Of zelfs een tijdloos ge- bouw. Het is echter niet gewaagd om te voorspellen dat door de vormgeving, indeling, materialisatie en detaille- ring (hoewel bij het Eksternest behoorlijk rauw, maar dat hoort nu eenmaal bij het materiaal) de gebouwen een lan- ge tijd functioneel zullen blijven. Beide zijn in staat om ooit van functie te veranderen. Vat krijgen Mocht bijvoorbeeld de behoefte aan een milieucentrum ooit verdwijnen, dan kan van het Eksternest een prachtige woning of kantoor(tje) gemaakt worden. De tijd zal dan zonder twijfel vat krijgen op de gebouwen. Het cortenstaal van het Eksternest zal verder verkleuren, zoals het hout van het Drakenhuis zal vergrijzen, zonder dat dit de kwali- teit van het gebouw echter zal aantasten. Hoewel van de gestuukte gevel betwijfeld mag worden of zij mooi blijft, zal deze tijdlaag de gebouwen alleen maar interessanter maken. Hierdoor ? maar ook doordat de nadruk bij deze gebou- wen niet op het duurzaam zijn en het etaleren daarvan lag, maar op de architectuur ? krijgen deze eigentijdse gebou- wen een spannende tijdloosheid waar het Nieuw Flevo- lands Peil naar zou moeten streven. ?????????????????I "Het Kunstbaanpaviljoen De Verbeelding in Zeewolde van Ren? van Zuuk (2000) valt in dezelfde categorie gebouwen als de Raad voor de Kinderbescherming, het Eksternest en het Drakenhuis. Bij Van Zuuk is duurzaamheid geen leidmotief. Het gaat om de architectuur. Zoals in veel van zijn gebouwen kwam de dynamische vorm van de Verbeelding tot stand door te `spelen' met een min of meer standaard bouwmetho- de. De Verbeelding heeft een doorsnee drie-scharnierspant waarbij echter de delen eerst losgekoppeld zijn en ten opzichte van elkaar ver- draaid. Met name de zijgevels waarin deze verdraaiing het sterkst zicht- baar zijn, zijn hierdoor spectaculair. Binnen levert dit spel met de con- structie wat minder op, omdat de koppeling tussen de spantbenen nog- al grof is gedetailleerd." Foto:Min2