De vernieuwing van dit blad is nauw verweven met Slimbouwen®. Een artikel over dit onderwerp is dus op zijn plaats. Wat is Slimbouwen ® nu eigenlijk precies? In dit artikel eerst een schets van de problematiek waarop het reageert, dan iets over de oplossingsrichting en tot slot nog wat voorbeelden over hoe Slimbouwen® inmiddels in de praktijk wordt gebracht.
Slimbouwen? gaat over een vernieuwd bouwproces, de technologie die
dat faciliteert en met name ook over het structureel verbeteren van de
duurzaamheid van de bouw. Als het om problemen zoals milieuschade
gaat, is de bouw als grootafnemer van materiaal namelijk altijd nadrukkelijk
aanwezig. Met een fragmentarische aanpak lukt het niet om daarin wezen-
lijk verbetering te brengen. Daar is een integrale benadering, een totaalaan-
pak voor nodig en dat is precies waar Slimbouwen? over gaat.
Slimbouwen? is een visie, een gedachtegoed, maar absoluut geen bouw-
systeem. Dat misverstand moet bij voorbaat de kop in worden gedrukt.
Slimbouwen? is een reactie op het traditionele bouwen. De bouw is door
veranderingen in de omgeving steeds aangepast, maar is in de basis nooit
veranderd. Nog steeds stapelen we stenen op elkaar en bouwen we ske-
letten, maar dat deden we 2000 jaar geleden ook al. Zelfs de gietbouw was
bij de Romeinen al bekend. Het kan geen kwaad zo nu en dan naar het
verleden te kijken. Daar is veel van te leren. Wij claimen uniciteit, maar het
is vaak l'histoire qui se r?p?te. De mensheid heeft kennelijk de onstuitbare
neiging om het wiel steeds opnieuw te willen uitvinden.
Met name de laatste 100 jaar van onze bouwgeschiedenis heeft veel tech-
nologische innovatie gekend. Vooral op het gebied van de installatietech-
niek is er veel gebeurd. Installaties vormen inmiddels vaak meer dan 35%
van de bouwkosten. Waar andere bouwdelen als een kaartenhuis fysiek
10Duurzaamheid met
winstpotentie
Artikel
Slimbouwen?
Duurzaamheid met winstpotentie
De vernieuwing van dit blad is nauw verweven met Slimbouwen?.
Een artikel over dit onderwerp is dus op zijn plaats. Wat is Slim-
bouwen? nu eigenlijk precies? In dit artikel eerst een schets van de
problematiek waarop het reageert, dan iets over de oplossings-
richting en tot slot nog wat voorbeelden over hoe Slimbouwen?
inmiddels in de praktijk wordt gebracht.
La Fen?tre, Den Haag
Infra+ vloer
zijn te scheiden en elkaar alleen in de knopen ontmoeten, lopen de instal-
laties overal dwars doorheen. Het begrip aansluiting met andere bouwde-
len is hier niet meer van toepassing. Vaak zijn leidingen compleet ingebed
in beton of zijn ze ingefreesd en weggesmeerd in steenachtige wanden. Bij
wandcontactdozen, schakelaars en kranen komen ze even naar buiten,
maar voor de rest zijn ze compleet weggewerkt in, en verknoopt met
bouwkundige delen.
Innovation by addition
Er wordt wel ge?nnoveerd, maar het betreft steeds toevoegingen aan het
bestaande. We gaan niet terug naar af, maar breien door. Die innovation by
addition benadering is een gevolg van de structuur in de bouwkolom. We
kennen een lange en ingewikkelde bouwketen die bestaat uit veel kleinere
bedrijven. Niemand is marktleider en niemand voelt zich dus verantwoorde-
lijk voor het geheel. De baksteenindustrie houdt zich bijvoorbeeld wel bezig
met gevels, maar niet met het bouwen als totaal en dat zelfde geldt voor al-
le andere leveranciers zoals van isolatie, dakelementen, vloeren en installa-
tiemateriaal. Het gevolg is innovatie op onderdeelniveau en niet op totaal- of
op conceptniveau. De bouw is qua techniek en proces aldus gaan woeke-
ren en is nooit als totaal gereset. We erven dus een technologie die niet
meer aansluit op de marktvraag en de maatschappelijke eisen. Bouwen is
ineffici?nt en duur, het kost veel materiaal en productie-energie en voorts
genereert de bouwketen bedenkelijk veel CO2, fijnstof, transport en afval.
Het moet dus allemaal duurzamer en tegelijk effici?nter hetgeen vraagt om
een structurele innovatie. Dat is niet eenvoudig, want het traditionele bou-
wen is diep geworteld. Het zit bijna in onze genen. Daarom is het goed dat
er een platform in de vorm van dit blad en de bijbehorende website komt
om hierover te kunnen communiceren.
Dit is nodig om bewustwording bij bouwpartners zoals ontwerpers, aanne-
mers, installateurs en adviseurs, maar zeker ook opdrachtgevers teweeg
Duurzaamheid met
winstpotentie
11 Artikel
Jos Lichtenberg
Prof. Dr. Ir. Jos J.N. Lichtenberg is hoofdredacteur
van dit vakblad en auteur van het recent gepubliceer-
de boek 'Slimbouwen?' (www.aeneas.nl ). Daarnaast
is hij hoogleraar productontwikkeling aan de TU/e
faculteit Bouwkunde. Verder is hij actief als innovatie-
adviseur in de bouw (www.innovationdesk.com) en is
hij voorzitter van de stichting Slimbouwen?
(www.slimbouwen.nl) en zit hij in de raad van advies
van het Europees Kenniscentrum voor Bouw Innovatie
(www.booosting.nl).
Bovenste rij foto's:
DGW&T, Soesterberg
Middelste rij foto's:
Het Funen, Amsterdam
Onderste rij foto's:
IFD Today, Eindhoven
te brengen en aldus een voedingsbodem voor verandering te vormen. Als
het probleem maar helder is en de kansen zichtbaar zijn komt de verande-
ring wel op gang. Dat geldt niet alleen voor de directe bouwpartners, maar
ook voor de industrie die in Slimbouwen? steeds meer een houvast voor
productontwikkeling ziet. Aldus ontstaat er samenhang tussen de ontwik-
kelingen zoals die door de industrie worden gerealiseerd.
Leidingen
Essentieel in het Slimbouwen?-denken is om de leidingtechniek weer een
duidelijke plaats te geven. Dat geldt zowel in fysieke bouwkundige zin, als
in het bouwproces. In het traditionele bouwen is dat in het geheel niet meer
het geval. Bijna elke discipline, en zeker de installateurs, lopen op een
bouwwerk mee van fundering tot oplevering. Dat geeft een verbrokkelde
aanwezigheid op de bouwplaats en dat is weinig effici?nt. De gemiddelde
voorbijganger ziet een gebouw in de casco fase snel groeien, maar tijdens
de afbouw lijkt het of er een lange tijd niets meer gebeurt.
Om het proces weer effici?nt te maken dienen de leidingen net als de ka-
belboom in de auto-industrie in min of meer ??n arbeidsgang geplaatst te
kunnen worden. En daarvoor is een op het proces aangepaste bouwtech-
niek en derhalve productontwikkeling nodig. Slimbouwen? zelf is product-
onafhankelijk, maar is inmiddels door de markt al wel in producten ver-
taald. De inmiddels bekende Infra+ vloer is daar het meest sprekende
voorbeeld van.
Een gevaar van een vergelijking met de auto-industrie is dat de indruk kan
worden gewekt dat we aldus een monotonie en eenvormigheid in de bouw
zouden introduceren. Dat is echter geenszins het geval. Standaardisatie in
aansluitingen en knopen kan gewenst zijn, maar plaats, maat en vorm van
bouwdelen kunnen vrij blijven. Er wordt juist ingezet om het bestaande
bouwbestel te respecteren en de architect volledige vormvrijheid te gun-
nen. Slimbouwen? past zich daaraan aan.
Totaalaanpak
Waar in het traditionele proces de installateur met horten en stoten vanaf
fundering tot oplevering op de bouw aanwezig is, krijgt deze in het Slim-
bouwen?-proces een duidelijke plek. De andere disciplines kunnen daar-
door ook weer worden geclusterd en het gevolg is een overzichtelijk se-
quentieel proces van een viertal opeenvolgende subprocessen. Een co?r-
dinator doet dus feitelijk zaken met vier subcontractors die onderling nau-
welijks of niet afhankelijk zijn.
De kans op verstoringen, faalkosten en wachttijden is daardoor buitenge-
woon klein en het co?rdineren op de bouwplaats (of liever montageplaats)
is betrekkelijk eenvoudig.
Het aantrekkelijke van de totaalaanpak is dat het op meerdere fronten
scoort. Slimbouwen? draagt in potentie spectaculair bij aan het terugdrin-
gen van milieuschade. Zowel het gebruik van grondstoffen, transport,
energie, CO2-emissie, fijnstof en afval kunnen allen met 50% worden te-
ruggebracht. Minder materiaalgebruik ligt daaraan ten grondslag.
Flexibiliteit
Gebouwen worden bovendien flexibeler. Het separeren van leidingen in
combinatie met bereikbaarheid (luiken, goten, etc.) biedt die mogelijkheid.
Gebouwen kunnen daardoor tussentijds van functie veranderen en daar-
mee wordt de levensduur aanzienlijk verlengd. Juist door de integrale be-
nadering levert al dat moois geen meerkosten op. Integendeel, door de be-
reikte procesefficiency en ook door de kunst van het weglaten (licht en
slank, dus slim in de Engelse betekenis) kunnen de bouwkosten en exploi-
tatielasten aanzienlijk omlaag en wordt ruimte geboden om meer architec-
tonische kwaliteit te bereiken.
Dat is bepaald geen luchtfietserij, want het gebeurt al. In nogal wat projec-
ten van groeiende omvang is het Slimbouwen? inmiddels gepraktiseerd.
Dat gaat met vallen en opstaan en lukt de ene keer beter dan de andere,
maar het gebeurt en dat is van belang. Het ontstaan van een Slim-
bouwen?-markt is immers cruciaal voor partijen om ge?nteresseerd te ra-
ken en te blijven. Bijgaande illustraties tonen beelden van uitgevoerde pro-
jecten.
Slimbouwen? verbreidt zich nu snel. Het sneeuwbaleffect is al op gang ge-
komen. Er zijn projecten, er is onderzoek en ontwikkeling en er zijn early
adapters. Ook is er een stichting Slimbouwen? opgericht waarin belang-
hebbenden en overtuigden zich verzamelen en er is het boek. Aldus wordt
het gedachtegoed gepromoot en wordt in samenwerking met de Tech-
nische Universiteit Eindhoven een basis voor innovatie gelegd.
Het is voor een goede zaak!
12Duurzaamheid met
winstpotentie
Artikel
Eye openers
De bouw genereert:
25% van het wegtransport
35% van de nationale afvalberg
40% van de energieconsumptie en CO2-emissie
De bouw is daarbij weinig effici?nt met:
10% faalkosten
< 40% effectieve tijdsbesteding
30% van alle bouw & sloopafval wordt gegenereerd
in de nieuwbouw.
overdadig materiaal- en volumegebruik
Gebouw IW&V te Eindhoven Een van de flexibele stroken in het IW&V gebouw
Reacties