2 F E B R UA R I 2005 Vorderingen Een ideale situatie als hierboven beschreven is nog lang niet op alle Nederlandse bedrijventerreinen bereikt. Maar in de afgelopen jaren zijn er wel grote vorderingen ge- maakt met duurzame initiatieven, dankzij de inzet, visie en het enthousiasme van veel ondernemers, medewerkers van gemeenten en organisaties, en bestuurders. Zij kregen de instrumenten en methodieken aangereikt met het pro- gramma Duurzame Bedrijventerreinen (DBT) van Senter- Novem. Het programma, waarvan de subsidieregeling eind 2003 afliep, droeg bij aan de bewustwording en aan de samenwerking tussen de private en publieke partners op bedrijventerreinen. "Er zit een filosofie achter DBT die ik belangrijk vind", al- dus W. Urlings, burgemeester van Hoogeveen. "De aan- pak doorbreekt de gebruikelijke gang van zaken, waarbij een bedrijventerrein wordt aangelegd, daarna aan zijn lot wordt overgelaten en verloedert. We hebben bij de tot- standkoming van ons duurzaam bedrijventerrein Buiten- vaart de mogelijkheden geschapen om samen verantwoor- delijk te zijn, overheid en ondernemers. Ik weet nog niet of alle ambities gehaald worden. Maar ik weet dat, als we dit niet gedaan hadden, ook Buitenvaart over 25 jaar weer aan een opknapbeurt toe zou zijn." SenterNovem, een organisatie die onder andere beleid van het ministerie van Economische Zaken uitvoert, had het programma oorspronkelijk voor de periode 1999-2002 in de agenda staan. Maar het grote succes van de subsidiere- geling noopte tot het verlengen van het programma met een jaar. Het was oorspronkelijk de bedoeling om zo'n 100 projecten te onderzoeken. Uiteindelijk werden in de hele periode ruim 250 verduurzamingsprojecten onder- steund. In totaal werden 252 projecten gesubsidieerd met 9,6 miljoen. Deze projecten beslaan samen 25% van het totale oppervlak van bedrijventerreinen in Nederland. Elke tien minuten draait het (goedge- vulde) elektrische busje van het col- lectief personenvervoer het bedrij- venterrein op, langs de houtwal die samen met de gracht het terrein omzoomt. De ochtendzon schijnt volop op de toegangsweg: de zonnecollectoren in het asfalt wekken stilletjes energie op die vlakbij wordt toegepast. Alle bedrijven op dit terrein zijn volgens duurzame princi- pes gebouwd en hebben een laag energieverbruik. Bedrij- ven zijn geclusterd naar de mogelijkheden elkaars rest- warmte en afvalstromen te gebruiken. Bedrijfsprocessen zijn met ict-oplossingen aan elkaar geknoopt. De onder- nemers hebben afspraken over een dynamisch parkeersys- teem (op elkaars terrein), over afvalmanagement, logistiek en transport en gezamenlijke inkoop. En het begon alle- maal met dat idee over `parkmanagement'. Mark Westbeek E i n d e s u b s i d i e p r o g r a m m a D B T De afgelopen jaren zijn honderden bedrijven- terreinen `verduurzaamd'. De subsidieregeling van het programma Duurzame Bedrijventerreinen is inmiddels afgesloten. Een goed moment om de balans op te maken. bedrijventerreinen Duurzame bedrijventer Bron:SenterNovem Werknemers op Riet- velden-De Vutter kunnen gebruik- maken van de Djopper; vervoer van deur tot deur. Bron:BBAMobilityServices F E B R UA R I 2005 3 l e i d t t o t d o o r s t a r t reinen op eigen benen Groene ambities voor Buitenvaart in Hoogeveen: onder meer een fietsbrug. Rietvelden-De Vutter: door de aanleg van een containerterminal is het transport over water aanzienlijk toegenomen. Dat scheelt veel energie in het transport. Bron:SenterNovem Bron:SenterNovem 4 F E B R UA R I 2005 goede katalysator om de partijen aan tafel te krijgen." Er zijn voorbeelden te over van geslaagde verduurza- mingsprojecten. Zoals het bedrijventerrein De Rietvelden- De Vutter in `s-Hertogenbosch. Enkele karakteristieken: er is een gescheiden rioolstelsel aangelegd met plaatselijke infiltratie van hemelwater. Er worden aanzienlijk minder autokilometers gemaakt door de introductie van collectief vervoer (de `RIVU Djopper'). En door de aanleg van een containerterminal is het transport over water (energie-ef- fici?nt) aanzienlijk toegenomen. Een ander `pareltje' is het nieuw aangelegde bedrijventer- rein De Trompet in Heemskerk. Dit terrein wordt geken- merkt door een compacte, geschakelde bebouwing waar- door de ruimte intensief gebruikt wordt en de energie-effi- ciency stijgt. Er is een collectieve energievoorziening met toepassing van individuele warmtepompen, groene stroom en een zonnepanelen-fa?ade met een oppervlak van 2.000 m2. Bij de bouw zijn duurzame bouwmateria- len toegepast. De bedrijven zelf zijn aan de voor- en ach- terkant zodanig ontsloten, dat er een scheiding plaats- vindt van personenvervoer en goederentransport. Op het park wordt milieuvriendelijk parkmanagement gevoerd; dit uit zich onder meer in gescheiden inzameling van be- drijfsafval. Voordelen "Collectief regelen is een begrip dat ondernemers vaak af- schrikt. Tot ze ontdekken dat er voordelen zijn, zowel voor het milieu als op financieel vlak", ontdekte H. Ger- rits, directeur van Gerrits&Sinnige en partner in de Ken- nemer Bouwgroep die bedrijventerrein De Trompet in Heemskerk ontwikkelde. "Natuurlijk is het financi?le ar- gument belangrijk, maar daar is toch niets mis mee? Door de inrichting van De Trompet, met een gracht om het ter- rein, zijn de ambities op het gebied van waterberging ?n veiligheid tegelijk gehaald. En als je dan weet dat de inzet van een beveiligingsbedrijf al snel 100.000 per jaar kost..." De Ecofactorij in Apeldoorn is een bekend voorbeeld van een ambitieus duurzaam bedrijventerrein. Van belang is hier de duurzame energie-infrastructuur, die bestaat uit thermische zonne-energie via asfaltcollectoren, energieop- slag in de bodem, warmtepompen, energie uit biomassa en industri?le restwarmte. Bedrijven die zich hier vestigen kunnen korting krijgen op de grondprijs, als ze scoren in het `milieupuntensysteem'. Op bedrijventerrein Maaldrift 2 in Wassenaar is energie- efficiency ook belangrijk. De bedrijven maken gebruik van de bodemwarmte met per onderneming een warmte- pomp. Elektriciteit wordt opgewekt met zonnepanelen. Ook hier is de bebouwing aaneengesloten. De bedrijven gebruiken hemelwater voor wasvoorzieningen. Uitgebreid is hier het particulier parkmanagement, dat veel werk voor haar rekening neemt: exploitatie en beheer van het bodemwarmtesysteem, gezamenlijk hekwerk om het ter- rein, cameratoezicht, inbraakverzekering, een collectief afvalcontract waarbij het afval wordt verwerkt tot bio- brandstof. Samenwerkingsgraad Belangrijk onderdeel van het programma is de bewezen procesaanpak voor kwaliteitsverbetering. Door in kaart te brengen welke stappen er kunnen worden gevolgd om tot een succesvolle invoering van duurzame maatregelen te komen, is de samenwerkingsgraad en het draagvlak op veel terreinen gegroeid. Het is van groot belang de volgor- de van de stappen in de gaten te houden: initi?ring, ori?n- tatie, besluitvorming, vormgeving en uitvoering. `Verduurzaming is echt langetermijnwerk", weet M. van der Steen, vice-voorzitter stichting RIVU (Rietvelden-De Vutter) in Den Bosch. "Je wilt het liefst direct resultaat zien. Maar het regelen van gezamenlijk hergebruik van proceswater vergt natuurlijk een lange adem. Toch komen er, als de ondernemers en de overheid samen aan tafel zit- ten, al gauw onderwerpen ter sprake die snel geregeld kunnen worden." Het is belangrijk om het initiatief voor samenwerking bij de betrokken bedrijven te leggen, en in te spelen op knel- punten die actueel zijn. Dit is een van de belangrijke lessen die de DBT-aanpak heeft opgeleverd. In het ene geval is dat de staat van het wegdek of de bewegwijzering, op een ander terrein kan dat gaan om de aanpak van zwerfafval of een collectief telefoniecontract als opstapje naar park- management. De uitwerking vergt in ieder geval maatwerk en verschilt dus per terrein. Het proces van samenwerking moet altijd centraal staan. In gesprek In een aantal gevallen zijn de ambities niet verwezenlijkt. Soms is er sprake van verkokering binnen de overheid, te grote cultuurverschillen tussen bedrijfsleven en overheid, onvoldoende commitment vanuit ambtelijke of politieke kring of gewoonweg te weinig belangstelling van de be- trokken ondernemers. "De DBT-regeling is fantastisch om te zorgen dat de partijen met elkaar in gesprek komen", is de ervaring van P. Dessens, voorzitter stichting DOBAN (Duurzame Bedrijventerreinen Arnhem-Noord). "Soms is de subsidie, het geld, niet de kwestie. Maar is DBT een bedrijventerreinen Aan de duurzame vernieuwing revitali- satie van industrie- terrein Zwartewater (Hasselt) werd zelfs een symposium gewijd. Bron:SenterNovem F E B R UA R I 2005 5 Parkmanagement' van de SenterNovem DBT-site geprint. Zo kon ik in detail laten zien hoe de parkmanagementor- ganisatie in Den Bosch financieel en juridisch georgani- seerd is, en welke taken de werkgroepen precies hebben. Dat sprak aan." Het advies werd goeddeels overgenomen. Kennis Het programma DBT staat ook voor verspreiding van de opgebouwde kennis. In het laatste jaar van de subsidiere- geling werden vier grote kennisbijeenkomsten gehouden: twee symposia, de `Kennis&Dag' netwerkdag in Amster- dam, en de Masterclass `Udense School'. Deze masterclass behelsde een opleidingstraject over de organisatie van sa- menwerking bij het verduurzamen van bedrijventerreinen. Onderdeel van de opleiding zijn interviewsessies en het schrijven van een startnotitie voor het eigen bedrijventer- rein. Nu de subsidieregeling van het programma gesloten is, wil dat nog niet zeggen dat er niets meer gebeurt. De bestaan- de initiatieven worden voortgezet, en nog steeds bloeien er nieuwe duurzaamheidsinitiatieven voor bedrijventerrei- nen op. De kennis die SenterNovem in de afgelopen jaren verzamelde, is voor iedereen gratis beschikbaar. De mak- kelijkste vorm om die kennis te bereiken, is de website www.senternovem.nl/dbt. Daarop is uitgebreide informa- tie te vinden en praktijkdocumenten over verduurza- mingsprocessen op bedrijventerreinen in heel Nederland. De website wordt nog steeds geactualiseerd. Het beleid rondom duurzame bedrijventerreinen houdt niet op te bestaan. In het voorjaar van 2004 stuurde staatssecretaris Economische Zaken Van Gennip het Ac- tieplan Bedrijventerreinen naar de Tweede Kamer. Daarin staat wat het kabinet de komende vier jaar wil doen om de aanleg en herstructurering van bedrijventerreinen te sti- muleren. Het actieplan kondigt een nieuwe, verbrede regeling aan: de stimuleringsregeling innovatieve bedrijventerreinen. Deze zal voortbouwen op de kennis uit het programma DBT. Het verbeteren van de proceskant bij herstructure- ring (een belangrijk onderdeel van de DBT-aanpak) is bre- der toe te passen dan alleen voor het thema duurzaam- heid. Lichter Kristie van Os, projectleider duurzame bedrijventerreinen bij het ministerie van EZ, geeft aan dat duurzaamheids- projecten vanaf nu zelf de kar moeten trekken. De op- brengsten van het programma DBT maken dat werk wel lichter. "Winst van DBT is dat mogelijkheden voor duur- zaamheid zijn onderzocht en dat de vertrouwensbasis en organisatiegraad zijn gegroeid. Investeringen in duur- zaamheid komen nu langzaam los." DBT en de nieuwe stimuleringsregeling zijn beide programma's gericht op het handhaven van kwaliteit. "Kwaliteit is overigens een dynamisch begrip, doordat de behoeften van ondernemers veranderen. Als je weet aan te sluiten bij die behoeften zou op den duur de vraag naar nieuwe bedrijventerreinen min- der kunnen worden. Met de beperkte ruimte die we in Ne- derland hebben is dat winst." ?????????????????????? Parkmanagement Een belangrijke stap in het verduurzamingsproces is de in- voering van parkmanagement op een bedrijventerrein. Parkmanagement is feitelijk niets anders dan het samen regelen van een aantal voor de hand liggende zaken. Neem het tegengaan van verwaarlozing en verloedering van het terrein. Door schoonmaak en onderhoud, het be- heer van de openbare ruimte, kan parkmanagement al veel betekenen. Maar vaak is dit slechts het startpunt van nog veel meer: gezamenlijke beveiliging, collectief groen, verlichting, afvalverwerking, telefonie, energie-inkoop, inkoop van kantoorartikelen, acquisitie, arbeidsbemidde- ling, informatievoorziening. Het scala aan activiteiten waarin parkmanagement kan voorzien groeit nog steeds. Het programma DBT stelt een grote hoeveelheid navolgbare praktijkvoorbeelden ter be- schikking. En het ministerie van EZ heeft drie `handrei- kingen' uitgegeven, onder de noemer `Parkmanagement: kwaliteit wint terrein' waarin praktische vragen over parkmanagement worden beantwoord. "Van parkmanagement kun je veel langer profiteren als je verder kijkt dan alleen de inkoopvoordeeltjes", vindt Maurice Frankfort, co?rdinator services voor alle park- managers in Parkstad Limburg (zeven gemeenten rond Heerlen). Hij bracht onlangs advies uit aan een onderne- mersvereniging, die parkmanagement wilde invoeren. "Ik heb onder andere het document `Rietvelden-De Vutter Info Meer informatie over (duurzame) bedrijventerreinen is te vinden op www.senternovem.nl/dbt en www.bedrijventerreinen.ez.nl, of bel de SenterNovem-helpdesk, tel. 030-2393533. De Trompet heeft onder meer een compacte, gescha- kelde bebouwing waardoor de ruimte intensief gebruikt wordt en de energie- effici?ntie stijgt. Bron:SenterNovem